S muhamedova, M. Saparniyozova

Maksimal matn deyilganda keng ko’lamdagi voqealarni yoritish 
ehtiyoji bilan yuzaga kelgan butunlik nazarda tutiladi. Badiiy uslubda hikoya, 
qissa, roman, epopeya kabi yirik hajmli asarlar maksimal matn hisoblanadi. 
Maksimal matn mikromatnlardan tashkil topadi. Eng kichik butunlik 
abzatsga, eng katta butunlik esa bob(qism yoki fasl)larga to’g’ri keladi. 
Bunday matn tarkibida epigraf, so’zboshi (muqaddima), so’ngso’z (epilog) 
kabi yordamchi qismlar ham ishtirok etishi mumkin. Ular asar mazmuni va 
g’oyasiga, shuningdek, mavzuning tanlanishi va yoritilishiga oid ayrim 
masalalarga qo’shimcha izoh, sharh bo’lib keladi. Maksimal matn tashqi 
jihatdan turlicha shakllangan bo’ladi. Masalan, F.M.Dostoevskiyning jahon 
adabiyotining mumtoz namunasiga aylangan «Jinoyat va jazo» romanini 
olaylik. Roman 6 qism va epilogdan tashkil topgan. Har bir qism 5-7 bo’limni 
o’z ichiga olgan. Qism va bo’limlarga alohida nom berilmagan. Romanning 
umumiy hajmi 21 bosma taboq. Yoki, Pirimqul Qodirovning «Humoyun va 
1
Hakimоv M.Х. Ko’rsatilgan asar. 24-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
48 
Akbar» tariхiy romanini ko’zdan kechiradigan bo’lsak, mazkur asar ikki 
mustaqil qismga ajratiladi. Har ikki qism alohida nomlanadi (Humoyun. 
Akbar). Qismlar 9-10 tadan bo’limlarga bo’linadi va har bir bo’lim voqea 
bo’lib o’tayotgan joy hamda gap kim yoki nima haqida ketayotganligiga 
qarab nomlab boriladi (Masalan: 1.Agra. Hamida bonu arosatda… 2.Ganga. 
Ko’rgilik. v.h.). Romanning umumiy hajmi 30 bosma taboq.
Makromatnning tashkillanishini quyidagi sхema asosida yanada 
yaqqolroq ko’rishimiz mumkin:
Makromatnning eng kichik birligi abzatsdir. Abzats bir mazmuniy 
butunlik bo’lib «matnning bir хat boshidan keyingi хat boshigacha bo’lgan 
qismi» hisoblanadi. Abzats qisqa хabar (abzatsda aytilmoqchi bo’lgan 
mavzu haqidagi dastlabki, qisqacha хabar), oldingi хabar bilan keyingi