Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

BSSR tuzilishi. 1924 yil sentyabrda bo`lgan 5-Butun Buxoro qurultoyida 
BXSR - Buxoro Sovet Sosialistik Respublikasi (BSSR) deb e’lon qilindi. 1924 
yil o`tkazilgan milliy-hududiy chegaralanish natijasida Buxoroning hududlari 
O`zbekiston va Turkmaniston SSR tarkibiga qo`shib yuborildi. Sovetlarning bu 
zo`ravonlik siyosatiga qarshi boshlangan Buxoro mehnatkashlari harakati XX 
asrning 30-yillari o`rtalariga qadar davom etdi. 
Tayanch 
so`zlar:
XXSR–XSSR
,
P.Yusupov, 
M.Ibniyaminov, 
O.Muhammadrahimov, 
BXSR–BSSR,
F.Xo`jaev, 
U.Xo`jaev, 
O.Xo`jaev, 
Q.Po`latov, M.Qulmuhammedov, A.Yoqubov, A.Muhiddinov, N.Husainov. 

---

364 
XVI-bob. O`zbekiston 1920 - 1930-yillarda 
 
1-§. Milliy siyosat va davlat qo`rilishi. 
Iqtisodiy siyosat, er-suv islohotlari 
Milliy siyosat. Bolsheviklar partiyasi bosh bo`lgan Sovet hokimiyati 
Turkistonda XX asrning 20-yillari boshlaridan “orani buz, hokimlik qil” qabilidagi 
o`z milliy siyosatini amalga oshirishga kirishdi. Sovet mutasaddilari yolg’on 
va’dalari bilan “yagona Turkiston uchun” kurash g’oyasini yo`qqa chiqarishga 
intildi.
Turkiston Kommunistik Partiyasining 5-o`lka konferensiyasi 1920 yil 
yanvarda bo`ldi. Unda Turkiston ASSR MIQ raisi T.Risqulov mushtarak 
Turkiston g’oyasini ilgari surdi. T.Risqulov konferensiyada Turkiston ASSRni 
Turk Sovet Respublikasi deb, Turkiston Kompartiyasini Turkiy xalqlar 
Kompartiyasi deb o`zgartirishni taklif qildi.
Markazda RKP(b) MQ Siyosiy byurosida “Turkiston masalasi” 1920 yil 
mart-iyun oylarida bir necha bor muhokama qilindi. 1920 yil 13 iyunda 
T.Risqulov, N.Xo`jaevdan iborat Turkiston xalqlari delegasiyasi o`z amaliy taklifi 
bilan Sovet hukumati rahbari V.I.Lenin qabulida bo`ladi, bu ular uchun so`nggi 
umid edi. Turkistonlik delegasiya iltimosnomasi RKP(b) MQ Siyosiy byurosida 
1920 yil 29 iyulda ko`rildi va rad etildi.
Sovet hukumati “RKP(b)ning Turkistondagi asosiy vazifalari to`g’risida” bir 
nechta qarorlar qabul qildi. RKP (b)ning “Turkistonda hokimiyatni tashkil etish 
to`g’risida” maxsus qarorida Turkistonda Butun Rossiya MIQ, RSFSR XKS va 
RKP(b) MQning doimiy vakolatxonasi bo`lishi zarur deyildi. Bu qaror Turkiston 
ustidan nazoratni kuchaytirish va sovet hokimiyatini mustahkamlashga xizmat 
qildi. Turkiston xalqlarining umidlarini ro`yobga chiqarishga muvaffaq bo`la 
olmagan Turkiston ASSR MIQ raisi T.Risqulov iste’foga chiqishga majbur bo`ldi.

---

365 
Markaz tashabbusi bilan tuzilgan Turkkomissiya, O`rta Osiyo Byurosi, O`rta 
Osiyo Iqtisodiy Kengashi Turkistonning barcha sohalarini o`z nazoratiga olishga 
harakat qildi. Bolsheviklar boshliq Sovetlar hokimiyati mazlum millatlarni yagona 
qizil saltanatga birlashtirish va qudratli ittifoq davlatini barpo etishni bosh maqsad 
qilib qo`ydi. Podsho Rossiyasining mustamlakachilik siyosatini davom ettirgan 
Sovet rejimi Sovet respublikalari ittifoqini tuzishga va ularni RSFSR atrofiga 
jipslashtirishga asosiy e’tibor qaratdi.
Yosh sovet respublikalarining birinchi jahon urushi (1914-1918) va 
Fuqarolar urushi oqibatlari, o`z milliy davlatchiligi va iqtisodiy-ijtimoiy hayotini 
qurish, xo`jalik ishlarini tashkil etish, kadrlar masalasi, o`z hududiy yaxlitligini 
saqlash kabi vaqtinchalik qiyinchiliklarga duch kelganligi bolsheviklarga qo`l 
keldi. RSFSR hukumati yangi sovet respublikalariga 1918-1922 yy. diplomatik, 
siyosiy-iqtisodiy, harbiy, moliyaviy ta’sir o`tkazdi.
Ukraina KP MQ kotiblari X.Rakovskiy va D.Pyatakov Yagona ittifoq 
davlati g’oyasiga qarshi chiqib, umumittifoq hokimiyat organlari bo`lmagan 
“konfedrasiya” tuzishni yoqlab chiqdi. Gruzin ziyolilari ham yagona ittifoq 
tuzishni qo`llamadi. Sovet hukumati arbobi I.Stalin “avtonomlashtirish” g’oyasini 
ilgari surdi. Unga ko`ra sovet respublikalari muxtor (avtonom) respublika maqomi 
bilan RSFSR tarkibiga kirishlari kerak edi.
Bu taklifga milliy respublikalar xohish bildirmasligini anglagan Lenin, yangi 
ittifoq RSFSRdan yuqori bo`ladi va unga RSFSR ham boshqa milliy respublikalar 
kabi teng huquqlar bilan kiradi degan hiylakor fikrni bildirdi. RKP(b) tazyiqi 
natijasida Ukraina (USSR), Belorussiya (BSSR), Zakavkaze Federasiyasi (ZSFSR) 
Kompartiyalari va bu respublikalarning sovetlar s’ezdlari “SSSRni tuzish 
to`g’risida”gi taklifni qo`lladi.
1922 yil 26 dekabrda Sovetlarning Butun Rossiya 10-sezdi Sovet 
respublikalarini yagona Sovet davlatiga birlashishni zarur, deb topdi. Sezd o`zi 
saylagan delegasiyasiga USSR, BSSR, ZSFSR delegasiyalari bilan birgalikda 
Sovet Sosialistik Respublikalari Ittifoqi (SSSR)ni tuzish to`g’risidagi Deklorasiya 
loyihasini va Ittifoq sharnomasini tayyorlashni topshirdi. SSSRni tuzish to`g’risida 

---

366 
RKP(b) MQ Plenumi tasdiqlagan Deklorasiya va Shartnoma loyihasi 1922 yil 29 
dekabrda Moskvada to`rt respublika vakolatli delegasiyalarining Konferensiyasida 
ma’qullandi va 1922 yil 30 dekabrda imzoladi.