Quramı bet

6. Tariyxıy waqıyalarǵa, ayırım hádiyselerge baylanıslı: Qanlıkól (qan tógilip tariyxıy sawashlar bolǵan jer). Túrkmen qırılǵan (revolyuciyadan burınǵı túrkmen baspashıları menen bolǵan sawashqa baylanıslı payda bolǵan atama). Gelmasqan (qum) − xan zamanında usı jerde dar qurılıp, neshe gelleler jazıqsız asılıp, ólimge duwshar bolǵan jer. Awıl, qala, dár`ya, qol, taw, qır, tóbe, jar sıyaqlı geografiyalıq termin sózlerden quralǵan toponimlerdiń semantikası.
I. «Awıl» terminine baylanıslı:
a) Ayırım atamalar awıldıń turǵan jeriniń geografiyalıq sharayatın xarakterleydi: Qumawıl, Shegeawıl.
b) Geypara atamalar awıldıń sociallıq jaǵın xarakterleydi. Mısalı: Ashawıl (jarlı, gedey, ash kambaǵallardıń qonıs basıp otırǵan jeri bolıwı kerek). Bayawıl, Ógizawıl hám t.b.
v) Ayırım atamalar sol awıldıń jaǵdayına baylanıslı qoyıladı: Jamanawıl, Qaoabasawıl, Abadanawıl, Azatawıl, Tazajolawıl, Baxıtlıawıl, Mádeniyatawıl t.b.
2. Dárya, ózek, jarmıs, kól terminlerine baylanıslı kelip shıqqan gidronimler.
Qaraqalpaqstanda gidronimler kútá kóp. Onıń sebebi, biziń aymaǵımız Ámiwdáryanıń tómengi del`tasında ornalasqanlıǵı málim.
Ámiwdárya teńizge quyar aldında kóp sanlı kóllerdi, dár`yalardı, ózeklerdi, suw ańǵarların payda etken hámde xalıq tárepinen qoldan bir neshe kanallar, jarmıslar, arnalar, jarılǵan. Olardıń biriniń ataması belgili semantikalıq mániste kelip shıǵadı.
a) reńine, túr-túsine baylanıslı: Aqtuba, Aqjaǵıs, Kókózek, Qaraózek, Qızılózek, Kókkól, Qarakól, Kóksuw t.b.
b) Reńine hám tereńligine baylanıslı gidronimler: Qaratereń, Qaraaydın, Uzınaydın t.b.
v) Jerdiń qásiyetine, suwdıń duzlıǵına baylanıslı: Ashshıkól, Bozkól, Sorkól, Shegekól, Taqırkól.
g) Jaqsı tilekke, molshılıq, niyetke baylanıslı: Aqdárya, aqjap, Altınkól, Mayjap.
d) Kólemine baylanıslı: Úlkendárya, Geumiskól, Dóńgelekkól, Máyekkól, Jińishke, jalpaq jap.
e) waqıyalarǵa baylanıslı: Qızketken, Qazanketken.
j) Jerdiń atına baylanıslı: Bozatawkól, Shaǵırkól.
z) Aǵıstıń qattılıǵına baylanıslı: Erkindárya, Qattnaǵar.