Сабзавот экинларидан мўттасил ва юқори ҳосил олиб туришда маҳаллий
Download 3.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги
|
Уруғшунослиги. Сабзи меваси - бир-биридан осон ажраладиган иккита
уруғдан иборат мева. Сабзи уруғлари бешта асосий ковургасининг суст ривожланганлиги билан зирадошларга мансуб бошқа ўсимликларнинг меваларидан фарқ; қилади, ўша қовурғаларининг орасида бир қатор тўқлар билан қопланган тўртта иккинчи даражали қовурғалари бўлади. Сабзи эркин ҳолда чангланганида битта соябопда 1000 тадан то 2000 тагача уруғ ҳосил бўлади. Бир туп уруғлик сабзидан 2,5 г дан 15 г гача уруғ олинади. Уруғлик сабзининг қандай муддатларда етиштирилгани, уруғлик- ларнинг қандай ҳароратда сақланиб, қандай ҳалинликда эқилгани ва бошқа омиллар экин Тупининг шоқланиш тарзига ва ўсимликларнинг уруғ маҳсулдорлигига таъсир қилади. Бир мунча барвақт эқилган уруғлардан етишиб чиққан илдизмевалар ерга кадалганда улардан ўсиб чиқадиган уруғлик экин Туплари анча сершоқ бўлади. Экин кэлин қилиб экилганида кам шоқлаган ўсимликлар сони кўпайиб, пояларнинг умумий сони кахмаяди ва уруғларнинг етилиши тезлашади. Уруғлик илдизмевалар 5-6°С ҳароратда сақланадиган бўлса, уруғлик экин Туплари уларни 0+1 °С ҳароратда сақлашдагидан кўра анча сершоқ бўлиб ўсади. Сабзида уруғарнинг шаклланиш босқичи 20-25 кун давом этади. Шу босқичнинг охирларига келганда уруғлар 80-78% намликда ва хали униб чикмаддиган ҳолда бўлади. Тўлишиш босқичи хэм 20- 25 кун давом этади. Бу босқичнинг охирларига келиб уруғларнинг намлиги 78-65% гача тушади ва унувчанлиги 0 - 54% га етиб қолади. Сабзи урувлар'ининг етилиш босқичи 15-25 кун давом этади. Мум пишиқлиги фазасининг охирларига келиб уруғларнинг намлиги 55- 52% гача тушади, унувчанлиги эса ортиб, 54-74% га етиб қолади, шу даврда сабзи урувларини йивпб, кейин сунъий равишда етилтириб олиш мумкин. Биологик етуклик фазасида, яъни уруғлик обдон етилиб оладиган даврда уруғларнинг намлиги 45-43% гача тушади, унувчанлиги эса, энг юқори даражага - 74-76% га етади. Турли тартиб соябопларида уруғлар баравар етилмайди: ўсимлик- нинг гулга кирган вақтидан бошлаб ҳисоблагавща улар биринчи тартиб соябопларида 40-45 кундан кейин, иккинчи тартиб соябопларида - 50-55 кувщан кейин, учивши тартиб соябопларида эса, 60-65 кундан кейин етилади. Турли тартибдаги шоклардан йивтвб олинган уруғларнинг сифати ҳам ҳар хил бўлади. Уруғлар нечоғлик юқори тартибдаги шоклардан олинган бўшса, уларнинг сифати шунча паст бўлади: 1000 дона ypyғ оғирлиги, уруғларнинг унувчанлиги, униб чик;иш энергияси ва наслининг ҳосилдорлиги кам бўлиб чиқади. Бу - уруғларнинг яхши етилмай, эмбрионининг калтароқ, бўлиб қилгани, униб чиқиши анча чўзилиб кетганига боғлиқ бўлади. Сабзи уруғлари майда. 1000 дона ypyғ овтврлиги 1-1,8 г ни ташкил этади. Бир қилограммда 600 минг - 1 млн. дона ypyғ бўлади. 1 куб. м ypyғ оғирлиги 390-445 кг ни ташкил этади. Уруғларнинг жуссаси ясси-наварик бўлиб, шакли тухумсимон. Юзаси қовурғали, ранги бўзранг. Майда-майда тиканавчалари бор. Нав тозалиги биринчи нав тоифасига кирадиган уруғларда камида 98%, иккинчи нав тоифаси уруғларида - камида 96%, учинчи тоифа уруғларида - камида 85% бÿлиши керак. Учинчи нав тоифасида кўпи билан 2% бошқа нав ва дурагайлар аралашмаси бÿлишигa йўл қўйилади. Экинбоплик сифатлари жиҳатидан биринчи синф уруғларида унувчанлик камида 70%, тозалик камида 85%, аралашиб қолган бошқа ўсимликларнинг уруғлари кўпи билан 0,5% бўлиши керак иккинчи синф уруғларида бу рақамлар тегишлича 45, 80 ва 1 % ни ташкил этади, уруғларнинг кондицион намлиги - 10%. Сабзи уруғининг пўстида тез ачиб қоладиган эфир мойи кўп, шунга қўpa уруғлар бир-икки йил сақлаб қўйиладиган бÿлca, унувчанлиги кескин пасайиб кетади. Уруғ пўстида бўладиган ўша мой ypyғ ичига нам ўтишини ҳам қийинлаштиради, шунинг натижасида уруғнинг бўртиб, униб чиқиши |
