Raqamli ilmiy kengash qarshi davlat universiteti
Download 2.16 Mb. Pdf ko'rish
|
doston lotin so‘nggi (4)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.3. Dostonlardagi boshqa tur onomastik birliklarning lug‘aviy- ma’noviy xususiyatlari
|
KO‘HI QOF // KO‘YI QOF – “Go‘ro‘g‘li” turkumidagi xalq dostonlari
matnida tilga olingan afsonaviy tog‘ nomi. Go‘ro‘g‘li sulton Eram bog‘idan Yunus parini, Ko‘hi Qofdan Misqol parini olib kelib xotinlikka ko‘ndirdi. (NS-5). Qashqadaryo xalq dostonlari matnida qo‘llangan cho‘l nomlari. Dostonlar matnida Zarchaman (NS), Malik (KN) kabi cho‘l nomlari qayd etib o‘tilgan. Otni qistab qamchi berib, Kallatoshdan-ku o‘tdi. Oldida bor Malik cho‘li, Malik cho‘lga tashlab ketdi. (KN-15). Qashqadaryo xalq dostonlari matnida qo‘llangan dasht va yaylov nomlari. Tabiiyki, qadimdanoq ajdodlarimiz chorvachilik va yilqichilik bilan shug‘ullanishgan, bu sohani esa keng yaylov va dashtlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Qashqadaryo xalq dostonlari matnida Xidir (O), Arpa (JM), Dumachavli (KN) singari dasht va yaylov nomlari qo‘llanganini kuzatdik. XIDIR [a.] – aynan Xizir nomining fonetik o‘zgarishga uchragan shakli. Qashqadaryo xalq dostonlari matnida bu nom ham antroponim, ham dasht nomi , ham cho‘l nomi sifatida uchraydi. Ketar Xidir dashida. Qistab haydar otini, Tabanchi naxshi tirqillab, Xezlab borar Nurali. (NS-24). Uch kun bo‘ldi Xidir cho‘ldan, Ikki bola ketgan qo‘ldan, Kiyik juda g‘amdan o‘lgan. Ikki bolasini cho‘lda, Mergan otib olib qo‘ygan. (O-235). 73 ARPA – “Jorxun maston” dostonidagi dasht va cho‘l nomi. Chambildan chiqib, Arpa dashtidan o‘tib, Asqar tog‘iga yetib, xon Go‘ro‘g‘li G‘irotni to‘xtatib, yigitlarga qarab, murtini burab, nima uchun Chambildan chiqqanini bayon aylab bir so‘z aytdi. (JM-101). 2.3. Dostonlardagi boshqa tur onomastik birliklarning lug‘aviy- ma’noviy xususiyatlari Xorazm dostonlari onomastikasiga bag‘ishlangan tadqiqotda boshqa tur onomastik birliklarning lug‘aviy qatlami sifatida mifonimlar, diniy-situativ nomlar alohida o‘rganilganini kuzatamiz. Biz tadqiq etayotgan Qashqadaryo xalq dostonlari matnida ham shu onomastik qatlamga kiruvchi atoqli otlar mavjud, ularning miqdori bir talay 165 . Xalq dostonlari onomastikasiga bag‘ishlangan tadqiqotlarda mifik nomlar sifatida dostonlar tilida uchraydigan afsonaviy otlar, devlar va boshqalarning nomlari kirishi aytiladi. Jumladan, Q.Olloyorovning tadqiqotida ana shunday nomlar sifatida Aspi Jahongir, Botipoy, Buzdumon, Buroq, Ko‘ktemir, Majnunko‘k//Majdumko‘k, Olmako‘z, Palang//Palang ot, Sandal ot, Qora tulpor, Havoli g‘ir, G‘irot//G‘irtoy, Girko‘k singari afsonaviy otlar nomlarini hamda ayrim afsonaviy qushlar va ilonlar: Semurg‘, Tarlon, Anqo; Ajdaho, Musicha kabilar qayd etilgan 166 . Biz tadqiq etayotgan Qashqadaryo xalq dostonlari matnida esa shunday nom sifatida Jayron qashqa, Jiyron ot, Jiyron qashqa, G‘irot//G‘ir, Majnunko‘k, Oqbo‘z, Chavkar ko‘k, Tarlon ko‘k singari ot nomlari qo‘llanganiga duch keldik. 165 Abatov D.R., Nurchayeva M. Qashqadaryo xalq dostonlari matnida qo‘llangan onomastik birliklar tadqiqi. // O‘zbek tili imkoniyatlaridan amaliy foydalanish masalalari. Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. – Qarshi, 2022. – B. 213. 166 Abatov D.R., Nurchayeva M. Qashqadaryo xalq dostonlari matnida qo‘llangan onomastik birliklar tadqiqi. // O‘zbek tili imkoniyatlaridan amaliy foydalanish masalalari. Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. – Qarshi, 2022. – B. 213. 74 Bundan tashqari, “Jorxun maston” va “Nurali va Semurg‘” dostonlari tilida esa Semurug‘ nomining qo‘llanishiga guvoh bo‘ldik 167 . Qashqadaryo xalq dostonlari matnida Savr (NS//JM//O), Hulkar (NS //KN), Oy (NS), Hut (NS//O), Hamal (NS), Yetti qaroqch (KN) kabi astronimlar qo‘llangan. Astronim termini “O‘zbek onomastikasi terminlarining izohli lug‘ati”da (yun. aster – astr – yulduz +onoma – atoqli ot) – alohida olingan samoviy jismlar, obyektilar (yulduzlar, sayyoralar, kametalar, asteroidlar va b.) nomi. Atoqli ot turi sifatida izohlangan 168 . “Nurali va Semurg‘” dostonida Hulkar, Oy kabi astronimlar uchraydi: Odamzotda bir-biriga cho‘g‘ol bor, Tiklab ko‘rsang oy yuzida dag‘al bor, Tov boshida katta –kichik shag‘al bor, O‘lib ketsam ehtiyot bo‘l, yo‘ldoshim, Download 2.16 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|