Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Toshkent inqilobiy qo`mitasi. Turkistonda ba’zi boshqaruv vakolatlari 
1905 yil noyabr-dekabrda ishchi va askar noiblari Sho`rosi vazifasini o`tovchi 
temir yo`l stachka qo`mitalari qo`liga o`tdi. Bu davrda general Saxarov Turkiston 
general-gubernatori vazifasini bajaruvchi edi. Ish tashlash davomida Toshkent 
inqilobiy qo`mitasini odamlar «Vaqtli hukumat» deb atadi. 1906 yil fevralda 
RSDRP Turkiston tashkilotlarining 1-konferensiyasi (ta’sis) bo`ldi. RSDRP ning 

---

293 
Toshkent guruhidan saylangan «Ittifoq qo`mitasi» ga adabiyotlar nashr qilish va 
markaziy tashkilotlar bilan aloqa o`rnatish yuklatildi.
Buxorodagi Rossiya imperatorligi siyosiy agentligining 1905 yil noyabrdagi 
nomasida rus ishchilari o`zbeklarni «buzayotgani» va Do`st Muhammad Ustaboev 
katta rol o`ynagani qayd etiladi. Toshkentning Jome’ masjidida 1905 yil 12 
sentyabrda Toshkent shahar Dumasiga noiblar (glasniy) faqat boylardan 
saylanayotganidan norozilik chiqishi bo`ldi. 1905-1907 yy. voqealari rus 
mustamlakachilarini ular orasida birlik yo`qolib, o`zaro kurash boshlanganidan 
voqif qildi. Turkiston general-gubernatori 1906 yil yanvarda viloyat harbiy 
gubernatorlariga aholi kayfiyatini bilib turish va inqilobiy tashviqotga qarshi 
tashviqot o`tkazishni tavsiya qildi.
Rus-yapon urushida (1904-1905) chorizmning engilishi va xarajatni qoplash 
uchun mustamlakalarni talashi yalpi norozilikka sabab bo`ldi. Peterburgdagi 1905 
yil 9 yanvar’ «Qonli yakshanba» fojeasi chekka tumanlarni ham kurashga 
qo`zg’atdi. Rossiyadagi 1905 yil bahor, yoz va kuzidagi inqilobiy chiqishlar 
Turkiston dehqonlarini ham harakat maydoniga tortdi. Dehqonlar g’alayonlari 
1905 yil fevral-aprelda volost va qishloq oqsoqollarini qayta saylash vaqtida 
ayniqsa keskin tus oldi.
«Namoz botir» faoliyati. Kattaqo`rg’on uezdi boshlig’ining 1905 yil mayda 
Samarqand harbiy gubernatoriga yuborgan raporti uezdda «kuchaytirilgan 
muhofaza» muddatini uzaytirish, Turkistondagi ahvol ham Kavkazdagiga o`xshab 
borayotganiligi va yuqori tabaqaning yashashi xavfli bo`layotgani haqida edi. 
Qishloqda zo`ravonliklarga qarshi kurash Namoz Pirimqulovdek kurashchilarni 
etishtirdi. Bu nom Turkiston mustamlakachilik ma’muriyati va generallari uchun 
«xavf manbai» bo`lib qoldi. Xalq unga «Namoz botir» deb nom qo`ydi, General-
gubernatorlik harbiy sud mahkamasi uni «Namoz o`g’ri» deb atadi.
Namoz otryadi 1905 yil 10 mayda Kattaqo`rg’on yaqinida bozordan 
qaytayotgan boy va savdogarlar mol-mulkini musodara qilib kambag’allarga 
beradi. Namozni xalq hurmat qilishini va u afsanoviy qahramonga aylanganligini 
Samarqand harbiy gubernatori Gesket tan olgan. Namoz kurashning eng nozik 

---

294 
usuli – pistirmadan hujum qilish usulini qo`llab dushmanni dog’da qoldirgan. 
Kitob begi boshchiligidagi Buxoro amirining jazo otryadini Namoz tor-mor 
qilgach, amir general-gubernatordan yordam so`radi. Nomoz Xo`jaariq volosti 
boshqaruvchisi, sotqin Lutfulla Xo`jaevning xabari bilan 1905 yil kuzida Polov 
qo`shini tomonidan qo`lga tushirildi.
Namoz va uning 50 ta sherigi turmadan qochib ketgach, u bilan Turkiston 
general-gubernatori 
Grodekov 
shug’ullandi. 
Mustamlaka 
ma’muriyati 
«Namoz»chilar orasiga ig’vogar josus SHirin Muhamedovni yubordi, u 
«namoz»chilar orasida ishonch qozondi. Namozga qarshi Turkiston kazak 
diviziyasi va Ural’sk kazak polki yuborildi.
Turkiston general-gubernatori Namozni «tutish ishini tashkil etish» 
operasiyasiga Samarqand viloyat harbiy gubernatori yordamchisi polkovnik 
Susaninni tayinladi. Operasiya muvaffaqiyatini ta’minlash ishiga Buxoro amiri, rus 
armiyasi kavaleriya generali Said Abdulahadxon jalb etildi. General-gubernator 
mahkamasi 1907 yil martda Susaninga «Namoz operasiyasi» uchun qo`shimcha 
mablag’ ajratdi. 2-Ural’sk kazak polki komandiriga operasiya 1907 yil 28 mayda 
boshlanishini Gesket xabar qiladi.
Namozning o`ldirilishi haqida 2 ta taxmin mavjud. Samarqand tumanboshisi 
yordamchisi Sokol’skiy va shtabs-kapitan Golov 1907 yil 3 iyundagi 
xabarnomasida Qobil va Kenja Aliqul o`rtoqlari bilan Namoz va Turkmanni 
o`ldirib Buxoroning Ziyovuddin bekligiga qarashli Toshquduq qishlog’i yaqiniga 
tashlab qochib ketgani haqida taxminni ilgari suradi. 
Buxoro amiri qushbegisi Ostonaqulbiy dodxoh bayon qilgan ikkinchi 
taxminda Turkman Ziyovuddin bekligining Enkichik degan joyida Namzni 
o`ldiradi, Qobil va Juma Turkmanni o`ldirib Namozning jasadini Kattaqo`rg’onga 
olib ketadi, deyiladi.
Namzni o`ldirishda «o`rnak ko`rsatgan»lar 1907 yil 19 dekabrda Polvonariq 
mingboshisi kichik oltin nishon, Kalqo`rg’on mingboshisi, Polvonariq qishloq 
oqsoqoli va mirshablar kichik kumush nishon bilan taqdirlandi.

---

295 
 
Tayanch so`zlar: Namoz botir, Ziyovuddin, Gesket, inqilob, 
plantasiya.
Bir desyatina 1,09 gektarga teng.