Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Buxoro Amirligi ag’darilishi. BXSR tashkil topishi 
 
Rossiyaning yarim mustamlakasi bo`lgan Buxoro Amirligiga ham 
Rossiyadagi 1917 yil fevral burjua demokratik inqilobi va podshoning ag’darilishi, 
hokimiyatning boshqa siyosiy kuchlarga o`tishi o`z ta’sirini o`tkazdi. Buxoroda bu 
davrda ichki ziddiyatlar jiddiy tus olib borishining boisi, amirlikning moliyaviy-
iqtisodiy hayoti va savdo aloqalari Rossiya iqtisodiyotiga bo`ysundirilganida edi.
1917 yil inqilobiy voqealaridan foydalanib siyosiy o`zgarishlarni ro`yobga 
chiqarishga harakat qilgan Buxoro jadidlari: A.Burhonov, U.Xo`jaev (Usmonxo`ja 
Po`latxo`jaev), F.Xo`jaev, A.Fitrat, S.Ayniy, M.Mansurov, A.Muhiddinov edi. 
Ular amirga tazyiq o`tkazib uni ko`p masalalarda xalqqa yon berishga, siyosiy 
tizimni o`zgartirishga, xususan konstitusion monarxiya joriy etishga undadi.
Yosh buxoroliklar rahbarlari ishlab chiqqan islohat loyihasida: amir 
huzurida va joylarda xalq vakillari bo`lishi; ma’muriyat yaxshilanishi va u xalq 
vakilligi nazoratida bo`lishi; amaldagi soliqlardan tashqari boshqa soliqlar bekor 
qilinishi; maktab va matbuot erkinligi; johil amaldorlarni almashtirish talablari 
ilgari surilgan edi.
Amir Said Olimxon 1917 yil 7 aprelda Manifest chiqarishga majbur bo`ldi, 
unda amirlik tuzumining tub negizlariga daxl qilmagan holda bir qator demokratik 
o`zgarishlar o`tkazish ko`zda tutilgan edi. Bu o`zgarishlar: soliqlarni tartibga 
solish; turli tabaqa vakillaridan Majlis tashkil qilish; maorif, tibbiyot, sud tizimini 
yaxshilash; ma’muriy boshqaruvni takomillashtirishdan iborat edi. Yosh 
buxoroliklar bu manifestni ma’qullab kutib oldi. Biroq hukmron konservativ 
kuchlar islohatga qarshi turib, namoyishga chiqqan islohat tarofdorlarini qirg’in 

---

361 
qildi. Yosh buxoroliklar Turkiston ASSRga ketishga majbur bo`ldi. Islohiy 
harakatlarning 1-bosqichi muvffaqiyatsiz yakun topdi.
Rossiyadagi 1917 yil Oktyabr davlat to`ntarishi va bolsheviklarning 
hokimiyatga kelishi Buxoroda ham aks sado berdi. Buxoroga tutash rus 
manzilgohlarida sovet tuzumi o`rnatildi. Bolsheviklar Buxoroga sosialistik 
g’oyalarni yoyishga urindi. Rossiya va sovet Turkistoni muxolifatchi kuchlarni 
qo`llab Amirlik tuzumini qulatish uchun 1918 yil martda “Kolesov voqeasi” nomli 
qonli voqeani sodir qildi.
Turkiston ASSR hukumati raisi F.Kolesov Yosh buxoroliklar talabini 
quvvatlagan bo`lib 1918 yil 2 martda Kogon temiryo`li yoqalab qizil qo`shinlar 
bilan hujum qildi. Buxoro aholisi bolsheviklarga qarshi kurashib Kolesov hujumini 
qaytardi. Bu esa amirga barcha inqilobiy-demokratik kuchlardan o`ch olishi uchun 
bahona bo`ldi. Yosh buxoroliklar qirg’in qilindi, ko`pchiligi muhojirlikka ketdi. 
F.Xo`jaev aytishicha qirg’inda 1,5 mingga yaqin kishi halok bo`lgan. 1918 yil mart 
voqealari va amirlik tevaragidagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar Buxoroni tanazzulga 
duchor etdi. Rossiyaga yuborilgan qimmatbaho mollar sotilmay omborlarda 
taxlanib qoldi. Rossiyadan mahsulotlar kelishi to`xtab qoldi.
Sovet Turkistoni vaziyatdan foydalanib Buxorodan kelgan inqilobiy va 
demokratik kuchlarning tashkilotlari tuzilishiga yordam berib “Buxoro inqilobi”ni 
tayyorlab bordi. Moskva va Toshkentda Buxoro rahbarlari F.Xo`jaev, U.Xo`jaev, 
O.Xo`jaev, 
Q.Po`latov, 
M.Qulmuhammedov, 
A.Yoqubov, 
A.Muhiddinov, 
N.Husainovning inqilobiy faoliyati ma’qullanib, ularning inqilobiy dasturlari 
ishlab chiqildi. Buxoroning muhojir inqilobchilari 1918 yil sentyabrda Toshkentda 
Buxoro kommunistik partiyasi va uning Markaziy Qo`mitasini tuzdi. Uning raisi 
A.YOqubov, o`rinbosari M.Qulmuhammedov edi.
Toshkentda 1920 yil yanvarda F.Xo`jaev boshchiligida “Yosh buxorolik 
inqilobchilar partiyasi Turkiston Markaziy byurosi” tashkil etildi. Uni 
Turkkomissiya, RSFSR hukumati va RKP(b) MQ e’tirof etdi. Yosh buxoroliklar