Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Xalqaro valyuta fondi bilan 2002 yil iqtisodiy va moliyaviy siyosat 
masalasida 
Memorandum 
imzolandi. 
Xalqaro 
valyuta 
fondi 
missiyasi 
Memorandum shartlarining bajarilishini tahlil qilish, o`rganish va baholash uchun 
2002 yil 11-20 sentyabrda O`zbekistonga tashrif buyurdi. O`zbekiston bilan 
Xalqaro Tiklanish va Taraqqiyot Banki (XTTB) o`rtasidagi hamkorlik har 3 yilda 
qayta takrorlanadigan «Mamlakatga yordam berish strategiyasi» dasturi asosida 
amalga oshirilmoqda. Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) 2002 yil mayda 
O`zbekistonga bergan kredit Qoraqalpog’iston va Xorazm aholisini toza ichimlik 
suvi bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish uchun mo`ljallangan.
Banklar tomonidan iqtisodiy dasturlarni amalga oshirish uchun Xalqaro 
moliya korporasiyasi, Markaziy Osiyo-Amerika tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash 

---

506 
jamg’armasi, Germaniya kredit agentligi, Yaponiya xalqaro hamkorlik banki kabi 
xorijiy tashkilotlar hamda banklarning kredit yo`nalishlarini ochish va ularga 
xizmat ko`rsatishga doir chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Amalga oshirilgan 
muhim tadbirlardan biri - iqtisodiyotni barqarorlashtirishga qaratilgan pul 
muomalasini mustahkamlash, valyuta munosabatlarini tartibga solishdir.
O`zbekistonda pul birligi - so`m 1994 yil 1 iyuldan boshlab muomalaga 
kiritildi. Kreditlar birinchi navbatda iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini: Buxoro 
neftni qayta ishlash zavodi, «UzDAEWOOavto», «SamKochavto» avtomobil 
zavodlarini rivojlantirishga qaratildi. 2002 yil 5 aprelda Oliy Majlis 2-chaqiriq 8-
sessiyasida «Kredit uyushmalari to`g’risida»gi Qonun qabul qilindi. Ushbu Qonun 
muqobil moliyaviy institutlar sifatida kredit uyushmalarining tashkil etiliishiga va 
faoliyat yuritishiga zamin yaratdi.
Narxlar 1992 yil yanvardan boshlab bosqichma-bosqich erkinlashtirila 
boshlandi. 1992 yil 10 yanvardan boshlab Vazirlar Mahkamasining «Narxlarni 
erkinlashtirish chora-tadbirlari to`g’risida»gi Qaroriga muvofiq keng doiradagi 
ishlab chiqarish mahsulotlari, ayrim turdagi xalq iste’mol mollari, bajarilgan ishlar 
va xizmatlarning kelishilgan (erkin) narxlari va tariflariga o`tildi.
Narxlarni erkinlashtirish jarayonida 1994 yil oktyabr-noyabr oylari jiddiy 
bosqich bo`ldi: xalq iste’mol mollari asosiy turlarining narxlari erkin qo`yib 
yuborildi, transport va kommunal xizmatlarning tariflari oshirildi. 1993 yil 
avgustda kuchga kirgan «Monopol faoliyatni cheklash to`g’risida»gi qonun asosida 
raqobatchilikni rivojlantirishga oid hujjatlar ishlab chiqildi va amalga oshirildi.
Eng zamonaviy, yangi tipdagi soliq tizimi Vazirlar Mahkamasining 1991 yil 
12 avgustdagi «O`zbekiston Respublikasida Davlat Soliq organlari haqida»gi 
Qarori asosida yuzaga keldi. «Soliqchilar kuni» deb 12 avgust e’lon qilindi va kasb 
bayrami sifatida nishonlanadigan bo`ldi. Prezidentning 1994 yil yanvarda «Davlat 
Soliq Bosh Boshqarmasini Davlat Soliq qo`mitasiga aylantirish to`g’risida» 
Farmoni soliqchilar hayotida yangi bosqichni boshlab berdi.
Xorijiy mamlakatlar bilan aloqalarning kengayishi Bosh Boshqarma xizmat 
doirasini kengaytirdi va u 1997 yil Davlat qo`mitasiga aylantirildi. Rivojlangan 

---

507 
davlatlar tajribasi asosida fuqarolarning yillik daromadini Deklorasiya qilish tartibi 
dastlab Chilonzor va SHayxontahur tumani soliq inspeksiyalarida tajriba qilindi, 
keyin respublika miqyosida joriy qilindi.
O`zbekiston soliqchilarining ish tajribasi MDHga a’zo mamlakatlarda 
qiziqish uyg’ota boshladi. O`zbekiston Davlat Soliq qo`mitasi ish faoliyati bilan 
2000-2003 yy. Rossiya Soliq polisiyasi departamenti, YAponiya Moliya vazirligi 
delegasiyasi, BMTning O`zbekistondagi vakolatxonasi, Jahon banki tanishib 
yuqori baho berdi.
O`zbekiston soliq organlari «Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan 
olinadigan soliqlar to`g’risida»gi (1991) Qonun, 1995 yil 22 dekabrda ushbu 
Qonunga kiritilgan o`zgarishlar, «O`zbekiston Respublikasining soliq kodeksi» 
asosida ish yuritmoqda. Qonun hujjarlariga asosan soliqqa tortishning 4 tamoyili 
joriy etildi. Daromad manbalaridan qat’iy nazar hamma daromadlarni soliqqa 
tortishning majburiyligi birinchi tamoyilda aytilgan. Mahalliy hokimiyatlar 
hisobga olingan holda butun mamlakatda yagona umumdavlat soliq siyosatini olib 
borish ikkinchi tamoyilda nazarda tutilgan.
Korxonalar va tashkilotlar muhim ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik masalalarni 
hal etishini hisobga olib, ularni manfaatdor qilish maqsadida imtiyozlar berish 
orqali soliqlarning manfaat keltiriuvchilik rolini ta’minlash uchinchi tamoyilda 
nazarda tutilgan. To`rtinchi tamoyilda soliq idoralarining bosh vazifasi soliq 
to`lovchilar majburiyatlarining bajarilishi ustidan moliyaviy nazorat o`rnatish 
ekanligi 
ta’kidlangan. 
Soliqqa 
tortishning 
beshinchi 
tamoyili 
jamiyat 
taraqqiyotining dastlabki bosqichida g’oyat dolzarb hisoblandi. Bozor qaror topa 
borishi bilan og’irlikning bir qismi davlat zimmasidan korxona va tashkilotlarga 
o`tadi, chunki ishchilar salomatligi, atrof musaffoligi birinchi galda korxonalarga 
zarur edi.