Reja: Salb yurishlarining boshlanishi sabablari Salb yurishlarining Rim papaligi tomonidan uyushtirilishi

Mavzu: XVII asr Niderlandiya burjua inqilobi Reja: 
XV asr oxiri va XVI asr boshlarida Niderlandiyaning iqtisodiy taraqqiyoti va siyosiy 
tuzumi.Filipp 
II 
ning 
mutlaq 
hukumatiga 
qarshi 
qarama-qarshilikning 
о‘sib 
borishi.Niderlandiya inqilobining boshlanishi.Gyozlarning chiqishi.Shimol qо‘zg‘oloni va uning 
natijalari. 
Shimoliy Gollandiyaning mustaqillik uchun urushi va Gollandiya respublikasining tashkil 
topishi. Niderlandiya inqilobining natijalari. Niderlandiya Garbiy Yevropa davlatlaridan biri. 
17 ta viloyatni birlashtirgan bu davlat XVI asrda hozirgi Belgiya, Lyuksemburg, Gollandiya 
hududlaridan hamda Fransiyaning bir qismidan iborat bо‘lgan. О‘rta asrlar Niderlandiyasi 
tо‘g‘risida gapirganimizda kemalar qatnaydigan Shelda, Maas va Reyn daryolarining quyi 
oqimidagi yerlarni Niderlandiya (daryo etagidagi yerlar) deb atashgan. Niderlandiyada 
shaharliklar asosan savdo bilan shug‘ullanishardi. XVI asr о‘rtalarida bu kichkina mamlakat 
Yevropaning aholisi eng zich joylashgan hududi edi. Uning aholisi 3 mln kishi bо‘lib, ular 300 
ga yaqin shahar va qishloqlarida yashar edilar.Niderlandiyaning aholisi asrlar davomida 

---

qirg‘oq boyidagi botqoq yerlarni dengiz hisobiga kengaytirdi, ularni quritdi va dengiz 
toshqinidan saqlash uchun atrofini tо‘g‘onlar bilan о‘rab oldi.Niderlandiyaning geografik 
о‘rni qulay edi, u daryo yо‘li orqali Fransiya va Germaniya bilan, dengiz yо‘li orqali esa 
Angliya va Skandinaviya mamlakatlari bilan savdo qilardi. Flandriya viloyati XIII-XIV asrlarda 
movut sanoati bilan dong taratib u Florensiya movuti bilan raqobat qilar edi.Buyuk geografik 
kashfiyotlardan sо‘ng Antverpen Hindiston va Amerikadagi mustamlakalar bilan bog‘lashgan 
jahon portiga aylandi. Bu yerda manifakturalar (qо‘l mehnatiga asoslangan korxona) tipidagi 
sanoatga о‘tildi. Flandriya bilan qо‘shni bо‘lgan Brabant, Bryussel katta sanoat markazlari edi. 
Hunarmandlar Angliyadan keltirilgan yungdan movut tо‘qishardi. Birgina Xondsxot shahri 
hunarmandlari XV asr oxirida 15-20 ming bо‘lak movut tо‘qigan bо‘lsalar, 1563-yili bu 
yerdagi manifakturalardan 97 ming bо‘lak movut chiqarilgandi.Mamlakatning shahar va 
qishloqlarida manifakturalar vujudga kelib, bu manifakturalar movut, gilam, kema anjomlari 
ishlab chiqarardi. Katta-katta ustaxonalarda tо‘plar quyilar, kemasozlik korxonalarida 
tezyurar kemalar yasalardi.Niderlandiyaning shimolida eng taraqqiy qilingan viloyatlar 
Zellandiya, Gollandiya va Utrext edi.Bu yerda ham movut sanoati rivojlangan edi. Bundan 
tashqari bu yerda yana zig‘ir tolasidan gazlama tо‘qish, surp va shoyi tо‘qish taraqqiy 
qilgan.Antverpen shahri (porti) jahon savdosining asosiy markazi bо‘lib, u (hoz. Belgiya) da 
Niderlandiyani iqtisodiy va savdo markazi edi. Antverpen kо‘chalaridan har kuni kamida 2 
mingta savdo furgonlari (savdo aravasi) о‘tgan. Bu yerda bankning ulkan binosi bо‘lib, italyan, 
portugal va turk savdo uyushmalari bor edi. Turli mamlakatlardan yuzlab kemalar shahar 
portiga kirib kelgan. XVI asrda Antverpen Yevropaning eng muhim savdo markazi edi. О‘sha 
paytda Namyur va Lej zavodlarida eritilgan metall, Gaaga va Amsterdamda qurilgan tezyurar 
va yaxshi jihozlangan kemalar, Antverpen va Leyden bosmaxonalarida chop etilgan kitoblar 
mehnatkash aholining qо‘li bilan yaratilgan edi. Kо‘proq savdo viloyati bо‘lgan Gollandiya 
kemasozlik, paraxodchilik va baliq ovlashning markazi edi. Niderlandiyaning janubida- 
Namyur, Lej, Lyuksemburg temirga boy tumanlar bо‘lib, bu yerda metallurgiya rivojlandi. 
Janubi- g‘arbiy viloyatlar hisoblangan Gennegau, Artua esa dehqonchilik tumanlari edi. 
Umuman Niderlandiya sanoati, savdosi, qishloq xо‘jaligi rivojlangan boy mamlakat bо‘lgan. 
Biroq, u mustahkam bо‘lmagan. Ispaniya uni о‘z mulkiga aylantirgan edi. Niderlandiya 
Ispaniyaning eng qimmatli mulki edi. Niderlandiya qirol xazinasiga Ispaniyaning Amerikadagi 
mustamlakalaridan tushadigan daromadlarga qaraganda 4 marta ortiq daromad 
keltirardi.Germaniya imperatori Karl V (1519-1555 yillarda boshqargan) u ona tomondan 
Ferdinand va Izabellaning nabirasi sifatida Ispaniya qiroli ham edi, u Yevropadagi eng qudratli 
imperatorlaridan biri edi, chunki u Ispaniya, Germaniya, Italiya, Niderlandiya qiroli ham 
edi.Gabsburglar xonadonidan (gabsburglar-Muqaddas Rim imperiyasi deb ataluvchi 
imperiyada 1273-1806 yillarda hukmronlik qilgan german millatiga mansub sulola, unga 
Rudolf Gabsburg asos solgan (1273-1291) chiqqan qirol Karl V davrida Niderlandiyadagi 17 ta 
viloyatning har birida о‘z hududlari, alohida sudlari joriy qilindi. 
XVI asr о‘rtalarida Niderlandiya Ispaniyaninig hukmronligi ostida edi. Ispaniya 
monarxiyasi Niderlandiyada qoloq boshqaruv tizimini о‘rnatdi. Niderlandiyadan ispan 
xazinasi uchun dengiz orti mustamlakalariga qaraganda 4 marta kо‘p mablag‘ olardi. Soliq 
yig‘uvchilar kambag‘allardan sо‘nggi tiyinlarini ham tortib olardilar. Niderlandiyada 
kalvinistik dinni yо‘q qilish uchun ispan qiroli Filipp II yuqori diniy lavozimlarga ispanlarni 
tayinlay boshladi va Niderlandiyada ispan inkvizitsiyasini kirita boshladi. Cherkov sudlari 

---

mamlakat bо‘ylab kezib yurib, о‘zini katolik deb hisoblashni xohlamaganlar hamda katolik 
ibodatxonasiga bormay yurganlarni qо‘lga olishni buyurishardi. Qonli qonunlar ham, 
ommaviy qatl qilishlar ham Filipp II ning shafqatsiz siyosatidan niderland xalqining о‘sib 
borayotgan norozilikni tо‘xtata olmadi. 1539 yilda soliq yig‘uvchilarga qarshi Gent shahrida 
qо‘zg‘olon kо‘tarildi, imperator shaharni kо‘pgina yorliqlardan mahrum etdi va undan katta 
jarima tо‘lattirdi. Niderlandiyadan Karl V ning undirgan hajmi soliqlari 2 mln oltin pud (pud. 
slavyancha- og‘irlik о‘lchov birligi bо‘lib, 16,38 kg.ga teng bо‘lgan, ilk bor 1134-yili Vsevolod 
Mstislavichning Novgorodda “Ivanovo yuzligi” nomli savdogarlar jamiyatiga berilgan 
yorlig‘ida tilga olingan. 1920-yilgi dekret bilan bekor qilingan) yetdi, holbuki Karl V ning о‘ziga 
qarashli barcha yerlardan uning xazinasiga tushadigan daromad 5 mln oltin pudga baravar 
edi. Niderlandiya idora ishlarini markazlashtirish masalasida Karl V barcha viloyatlar uchun 2 
ta markaziy Kengash - Sud va Moliya kengashlari (Bryusselda) tashkil qilindi. Karl V ning 
Niderlandiyadan undirilgan katta- katta soliqlar Niderlandiya manfaatlariga aloqasi 
bо‘lmagan urushlarga sarf qilinar edi.Gabsburglar davrida soliqlar joriy qilishni Bosh shtatlar 
hal qilardi, va Bosh shtatlarni chaqirish ham qirol ixtiyorida edi.Karl V ning taxt vorisi Filipp II 
(1556-1598) davrida Niderlandiya burjuaziyasi (burjuaziya-fransuzcha shaharliklar, 
aholisining savdo-sanoat, bank va boshqa tadbirkorlik faoliyati natijasida daromad topuvchi 
hamda ishlab chiqarishda yollanma mehnatdan foydalanuvchi qatlami) va mutlaq hukumat 
о‘rtasida ziddiyat kuchaydi. Filipp II о‘z hukmronligining dastlabki yillarda Bryusselda yashadi 
va u bilan birga Ispaniyaning kо‘p sonli qо‘shini ham turar edi. Filipp II protestantlarga qarshi 
chiqarilgan farmonlari Karl V farmonlariga qaraganda shafqatsizlik bilan amalga oshirdi. 
Uning davrida katolik cherkovidan kо‘plab diniy ruhoniylarni olib keldi va Niderlandiyadagi 
cherkov yerlari ana shu ruhoniylarni boqish uchun ajratib berildi. 1559 yilda Filipp II 
Ispaniyaga ketib, о‘zining singlisi Margarita Parmskayani Niderlandiyaning noibi etib, 
gabsburglar xonadonidan bо‘lgan kardinal (katolik cherkovida Rim papasidan keyin, 
yepiskopdan oldin turuvchi ruhoniy) Granvellani Margarita huzurida birinchi vazir qilib 
qoldiradi. Ispan qо‘shinlari 1561 yilda Niderlandiyadan olib ketildi.Ispan monarxiyasiga 
qarshi hukmdor Margarita huzuridagi Kengash a’zolari bо‘lgan Niderlandiyaning kо‘zga 
kо‘ringan imtiyozli tabaqa vakillaridan Vilgelm Oranskiy, graf (ilk о‘rta asrlarda G‘arbiy 
Yevropada joylardagi qirollik mansabdori) Egmont va admiral Goorn Filipp II hukumatiga 
birinchi bо‘lib qarshi chiqdilar.1565-yilda Vilgelm Oranskiy ishtirokida "Dvoryanlar bitimi" 
degan nom ostida dvoryanlar ittifoqi tashkil etildi. Ittifoqqa dvoryanlardan 2 ming kishi a’zo 
bо‘ldi. Birlashgan dvoryanlar ittifoqining delegatsiyasi 1566 yil 5 aprelda hukmdor Margarita 
Parmskayaga petitsiya (hukumatga yoki yuqori mansabdor nomiga kо‘pchilik yoki bir kishi 
nomidan beriladigan talabnoma) topshirishdi, bu petitsiyada bir tomondan, “Ispaniyaning 
hazrati oliy qiroliga" bо‘lgan sadoqat izhor qilingan bо‘lsa, ikkinchi tomondan, inkvizitsiyani 
bekor qilish va darhol Bosh shtatlarni chaqirish talab qilingan edi. Margarita petitsiya 
egalarining istaklarini qirolga malum qilishga vada berdi. Lekin Filipp II ularni talabini 
bajarmadi.1566 yil avgustida ispan hukmronligiga qarshi tarqoq chiqishlar ommaviy xalq 
harakatiga aylanib ketdi. Bunga ispanlar zulmi va qimmatchilikdan tashqari 1565-1566 
yillardagi ocharchilik ham sabab bо‘ldi. Bir necha hafta ichida 5,5 mingdan ziyod cherkov va 
monastrlar tо‘liq vayron qilindi. Isyonchilar katolik ruhoniylari va ispan amaldorlarini quvib 
yubordilar. Shu orada mutlaq hokimiyatga qarshi harakat tobora kengayib bordi. 
Dvoryanlardan ibrat olgan kalvinchi burjuaziya “Savdogarlar bitimi” nomi ostida о‘z itifoqini 
tuzdi. Kalvinizm g‘oyalari (g‘oyaning asosi “taqdiri azal” haqida bо‘lib, unga kо‘ra insonning 

---

taqdiri xudo tomonidan belgilab qо‘yilganligi,boy yoki kambag‘al bо‘lishi uning peshonasiga 
yozilgan.U о‘z maslakdoshlariga boylik orttirish uchun tinimsiz mehnat qilishga chaqirdi) tez 
yoyila boshladi.Amalda esa hukumat kalvinchilarni ta’qib qilishga botinolmay qoldi. 
Mamlakatda inqilob (jamiyat rivojlanishida rо‘y beradigan tub sifat о‘zgarish) boshlandi. 
Ispan mutlaq hukumatiga va katolik cherkoviga qarshi shahar va qishloqning keng xalq 
ommasi qо‘shildi. 1566 yil avgustida ispan hukmronligiga qarshi tarqoq chiqishlar ommaviy 
xalq harakatiga aylanib ketdi. Bunga ispanlar zulmi va qimmatchilikdan tashqari 1565-1566 
yillardagi ocharchilik ham sabab bо‘ldi. 1566 yil Flandriyada xalq qо‘zg‘olon kо‘tardi. 
Qо‘zg‘olonchi dehqonlar, hunarmandlar monastr va cherkovlariga bostirib kirib, ular 
ikonalarni va haykallarni sindirib tashladilar, pop va monaxlarni haydab yubordilar. 
Qо‘zg‘olonchilar qisqa vaqt ichida ispan zulmining tayanchi bо‘lgan 5,5 mingdan ortiq 
cherkov va monastrlarni vayron qildilar. Katolik ruhoniylar va ispan amaldorlari quvib 
yuborildi. Filipp II "yeretik"larni adabini berish va qо‘zg‘olonni bostirish uchun uchun о‘zining 
generali gersog Alba Fernando de Toledo (1507-1582 yillarda yashagan ispan davlat arbobi 
va sarkardasi) ni tanladi. Alba 1567 yil 23 avgustda 10 ming kishilik yaxshi ta’lim olgan ispan 
piyoda va otliq armiya bilan Niderlandiya hududiga kirib keldi. Alba Niderlandiyaning yakka 
hokimi bо‘lib qoldi, uning diktatorlik (cheklanmagan hokimiyatga ega yakka hukmron shaxs, 
mutlaq hokim) rejimi о‘rnatildi.Niderlandiyaning poytaxti Bryusselga keliboq, Alba 
hokimiyatni о‘z qо‘liga oldi. Alba boshqaruv ishida terrorni (lot. qо‘rqinch, dahshat; siyosiy 
raqiblarni, muxoliflarni yо‘qotish yoki qо‘rqitish, aholi о‘rtasida vahima va tartibsizliklar 
keltirib chiqarish maqsadida zо‘ravonlik harakatlari; ta’qib qilish, buzish, garovga olish, 
qotillik), jallod qilichini va inkvizitsiya (InkvizitsiY. katolik cherkovining qidiruv, sud-tergovva 
jazo funksiyalarini bajaruvchi katolik cherkovi tashkiloti bо‘lib, 1229 yili Tuluza shahrida 
tuzilgan. 1233 yili Rim papasi Grigoriy IX ning maxsus bullasi bilan inkvizitsiyaning qarori 
barcha katoliklar uchun majburiy bо‘lgan) ni qо‘lladi. Barcha masalalar “Isyonlar bо‘yicha 
Kengash” da hal etildi. Niderland xalqi Albaning yovuzligi tufayli bu Kengashni “Qonxо‘rlik 
Kengashi” deb atadi. Uning hukmronligi davrida 8 mingdan ortiq odam qatl etildi. О‘limga 
mahkum etilganlarning 20 millionlik mol-mulki musodara qilindi. Alba graf Egmont va 
admiral Goornlarni, shuningdek, 18 ta dvoryanni о‘limga hukm etdi. Alba qо‘zg‘olonda 
qatnashganlarni topib jazolashni Kengash ixtiyoriga topshirdi. Kengash raisi Vargas “Bu yerda 
begunohlar yо‘q, dahriylar jinoyat qilishgan, katoliklar bunga beparvolik bilan qarashgan, 
ular ham, bular ham jazolanishi kerak” degan edi. Kengashning qarori bitta bо‘lgan, u ham 
bо‘lsa faqat о‘lim jazosi edi. Alba shafqatsiz jazo choralari bilangina cheklanib qolmadi, u 3 xil 
yangi soliq; ya’ni 1) har qanday mol-mulkdan olinadigan 1% li soliq; 2) yerning oldi-sotdi 
bitimidan olinadigan 5% li soliq; 3) har qanday mollar bilan bо‘ladigan savdo sotiqdan 10% 
li soliq tо‘lashga majbur etdi. Bu uch xil soliq alqabala (arab.kafolat, garov, shartnoma, 
undirish-Ispaniya va uning mustamlakalarida savdo bitimlaridan olinadigan soliq) deb atalib, 
buni Alba Bosh shtatlarning roziligini olmasdan 1571 yildan e’tiboran joriy qildi. Alba davrida 
Niderlandiyada bamisoli qabristondek jim-jimlik hukm surar edi. Biroq Albaning dahshatli 
jazo choralari ham ozodlik harakati tо‘lqinini tо‘xtata olmadi.1568 yil yozida Vilgelm Oranskiy 
Germaniyadan turib Albaga qarshi harbiy hujum tashkil qildi. U 30 ming kishilik qо‘shin bilan 
Niderlandiyaga kirib keldi, ammo mag‘lubiyatga uchrab, chekinishga majbur bо‘ldi. 1572 yil 
bahorida niderlandlar kichik-kichik partizan (fransuzcha, dushman bosib olgan joylarda 
ozodlik uchun kо‘ngilli ravishda qurolli kurash olib boruvchi) otryadlarni tuzdilar. Ular 
о‘zlarini gyozlar (gyozlar-niderlandcha gadoylar, qashshoqlar degani, bu nomni mag‘rurlik 

---

bilan olib yurgan xalq qasoskorlarini dushmanlari ana shunday nom bilan atashgan) deb 
atadilar. Mamlakatning shimolida tashkil bо‘lgan xalq harakati “dengiz va о‘rmon gyozlari” 
bо‘linmalariga birlashib, ispanlarga qarshi xalq urushini boshladilar va umumniderlandiya 
inqilobi boshlandi.Bolta, arbalet (arbalet- о‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida 
ishlatiladigan otish quroli, yog‘och dastgohga mahkamlangan pо‘lat kamon), qilich, panshaxa 
va о‘roqlar bilan qurollanib, ispanlarning kichik otryadlariga hujum qilishar edi.Ispaniya 
hukumatining Angliyaga norozilik bildirishi 1572-yili niderlandiyaliklarning 40 ta kemasi 
Duvrdan chiqarib yuborilishiga olib keldi. Mayda dvoryan Lyume boshchiligidagi xuddi shu 
kemalardagi dengiz gyozlari 5-aprelda Zelandiyadagi Bril portini bosib oldilar. Ularga mahalliy 
aholi, shaharliklar, dehqonlar, baliqchilar, mayda dvoryanlar kelib qо‘shildilar. Bu shahar 
shimoliy viloyatlarda tarqalgan gyozchilik harakatining tayanchiga aylandi. Shahzoda Villem 
van Oraneni (1533-1584) shimoliy hududlar hukmdori deb e’lon qildilar. U eng yirik obrо‘li 
zamindor bо‘lib, Ispaniya hukmronligidan norozi niderland zodagonlariga boshchilik qilardi.U 
yollanma askarlar tо‘plab, urush boshladi, lekin uning askarlari muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
Brildan keyin harakat butun Zelandiyaga, Gollandiyaga va shimoldagi boshqa viloyatlarga
yoyildi. Hamma joyda ispan garnizonlari qurolsizlantirildi va asir qilib olindi. Sanoat shahri 
bо‘lgan Utrext qо‘zg‘olonchilar markazi edi. Qо‘zg‘olonchilar Alba tazyiqidan qо‘rqib, Vilgelm 
Oranskiydan yordam sо‘rashadi, Vilgelm Niderlandiya tuprog‘iga dastlab Gildern viloyatiga, 
sо‘ngra Brabantga keldi, ammo u о‘zining Parijdagi ittifoqchilari bо‘lgan protestantlarning 
katoliklar tomonidan qirg‘in qilinganini eshitib orqaga chekinadi. 
Fransiya qiroli Karl IX ning singlisi Margarita Valua vafot etgan Antuan Burbonning 
о‘g‘li Genrix Navarskiyga turmushga chiqayotgan edi. Parijga nikoh tо‘yiga kelgan 
protestantlar 1572-yil 24 avgustga о‘tar kechasi xoinona qirib tashlandi. Bu tarixga 
“Varfolomey kechasi yoki bazmi” nomi bilan kirgan, bunda 2 ming kishi qatl etilgan 
edi.Vilgelm Gollandiyaga chekinib, burjuaziya 1572-yilda Niderlandiyaning eng boy va obrо‘li 
katta yer egasi Oranskiyni shimoliy hududlar Gollandiya, Zelandiya, Frislandiya va Utrextning 
hukmdori deb e’lon qildi. Filipp II faqat Janubiy Niderlandiyani о‘z qо‘lida saqlab
qoldi.Ispanlarning Niderlandiyadagi mavqei tobora zaiflashib bordi. Pirovardida Albaning 
tutgan siyosatidan Madriddagilarning hafsalasi pir bо‘ldi va 1573 yil dekabrda u chaqirib 
olindi. Gersog Alba о‘rniga ancha tajribali, diplomatik yо‘l bilan ish kо‘ruvchi general don Luis 
Rekezens keldi, u kelgach, dastlab u avf e’lon qildi va protestantlarga mol-mulklari bilan 
mamlakatdan chiqib ketishga ruxsat berdi.Mokre vohasida 1574 yili Oranskiy qо‘shinini 
mag‘lubiyatga uchratgan yangi noib, shimolda qо‘zg‘olon kо‘targan viloyatlarning bir 
nechtasini egalladi. Ispanlar Leyden shahrini qamal qildilar, shahar bir necha oy davomida 
qamal ichida qoladi, ispanlarning taslim bо‘lish haqidagi takliflariga Leyden aholisi “Yerimizni 
yо‘qotgandan kо‘ra suv bostirib yuborgan ma’qul”, deb javob berdilar. Shaharliklar tо‘g‘on 
qurdilar. Gollandiya shtatlari qamaldagilarga yordam berish uchun tо‘g‘onni ochib 
yuborishadi. Ispanlar chekinishga majbur bо‘ldilar. Leyden shahri qutqarib qolindi.
Rekezensning 1576 yil bahorida tо‘satdan vafot etishi ispan qо‘shinlarini boshliqsiz qolishiga 
sabab bо‘ldi. Ispan soldatlari ichida intizom yо‘qolib, ular aholini talab, terror qila boshladilar. 
Bunga javoban Niderlandiyaning siyosiy poytaxti Bryusselda qо‘zg‘olon kо‘tarildi. Oranskiy 
boshchiligidagi mahalliy militsiya Davlat Kengashi a’zolarini qamoqqa oldilar, chunki Davlat 
Kengashi a’zolari Rekezens vafotidan sо‘ng mamlakatda oliy hokimiyat edilar. Endi bu 
hukumat Bryusselda tо‘plangan Bosh shtatlar qо‘liga о‘tdi.Kо‘pchiligi yollanma jangchilardan 

---

tuzilgan iapan qо‘shinini tartibda saqlash qiyin bо‘lib qoldi. Buning ustiga ispanlar о‘z 
qо‘shiniga ancha vaqtdan buyon maosh bermagandila. G‘alayon kо‘targan ispan qо‘shini 
Antverpen va Maastrixt shaharlarni bosib oldi. Antverpenni ayovsiz talash, yondirish 
barobarida 8 ming begunoh kishi о‘ldirildi. Ispan jangchilari bu yerda katta boyliklarni qо‘lga 
kiritdilar. Ular bu janglardan keyin xanjarlari dastalari pо‘lat qalpoqlarini oltindan qildirishgan 
edi. Bu talonchilikdan sо‘ng Antverpen о‘zini о‘nglay olmay, moliya, savdo va sanoatdagi 
hukmronlik о‘rnini Amsterdamga bо‘shatib berdi.1576-yil 4 noyabrda ispanlar Antverpen 
shahriga о‘t qо‘yishgan edi. Ispanlar vahshati (Niderlandiyada 1576-yil 4 noyabr voqeasi 
shunday deb atalgan), natijasida janubiy viloyatlar Shimoliy Niderlandiya tomoniga о‘tdilar. 
1576-yil 8 noyabrda Gent shahrida “Gent yarashi” ahdnomasiga qо‘l qо‘ydilar. Bunga kо‘ra, 
Gollandiya va Zelandiya viloyatlari bilan janubiy viloyatlarning Bosh shtatlari ispanlarga 
qarshi birgalikda kurash olib borishga kelishdilar. Bu shartnoma sulh tuzish haqidagi 
shunchaki shartnoma emas, balki butun mamlakatni Ispaniya zulmidan ozod qilish uchun 
Niderlandiyaning shimoliy va janubiy viloyatlarning uniyasi yoki ittifoqi haqidagi shartnoma 
edi. Shundan sо‘ng Filipp II о‘zinig ukasi Lepanta yonidagi jangda turklar ustidan g‘alaba 
qozonib dong chiqargan Don-Xuan Avstriyskiyni 1576 yil oxirida Niderlandiyaga hukmdor 
etib tayinladi. Niderlandiyadagi Bosh shtatlar Don-Xuan "Gent yarashi" moddalarini qabul 
qilgan taqdirdagina uni Niderlandiya hokimi deb tan olishni aytdi. Don-Xuan "Gent 
yarashi"ni yolg‘ondan ma’qullab, gо‘yo uning dalili uchun "Abadiy Edikt" (Edikt-qirolning 
alohida muhim farmoni) deb atalgan hujjatga 1572-yil 12 fevralda imzo qо‘ydi. Don Xuan 
Bryusselga keladi va ispan qо‘shinlarini Niderlandiyadan olib ketish tо‘grisida buyruq beradi, 
ammo oradan biroz vaqt о‘tgach, u Bosh shtatlar bilan aloqasini uzib, Bryusselni tashlab 
chiqib ketadi. Bosh shtatlar Don-Xuanni yangi urush boshlash niyatini bilib, unga qarshi 
Nimsor qal’asida hujum qiladi, bu jangda Don-Xuan qо‘shinlari g‘alaba qozonadi. 1578 yil 
yanvarda u Bosh shtatlar qо‘shinlariga zarba beradi, ammo 1579-yilning oktabrda Don-Xuan 
Rekezensga о‘xshab tо‘satdan vafot etadi. Niderlandiya respublikasi gyozlarning kо‘rsatgan 
qahramonliklari uchun ularga atab medal ta’sis etdi.Ispan noiblari bilan urush davom etdi. 
Shimoliy viloyatlarda Vilgelmning obrо‘si oshib bordi. Ispaniya istalgan paytida shimolga 
qarshi yana hujum qilishi mumkin edi. Bunga qarshi tura olish uchun shimoldagi 7 ta viloyat 
1579-yil 23 yanvarda Ispaniyaga qarshi ittifoq tuzdilar. Bu ittifoq “Utrext uniyasi” deb ataldi. 
(Uniya lot. birlashma). Bu viloyatlar о‘z zimmalariga “bir-birlari bilan abadiy birlashish” va 
“Rim katolik cherkovini tiklamoq” bahonasida kurash olib borish majburiyatini olib bordilar. 
Yetti viloyat davlat bо‘lib birlashdi. Uning о‘z hukumati, xazinasi va umumiy qо‘shini bor edi. 
Shimoliy Niderlandiya 1581-yili Filipp II ni gersog Oranskiyni о‘ldirgan kishiga 25 ming oltin 
pul (kron) va dvoryanlik unvonini berishni va’da qildi.Iyezuitlar ordeni vakili Burguniyalik 
Baltazar Jerar 1584-yil 10 iyunda Vilgelm Oranskiyni otib о‘ldirdi. Jerar ushlab qatl qilindi. 
Filipp ham о‘z va’dasini ustidan chiqdi. Jerarning oilasiga va’da qilingan mukofotlar tо‘liq 
berildi. Gersog noib Aleksandr Parmskiy shundan sо‘ng hujumga о‘tib, Flandriya va Brabantni 
bо‘ysundirdi. 1584 yilda u Bryugge va Gentni, 1585 yilda Bryussel va Antverpenni egalladi. 
1585 yilda Niderlandiyaga graf Leyster 7600 kishilik qо‘shin bilan keldi va tezda u hammaning 
nafratiga uchradi va 1586 yilda mamlakatdan chiqib ketdi. Vilgelmning о‘rniga uning о‘g‘li 
Morits taxtga keldi. Morits g‘ayratli sarkarda bо‘lib, u Niderlandiyani harbiy kuchlarini 
qaytadan tashkil qiladi, о‘z qо‘shinlarini о‘qsochar qurollardan foydalanish, dala tо‘plarini 
ishlatishga о‘rgatdi va tez orada sharqiy tumanlarda Aleksandr Parmskiyga qarshi hujumga 
о‘tdi. "Yengilmas armada"ning 1588 yildagi sharmandali halokatidan sо‘ng ispanlar 

---

Niderlandiyaga qarshi urush harakatlarini susaytirishga majbur bо‘ldilar.Filipp II ning 
Angliyaga qarshi muvafaqqiyatsiz urushida Ispaniya yana maglubiyatga uchradi. Ingliz dengiz 
bosqinchilari Fransis Dreyk va Relilar Vest-Indiya qirgoqlariga kumush ortib Ispaniyaga ketib 
borayotgan ispan flotiga hujum qilardilar. Filipp II bunga javoban, 1588-yil 30 mayda 
Yengilmas armada bilan yurish qildi. Kattakon ispan floti shu nom bilan atalib, flot tarkibida 
130 dan ortiq kema bо‘lib, dengiz ekipaji 7500 kishidan va soldatlari 17 ming kishidan iborat 
edi. Medina Sidoniya boshchilik qilgan bu yurish yaxshi uyushtirilmagan edi. Eskirib qolgan va 
besо‘naqay ispan kemalari, inglizlarning mayda bо‘lsada, puxtaroq yasalgan ancha yaxshi 
tо‘plar bilan ta’minlangan kemalarga bas kela olmadi. Avgust boshida La-Manshda bо‘lib 
о‘tgan bо‘ron ispanlarga katta zarar yetkazdi. Flotning qolgan qismi ob-havo yomon 
kelganligi tufayli, Ispaniyaga ilgarigi yо‘ldan borolmay, Britaniya orollarini aylanib о‘tishga 
majbur bо‘ldi. 1588-yil iyul-avgust oylarida besо‘naqay ispan kemalari Angliya floti (admiral 
Xouard boshchiligida) bilan bо‘lgan tо‘qnashuvda kuchli zarbaga uchraydi. Ispanlar bu 
yurishda 75 kema, 10 ming kishini yо‘qotdi. Shu paytdan boshlab, Ispaniyaning Atlantika 
okeanidagi va О‘rta Yer dengizidagi gegemonligini butunlay yо‘qotdi. 1592 yilda gersog 
Parmskiy vafotidan keyin Morits Flandriya va Brabantni shimoliy qismlarini egalladi.Uniya 
a’zolari ichida eng aholisi kо‘pi va eng badavlati Gollandiya edi. Mustaqillikka erishgan shimol 
shu viloyat nomi bilan Gollandiya Respublikasi deb atala boshlandi. Respublika о‘z 
mustaqilligini Ispaniyaning tan olishi uchun 30 yil kurash olib borishga majbur bо‘ldi. Bosh 
shtatlar 1609 yilda Ispaniya bilan 12 yil muddatga yarashish shartnomasi tuzdi, va urushga 
chek qо‘yildi. Bu shartnomaga muvofiq Ispaniya Shimoliy Niderlandiyani mustaqilligini tan 
oldi, faqat Janubiy Niderlandiyani о‘zida qoldirdi. Shu bilan birga Golandiyaning qattiq 
qistoviga kо‘ra Shelda daryosining dengizga quyiladigan joyi tashqi savdo kemalari uchun 
yopib qо‘yildi.1621 yilda Ispaniya Gollandiya bilan yana urush boshlab yubordi. Ammo bu 
urush XVII asr boshlarida yuz bergan ahvoli о‘zgartirmadi. 1648 yilgi Vestfal kongressida 
Ispaniya Shimoliy birlashgan viloyatlarning mustaqilligini batamom tan oldi.XVI asrdagi 
Niderlandiya inqilobi katta tarixiy ahamiyatga ega bо‘lib, bu inqilob milliy-ozodlik kurashi 
bayrog‘i ostida nisbatan kichik bir hududda birinchi marta galaba qilgan burjua inqilobi edi. 
Inqilob natijasida yangi davlat Birlashgan viloyatlar respublikasi yoki Gollandiya respublikasi 
tashkil topdi. Gollandiya Respublikasining tashkil topishi inqilobiy hodisa edi. Bu- Gollandiya 
feodal tuzum butunlay barham topdi degani edi. Respublikaning Amsterdam shahri esa
Antverpen о‘rniga jahon savdosining markaziga aylandi.Ispanlar zulmidan ozod bо‘lgan 
Gollandiyaning xо‘jaligi tez rivojlana boshladi. Yangi manifakturalar tashkil qilindi. Iqtisodiy 
yuksalishga janubiy viloyatlardan kо‘chib kelgan savdogar va ishbilarmonlar о‘z pullari, 
asbob-uskunalari, ishlab chiqarish sirlari hamda mahorati, yuksak malakali ishchilari bilan 
katta hissa qо‘shdilar. Jumladan, ular Leydenda yangi turdagi jun gazlamalar ishlab 
chiqarishni yо‘lga qо‘ydilar. Gazlama chiqarish 1584-1621 yillarda 27 ming bо‘lakdan, 97 
ming bо‘lakka yetdi. Zig‘irpoyadan, paxta va shoyi gazlamalar ishlab chiqarish ham keskin 
о‘sdi. Mamlakatda kemasozlik eng muhim tarmoqdan biriga aylandi. Amsterdam, Rotterdam, 
Zaandem portlariga yiliga 1000 ga yaqin kemalar qurilardi. Gollandiya iqtisodiyotini asosini 
savdo tashkil qilib, uning yillik hajmi 75-100 mln guldenni tashkil qilardi. Mamlakatning 
birinchi tashqi savdo bilan shugullanadigan Ost-Indiya kompaniyasi 1602-yili tuzildi.
Respublika iqtisodiyotining yana bir muhim tarmogi dengiz baliqchiligi va kit ovlash bо‘ldi.Bu 
soha tо‘liq kapitalistik asosda tuzilgan bо‘lib, uning yillik daromadlari millionlab guldenni 
tashkil qildi. Gollandiya floti 4300 ta turli xil sig‘imdagi kemalardan iborat edi.1584-1621 

---

yillarda Janubiy Niderlandiyadan 150 ming savdogar va manifakturachilarning kо‘chib kelishi 
Birlashgan viloyatlar respublikasini iqtisodiy rivojlanishiga olib keldi. Bu yerda aholining 
zichligi Yevropaning rivojlangan malakatlarida 1 kv.km.ga 30-35 kishini tashkil qilgan. 1514 
yili Gollandiya aholisining 15 foizi shaharlarda yashardi.Niderlandiyada energiyaning keng 
tarqalgan manbalaridan biri shamol tegirmonlari edi. U yerda hatto minorasining tepasida 
aylanib turadigan alohida turdagi tegirmonlar ham keng tarqalgandi. Biroq, agar shamol 
bо‘lmasa, tegirmon ishlamas edi. Tegirmon g‘ildiragi beradigan energiya yordamida qog‘oz 
massasini tayyorlashar, teriga ishlov berishar, rudani maydalashar va boshqa ishlarni bajarar 
edilar. Respublika qishloq xо‘jaligida 1590-1665 yillar davomida 110 ming gektar botqoq 
yerlar о‘zlashtirildi. Bu yerlarda yangi fermer xо‘jaliklari tuzildi. Lekin ilk sarmoya jamg‘arish 
davrida xalqning ahvoli og‘ir edi. Jumladan, manifakturalardan ish kuni 12-16 soatgacha 
davom etardi.Niderlandiyada G‘arbiy Yevropaning kichkina bir hududida feodal jamiyatini 
yо‘q qilgan birinchi burjua inqilobi rо‘y berdi. U ispan bosqinchilariga qarshi kurash 
kо‘rinishida sodir bо‘ldi.