Reja: Fonetika

2. Hosil bo’lish usuliga ko’ra undoshlar quyidagilarga ajratiladi:
a) portlovchi undoshlar: b, p, d, t, q, k, g. Bunday undoshlar talaffuzida
o’pkadan chiqayotgan havo oqimi og’iz bo’shlig’idagi to’siqdan portlab chiqadi;
b) sirg’aluvchi undoshlar: v, f, g’, z, s, sh, j, y, x, h. Bu undoshlar talaffuzida
o’pkadan chiqayotgan havo oqimi og’iz bo’shlig’idagi to’siqdan sirg’alib chiqadi.
v) qorishiq (affrikat), portlovchi-sirg’aluvchi undoshlar: ch,j,s. Bu undoshlar
ham portlab, ham sirg’alib chiqadi.
m,n,ng - burun tovushlari. Bu tovushlar talaffuzida havo oqimining bir qismi
burun bo’shlig’idan chiqadi.
l-yon tovush, til- tanglay tovushi: havo oqimi tilning ikki yonidan sirg’alib
chiqadi.
r-titroq tovush, til uchining titrashidan hosil bo’ladi.
3. Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko’ra undoshlar ikki xil bo’ladi:
Jarangli va jarangsiz undoshlar. Jarangli undoshlar ovoz va shovqindan iborat
bo’ladi. Tarkibida ovoz (un) miqdori ko’p bo’lgan jarangli undoshlar sonor
(lotincha «ohangdor») lar deyiladi. Sonor tovushlar 5 ta: m, n, ng, l, r
Jarangli B v d g J J z g’ l m n ng r y
Jarangsiz P f t k ch sh s x s h q
Faqat jarangli undoshlardan iborat so’zlar: mard, javlon, maydon, jadval.
Faqat jarangsiz undoshlar ishtirokidagi so’zlar: paxta, ko’kat, soch popuk,
sex.
UNDOSH TOVUSHLAR TASNIFI

Ovoz va
shovqinning

ishtirokiga
ko’ra
Hosil bo’lish
usuliga ko’ra
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra
Lab
tovushlari Til tovushlari
lab-
lab
lab-
tish
Til
oldi
Til
o’rta
til orqa
sayoz Chuqur
Jarangli Portlovchilar b d g
Jarangsiz p t k q
Jarangli
Sirg’aluvchilar
v z,j g’
Jarangsiz f s,j x h
Jarangli Qorishiq
tovushlar
j
Jarangsiz ch
Jarangli
Burun
tovushlari
m n n(ng)
Yon tovush l
Titroq tovush r

Bo’g’in
Bir nafas to’lqinida aytiladigan tovush yoki tovushlar yig’indisi bo’g’in
deyiladi. So’zda nechta unli bo’lsa, shuncha bo’g’in bo’ladi. Bir unli bir bo’g’inni
hosil qila oladi. Bo’g’inlar tarkibi quyidagicha bo’ladi: с-undosh; v-unli.