Pul, kredit va banklar
Download 1.98 Mb. Pdf ko'rish
|
Pul, kredit va banklar
- Bu sahifa navigatsiya:
- Jahon mamlakatlari milliy pul birligining nomlari Mamlakat Milliy puli Mamlakat
- Baho masshtabi
- Pulning turlari
|
Pul birligi. Pul birligi va uning nomi hukumatning tegishli qonun va
me’yoriy hujjatlari asosida belgilanadi. Qonun va tegishli me’yoriy hujjatlar asosida belgilab qo‘yilgan pul belgilari mamlakatda yagona to‘lov vositasi vazifasini bajaradi. Mamlakat iqtisodiyotida muomalada bo‘lgan pul birligi o‘zining nomiga ega bo‘ladi. Milliy valyutaning nomi barcha mamlakatlarda turlicha nomda yuritiladi. Masalan, AQShda dollar, Buyuk Britaniyada funt sterling, Xitoyda yuan va boshqalar (quyidagi jadvalda jahon mamlakatlarining pul birliklarining nomlari keltirilgan). Jahon mamlakatlari milliy pul birligining nomlari Mamlakat Milliy puli Mamlakat Milliy puli Mamlakat Milliy puli Avstraliya Dollar Kanada dollar Ruminiya leu AQSh Dollar Qatar riyal Salvador colon Albaniya lek Keniya shilling Samoa tala Aljir dinar Kipr pound Saudiya Arabiston riyal Angola kwanza Qirg‘iziston som Senegal frank Argentina peso Qozog‘iston tenge Singapur dollar Armaniston dram Kongo frank Slovaniya koruna Afg‘onistan afghani Koreya won Sudan pound B.A.E dirham Kosta Rika colon Suriya pound Bangladesh taka Quvayt dinar Serra – Leon leone Baxrayn dnar Latviya lats Tojikiston somoni Belarussiya rubel Leviya Omani Tanzaniya shilling Bolgariya lev Litva litas Togo frank Boliviya bolivian o Mavritaniya ouguiya Trinidad va Tobago dollar Bosnya va Gersogavena marka Makao pataca Turkiya lira Botsvana pula Makedoniya denar Uganda shilling Braziliya real Malayziya ringgit Ukraina hryvnia Burundi frank Mali frank Urugvay peso Buyuk Britaniya sterling Marokko dirham Filippin peso Vengriya forint Meksika peso Hindiston rupee Venesuela bolivar Misr pound Xitoy yuan Vetnam dong Mozambik metical Chad frank Gvatemala quetzal Moldoviya lev Chexiya koruna Gong Kong dollar Mongoliya togrog Chili Peso Grenada dollar Namibiya dollar Shvetsariya frank Gruziya lari Nigeriya frank Shvetsiya krone Daniya krone Niderlandiya guilder Shimoliy Afrika rand Dominika peso Nikaragua cordoba Shri Lanka rupee Yevropa Ittifoqi euro Norvegiya krone Ekvador sucre Jordan dinar Ozarbayjon manat Eron rial Zambiya kwacha Paragvay guarani Estoniya kroon Zimbabe dollar Pokiston rupee Efiopiya birr Indoneziya rupiah Polsha zloty Yamayka dollar Iroq dinar Panama balboa Yaman rial Isroil sheqel Rossiya ruble Yangi Zellandiya dollar Kamerun frank Ruanda frank Yaponiya yen Baho masshtabi – bu qiymatning pul birligida aks ettirish vositasidir, pulning o‘ziga xos bo‘lgan texnik funktsiyasi ham hisoblanadi. Muomalada oltin va kumush tangalar pul vazifasini bajargan paytda baho masshtabi, ya’ni milliy valyutaning bahosi bevosita oltin va kumush tangalar orqali aniqlangan. Ya’ni, qog‘oz pullar ma’lum miqdorda oltin va kumush tangalar bilan ta’minlangan. 1971 – 1973 yillarda rasmiy ravishda oltinning pul vositasi vazifasini bajarishi va qog‘oz pullarning oltin bilan ta’minlanganligi bekor qilindi. Natijada, milliy valyutaning baho masshtabi tovarlar va xizmatlar hamda xorijiy valyutalarga nisbatan talab va taklif asosida aniqlanadigan bo‘ldi, ko‘pchilik mamlakatlar milliy valyutaning qiymatini aniqlashda dunyoning yetakchi valyutalari hisoblangan AQSh dollari, yevro, yuan kabi valyutalarni asos qilib oladi. Pulning turlari – malakatdagi qonuniy to‘lov vositasi hisoblanadi. Hozirgi paytda hech qanday mamlakatda metall pul tizimi amal qilmaydi. Pulning asosiy turlari sifatida kredit biletlari (banknota), shuningdek, davlatning xazina biletlari va tangalar to‘lov vositasini bajaradi. Banknota (bank biletlari) – bu qonuniy to‘lov vositalari hisoblanib, mamlakat Markaziy banki tomonidan muomalaga chiqariladi va tartibga solinadi. Xazina biletlari – qog‘oz pul bo‘lib, mamlakat Moliya vazirligi tomonidan davlat byudjeti taqchilligi va qo‘shimcha xarajatlarni qoplash maqsadida muomalaga chiqariladi. Banknotalardan farqi shundaki, ushbu pullar hech qanday qimmatbaho metall bilan ta’minlanmagan bo‘lib, oltin va kumushga almashtirish mumkin bo‘lmagan. Xazina biletlari pul tizimining dastlabki davrlarida joriy etilgan bo‘lib, mamlakat Moliya vazirligi Markaziy bank bilan bir qatorda pul chiqarish huquqini o‘zida saqlab qolgan. Hozirgi paytda barcha mamlakatlarda milliy valyuta va pul muomalasi barqarorligiga to‘liq Markaziy bank mas’ul ekanligi tufayli hech qanday mamlakatda Moliya vazirligi xazina biletlarini muomalaga chiqarmaydi. Agar bdyujet taqchilligini qoplash uchun mablag‘ zarur bo‘lsa ushbu mablag‘ni Markaziy bankdan kredit sifatida oladi. Tanga – metall quymadan, mamlakatning qonuniy to‘lov vositasi sifatida turli qiymatlarda muomalaga chiqariladi. Iqtisodiy adabiyotlarda tangalar “maydalovchi pul” tarzida ham talqin etiladi, buning boisi shundaki, tangalar kichik qiymatda muomalaga chiqarilib, savdo – sotiq ishlarida qaytimlarni berishda qo‘llaniladi. Albatta, buning uchun mamlakat milliy valyutasi barqaror va sotib olish qobiliyati yuqori bo‘lishi maqsadga muvofiq. Download 1.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|