Qadriyat va uning turlari

Teleologik (konsekventsializm) yondashuv
Konsekventsializm argumentlari qarorlar qabul qilish yoki harakatlar oqibatlariga qaratilgan. Ushbu vaqtning o'zida paydo bo'ladigan muhim savol: oqibatlarning kimga yoki nimaga ta'siri — va aynan qanday oqibatlarga olib keladi? Qaror qabul qiluvchi, shaxs uchun oqibatlarni baholash mumkin, kompaniya, mahalliy hamjamiyat, davlat, butun sayyora va boshqalar uchun oqibatlar. Konsekventsializm yondashuvi ichida bir nechta asosiy oqimlar ajralib turadi.
Egoizm (xudbinlik) - bu individual manfaatlarda jamlangan yondashuv. Odatda bu shaxsning shaxsiy manfaatlari bilan o’xshash hisoblanadi, ammo egoizm (xudbinlik) tushunchasi tashkilot manfaatlarida ham qo'llanilishi mumkin. Egoizmga asoslangan qarorning maqsadi, boshqalar uchun qanday bo'lishidan qat'i nazar, manfaatlar tashuvchisi uchun foydali oqibatlarga olib keladi. Bu oqibatlar, albatta, yomon bo'ladi degani emas, faqatgina qarorlar qabul qilish jarayonida boshqalarning manfaatlari hisobga olinmaydi.
Manfaatlar qisqa muddatli yoki uzoq muddatli bo'lishi mumkin. Uzoq muddatli manfaatlarni hisobga olgan holda qaror qabul qilish ko'pincha ma'rifatli xudbinlik deb ataladi. Bunday qaror qabul qilish jarayonida uning uzoq vaqt davomida bevosita va bilvosita ta'siri, shuningdek, asosiy sheriklar uchun oqibatlari va ularning reaktsiyalari hisobga olinadi. Masalan, ishchilarni ilgari berilgan har qanday imtiyozlardan nohaq mahrum qilish orqali foydani ko'paytirish to'g'risidagi qaror ularning motivatsiyasiga zarar etkazadi, va oxir-oqibat, ushbu qarorning xarajatlari dastlabki foydadan oshib ketishi mumkin.


Egoizm kontseptsiyasi Adam Smit (1723 – 1790) falsafasida aks ettirilgan bo'lib, u har bir inson o'z kapitali uchun eng foydali ishlatishni topishga harakat qiladi, deb hisoblaydi. U o'z foydasini hisobga olishiga qaramay, bu muqarrar ravishda jamiyat uchun eng foydali kasbni tanlashga olib keladi. Shu bilan birga, A.Smitning asosiy taxminiga ko'ra, har kim o'z kapitalini mahalliy sanoatni qo'llab-quvvatlashga sarflashga harakat qiladi, bu esa oxir-oqibat butun jamiyat daromadlarini oshiradi. Ya'ni, ijtimoiy manfaatlarga alohida e'tibor bermaydigan kishi unga yordam beradi. "O'z manfaatlarini ko'zlab, u ko'pincha ongli ravishda buni amalga oshirishga intilgandan ko'ra, jamiyat manfaatlariga ko'proq xizmat qiladi". Aslida A.Smit ma'rifatli xudbinlik tamoyillarini e'lon qildi.
Ammo u, shuningdek, bozorning "ko'rinmas qo'li" to'g'ri harakat qilmaydigan ba'zi qoidalarga rioya qilishni talab qildi. "Savdo va ishlab chiqarish sanoati kamdan-kam hollarda odil sudlovni to'g'ri amalga oshirmaydigan, aholi o'z mulkiga egalik qilishda o'zini xavfsiz his qilmaydigan, shartnomalarning kuchi qonun bilan qo'llab-quvvatlanmaydigan va davlatning kuchi doimiy ravishda to'lashga qodir kishilardan majburiy foydalanishga yo’naltirilgan davlatda uzoq vaqt davomida gullab-yashnash bo’lishi mumkin emas".