Reja: Asosiy operatsiyalar va sikllar

Asosiy ochish kon lahimlari. Asosiy ochish kon lahimlari bir nechta 
boshlang’ich to’xtamlarga kelishi kerak, birlamchi qazib olish bilan bog’langan 
tizimi ular haqida (I), tur joylashishi, soni, shakli va o’lchovi asosiy kon lahimlarini 
shuningdek (2) konstrusiyasi, ko’tarma transport tizimi. Bu ikki savol bir – biriga 
bog’liq va ularni ijobiy xal qilish uchun ularni birga ko’rib chiqish kerak. 
17
Qarorga ta’sir etuvchi faktorlar, chuqurlik, foydali qazilma yotqiziqlari, shakli 
va o’lchami yer yuzasi relyefi; maydonni tabiiy va ekologik sharoiti (yoki ko’mirni, 
tog’ jinslarini) va tepada yotuvchi tog’ jinslarini; qazib olish usuli; korxonaning 
intensivligi, (Peete 1941), jarayon bir muncha soddalashtiradi, chunki tanlov 
chegaralanmagan. Biroq aqilli qarorlar boshida loyihada ishlab chiqiladi, 
keyinchalik qazib olingan jarayonida o’zgarmasligi uchun qabul qilingan, har bir 
vaqtda qimmatga tushgan. 
Kon lahimi turlari. Ochish kon lahimi turlariga uch xil varianti bor. Vertikal 
stvol, qiya stvol va shtolnya. 
Vertikal stvol katta chuqur va tekislikda joylashganda, o’rta va yomon tabiiy 
sharoitda, yoki yuqori temple ishlab chiqarish kon korxona va deyarli xardoim skipli 
ko’tarish qurilmasi bilan jihozlanadi. Yoki qatlamni yotqiziqlarda asosan ko’mir 
shaxtalarda , ularni loyihalaganda lentali konveyer yoki tashuvchi mashinalar 
qo’llaniladi, (qiya stvol kam qo’llaniladi, chunki yuk ko’tarish sekin va samarasiz). 
Shtolnya ochish usuli asosan
Tog’ yon bag’irlarida va foydali qazilmalar uncha chuqur bo’lmagan yerlarda 
qo’llaniladi. Agar shtolnyani bitta emas bir nechta ochish kerak bo’lsa unda 
xarajatlar konni qazib olishga ketadigan va qazishga ketgan vaqt shuningdek 
keladigan foyda.
Vertikal stvollar eng qimmat ochish kon lahimi bo’lib uning bir futi (metri) 
katta xarajatlar bilan o’tiladi. Shtolnya usuli bilan o’tish esa eng arzon o’tish usuli 
qiya stvolni esa vertikal stvolni o’tish chuqurligigacha tushish uchun 3 yoki 5 
17
Howar L. Hartman. Introductory mining engineering. P.290. 

---

barobar uzunroq o’tiladi. (shtolnya bilan ochish usuli foydali qazilma chuqurroqda 
joylashilgan bo’lsa o’tilmaydi). 
(Konveyer yoki somosval) agar kon lahimida avtosomasval yordamida foydali 
qazilma transportirovka qilinsa u egri bukri yo’llarda tashkil
topgan. Foydali 
qazilma konveyer orqali tashilsa bu uzluksiz tashqi usuliga kirib bu bir o’qta 
yotadigan qiya kon lahim orqali tashiladi. Yukni samosval bilan tashilsa qiya kon 
lahimini 12
0 
gacha bo’ladi, konveyer yordamida tashilsa 20
0
gacha bo’ladi.
Shtolnya yordamida foydali qazilma qazib olish uchun gorizontal kon lahimi, 
foydali qazilma konveyer samosval va vagonetkalar yordamida tashiladi.
Bir tadqiqot ishiga vertikal stvolni qurilishiga ketadigan xarjat chuqurlik 
bo’yicha xisoblab taqqoslaganda vertikal stvol va qiya stvollarni a. 4 rasmda 
aniqlanadiki qiya stvolga ketayotgan solishtirma xarajat vertikal stvolnikidan kam 
xarjroq bo’lib chiqdi.
Vertikal stvolning chuqurligi 580 fut (170 m) yoki 600 fut (200m) bo’lganda 
xarajat analizi uning foyadasiga o’tdi. To’liq tahlil eksplatatsion xarajatlarni xisobini 
xam ko’rib chiqishni talan etmoqda. (Stefankova Bise, 1983 ) Vertikal stvol 20 fut 
(6,1) diametri, qiya stvol: 240 fut
* 
(22
*
) 15
0
burchak ostida (avtor Bullack 1982. Kon 
muhandislar jamoasi, Inc Littleton, Co)