Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti sanoat texnologiyasi fakulteti «oziq -ovqat mahsulotlari texnologiyasi» kafedrasi

Zararkunandalarning namayon bo’lishi orqali aniqlash usuli
Bu usul donning yashirin zararlanganligini aniqlashning eng aniq usulidir . Mazkur usul tekshirilayotgan namunadagi zararkunandalarning soni hamda turini aniqlashga imkon beradi. Biroq bu usul juda ko’p vaqtni talab qiladi.O’lchanmani donlar orasidagi bo’shliqni uchragan hashoratlardan tozalaydilar . Shundan so’ng o’lchanma xarorati 27*C bo’lgan termostatga joylashtiriladi . Tajriba boshlangan kundan boshlab 4 yoki 6 hafta o’tgandan so’ng o’lchanma elanadi va zararkunandalarning turi va soni aniqlanadi.
Kimyoviy indikasiya usuli
Don namunasini ningidrin kimyoviy moddasi bilan ishlov berilgan ikki varoq filtr qog’oz orasiga qo’yib press yordamida eziladi. Bu modda hashorat tana suyuqligi bilan tasirlashganda rangli reaksiyani beradi.Don bilan birga don ichida joylashgan hashoratlar xam eziladi. Qog’ozda esa sariq, binafsha rangli dog’lar qoladi. Ularning soni sanaladi.
Rentgenoskopik usul
Donning yashirin zararlanganligini aniqlashda porpativ rentgen asbobi qo’llaniladi . Rentgen qog’ozida donning hashorat qurti oziqlanib hosil qilgan bo’shlig’I qora dog’ shaklida namayon bo’ladi . Rentgen nurlari don yoki hashorat tanasiga nisbatan bo’sh joydan erkinroq o’tadi . Bo’shliqning tabiati , o’lchamlari yoki shakliga qarab hashoratning rivojlanish bosqichini taxminan aytish mumkun . Ammo bu usulda xam kimyoviy indikasiya usulidagi singari zararkunandaning o’lik yoki tirik ekanligini aniqlash qiyin.
Akustik usul
Don ichida yashayotgan zararkunandalar oziqlanish yoki harakatlanish paytida ovoz chiqarishadi .Zararlanganlikni aniqlashning akustik usuli quyidagi prinsipka asoslanadi : hashorat chiqargan tovush sezgir asbob yordamida qabul qilinib ,
elektr signaliga aylantiriladi . Shundan so’ng bu signal bir necha ming marotaba kuchaytirilib , denamik ( yoki bosh telifon )ga uzatiladi .
un yoki kepakning zararlanganligi umumlashgan namunadan olingan 1 kg massaviy don ulchamasida aniqlanadi . Unning nuqtaviy namunalari un shuplari yordamida qopdn ajratib olinadi . Namuna tarkibida 5 qop uni bulgan turkumning har biridan olinadi. Tarkibida 6-100 qop un bulgan turkumda kamida 5 qop undan namuna olinadi . Aagar un turkumuning tarkibida qoplar soni 100 tadan ortiq bulsa , namuna un turkumining 5% qopidan olinadi.
Agar kepak uyuminung balandligi 0,75 m da kam bulsa , namuna maydoni
4-5 m² bulgan joy markazining yuqori va pastki qavatlaridan olinadi . Agar uyumning balandligi 0,75 m dan ortiq bulsa , namuna 3 ta qavatdan olinadi .
Bir joydan ikkinchi joyga olib utayotgan un va kepakdan esa namuna namuna ajratgich yordamida teng vaqtlar oralig’ida olinadi .
Donda qullanilgan rejimlar yordamida un , yorma , kepak va omuhta yem namunalari ham turli ulchamli g’alvir va elaklardan oydalanib , qul kuchi yordamida yoki mexanizatsyalashtirilgan asbob yordamida elanadi .
Mahsulot namunasining harorati 15- 18 * C dan kam bulsa , zararlanganlikni aniqlashdan oldin uy harorati (18-20*C) gacha qizdiriladi.Xar bir elakning qoldiq va elanma mahsulotlari tagiga oq qog’oz yoyilgan oq shisha ustiga yupqa qavat bilan yoyilgan va sinchiklab tekshiriladi . Zararkunandalar (qo’ng’izlar, kapalaklar,qurtlar , g’umbaklar )ning turi aniqlanadi. Un , kepak , omixta yem namunalari elangandan so’ng ostki elak elanma mahsulotlari tagiga qora qog’oz yoyilgan shisha ustiga yupqa qatlam hosil qilib yoyiladi , tekislanadi va quruq toza shisha yordamida zichlanadi . Xosil qilingan qalinligi 1-2 mm bo’lgan mahsulot yuzasi sinchiklab tekshiriladi.