Reja: Asosiy operatsiyalar va sikllar

 Rudnikni qazib olish quvvati va ishlash davri muddati.  Xar – xil geologik 
iqtisodiy muhit optimal foydali qazilma yotqiziqlari qazib olish darajasini 
belgailaydi, foydali qazilma konlarini zaxirasini razvedkasi va rudnikni ishlash 
muddati va bozor iqtisodiyoti muhitida ular mahsulot narxini ham belgilashadi, 
foydali qazilma sinflaydilar, qazib olish vaqti ishlab chiqarish mashaqqati, 
moliyalash davlatdan yordami va soliq siyosati va qator boshqa omillar. Hamma 
zamonaviy shaxtalarda asosiy baxo va qazib olish qarashlar sistemasi talablar 
bo’lmoqda, narxlarni optimallashtirish qilgan xarajatni xisoblab chiqish vineral 
homashyoga shundan so’ng maksimal ichki foydalarning diskontlangan 
puloqimlaridan shakillanadi. (Bulloek, 1982)
Qazib olish ishlarini optimal darajasini tanlash, soliqlarini to’lab bo’lganligidan 
so’ng maksimal sof foyda xisobiga bo’ladi.
9,3 rasmda ko’rsatilgandek foydali qazilmalarni qazib olish ishlari olib 
borilayotgan shaxtani kunlik xarjatlari va foydalarini keltiradigan ishlab chiqarish 
korxonasi emas. Optimal darajasi bevosita hisoblab chiqarish mumkin emas shuning 
uchun u grafikdagi qiyshiqlardan olinadi.
Savol: Munosib bo’lishi ko’rsatadimi? Uchta qiyshiq xarajat va foyda duga 
kabi bukiladi, grafikda tayyorlangan. To’g’ri chiziq xarajat qilingan pulni bildiradi.( 
Foydadan qazib olish ishlarini ayriladi). Bunga esa foydaga qaraganda emas balki 
pul vaqtdagi aylanishi (Dowis, 1982.)
9,3 rasmdagi optimal ishlab chiqarish quvvati quyidagicha 1150 tonna/kun 
(1040 tonna/kun), 1050 (950) 1300 (1180).
Bir xil sharoit va muhitda qazib olish tempi yuqori bo’lsa shaxtani ishlab 
chiqarish davri qisqarib chiqadi. Oldin shaxtani ishlash davri bir necha o’ng yilliklar 

---

bilan xisoblanadi. Zayum qilinayotgan mablag’ni narxi oshishi va investitsiyalashni 
xavfi ortishi shaxtani ishlash muddatiga ta’sir etyapti bugungi kunda shaxtalarning 
ishlash muddati bir yoki ikki til bilan chegaralanib qolmoqda.
Shu vaqtni o’zida past navli katta tonejli foydali qazilmalar 15 – 30 yilgacha 
moliyalashtirilmoqda. Foydali qazilmalar kam tonejli (masalan, oltin yoki kumush) 
uchun 2 – 4 yilgacha qazib olinadi. (Glanville 1984).
Bir muncha ish xaqi va zayom vositalarini baland bo’lishi, lekin sanoatda 
intilish barbir katta shaxtalarga va yuqori unumdorlikka. (Nilson 1982) sabablarini 
o’rganib chiqib quyidagi to’xtamga keldi. Intilish davom etadi.