Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

bilan yordamchisining vazifalari 
Vazifasi 
Izoh 
Misollar 
Biriktiruv 
bogʻlovchisi 
Agar bilan yordamchisini va, hamda 
bogʻlovchilari 
bilan 
almashtirish 
mumkin boʻlsa, vazifadosh biriktiruv 
bogʻlovchisi hisoblanadi. 
Ona bilan bola – gul 
bilan lola. 
Ona va bola – gul va 
lola. 
Koʻmakchi 
Agar bilan yordamchisini va, hamda 
bogʻlovchilari 
bilan 
almashtirib 
boʻlmasa, koʻmakchi hisoblanadi. 
Kun ilishi bilan 
daraxtlar kurtak yoza 
boshlaydi. 
-u (-yu), -da, ham yordamchilarining vazifalari 
Biriktiruv 
bogʻlovchisi 
Agar -u (-yu), -da, ham yordamchilarini 
va, 
hamda 
bogʻlovchilari 
bilan 
almashtirish 
mumkin 
boʻlsa, 
vazifadosh biriktiruv bogʻlovchisi 
hisoblanadi. 
1) 
Siz-u 
biz 
shu 
yurtning 
farzandlarimiz. 
Siz va biz biz shu 
yurtning 
farzandlarimiz. 
2) Otni soy bo‗yiga 
bog‗ladi-da, 
o‗zi 
yuqoriga chiqib ketdi. 
Otni 
soy 
bo‗yiga 
bog‗ladi 
va 
o‗zi 
yuqoriga chiqib ketdi. 
3) Qalam ham daftar 
oldim. 
Qalam va daftar oldim. 
Yuklama 
Agar -u (-yu), -da, ham yordamchilarini 
va, 
hamda 
bogʻlovchilari 
bilan 
almashtirib 
boʻlmasa, 
yuklama 
hisoblanadi. 
1) 
Axir, 
majlis 
qoldirilmaydi-yu. 
2) Mol o‗tlaydigan, 
bolalar 
chillak 
o‗ynaydigan yer-da! 
3) 
Biz 
ham 
kutubxonaga boramiz. 
4-misol. Biriktiruv bogʻlovchilari ajratib koʻrsatilgan. 
1. Bir tovuqqa ham don kerak, ham suv kerak. (Maqol) 2. Jo‗shadi buloqning 
kumush yoshlari, ham mungli, ham shirin jildirashlari, Buralib, ko‗katlar ichidan 
chopar, Uzilgan marvarid yarqirashlari. (Oybek) 3. Badia bilan Ma‘suma beka arava 
tagiga kirib yashirinishdi. (Mirmuhsin) 5. Na uyquga to‗ygan va na kulguga, Ko‗rsa 
ko‗z kuygundek kelinchak edim. (S. Zunnunova) 6. O‗qidi-yu tanidan Chiqib ketdi 
muzdek ter. (E. Vohidov) 7. Bahaybat yaproqlar diyoridaman, Ulkandir bu yerning 
gul-u toshlari. (Shavkat Rahmon) 
 
 

---

179 
ZIDLOV BOG„LOVCHILARI 
O‗zaro zidlik munosabatida bo‗lgan uyushiq bo‗laklar yoki gaplarni bir-biriga 
bog‗lab keluvchi ammo, lekin, biroq bog‗lovchilari zidlov bog„lovchilari sanaladi. 
Balki so‗zi ko‗pincha zidlov bog‗lovchisi vazifasida qo‗llanadi. Masalan: Bu 
jarang-jurung ovozlar uning g„ashini keltirmas, balki xayolini chalg„itib, unga orom 
bag„ishlardi. (M. Karim) 
Yozuvda zidlov bog‗lovchilaridan oldin vergul qo‗yiladi. 
Zidlov bogʻlovchilari 
Sof zidlov bogʻlovchilari 
ammo, lekin, biroq 
Vazifadosh zidlov bogʻlovchilari 
balki (modal soʻz), -u (-yu), -da (yuklama) 
Vazifadosh zidlov bogʻlovchilarining bogʻlovchi vazifasida kelishini boshqa 
vazifalarda kelishidan farqlash lozim. 
balki soʻzining vazifalari 
Vazifasi 
Izoh 
Misollar 
Zidlov 
bogʻlovchisi 
Agar balki soʻzi zidlik ma‘nosini 
bildirsa, 
vazifadosh 
zidlov 
bogʻlovchisi 
hisoblanadi. 
Balki 
bogʻlovchi boʻlganda doimo undan 
oldin vergul qoʻyiladi. 
1) 
Bo‗rondan 
so‗ng 
Olimjon 
brigadasidagi 
ishlar 
ozaymadi, 
balki 
yana ko‗paydi. 
2) Xalqni qo‗rqitgan emas, 
balki xalq dardiga sherik 
bo‗lgan odam marddir. 
Modal soʻz 
Agar balki soʻzi gumon, taxmin 
ma‘nosini bildirsa va uni ehtimol, 
chamasi, aftidan kabi soʻzlar bilan 
almashtirish mumkin boʻlsa, modal 
soʻz hisoblanadi. Balki modal soʻz 
boʻlganda ikki tomonidan yoki 
undan keyin vergul qoʻyiladi. 
Balki, ertalab o‗ziga isitib 
berish uchun shunaqa 
deyayotgandir. 
Ehtimol, ertalab o‗ziga 
isitib 
berish 
uchun 
shunaqa deyayotgandir. 
-u (-yu), -da, ham yordamchilarining vazifalari 
Zidlov 
bogʻlovchisi 
Agar -u (-yu), -da yordamchilarini 
ammo, lekin, biroq bogʻlovchilari 
bilan almashtirish mumkin boʻlsa, 
vazifadosh zidlov bogʻlovchisi 
hisoblanadi. 
1) Yo‗qchilik g‗ayratli, 
ishchan 
odamning 
eshigidan mo‗ralaydi-yu, 
ichkariga kira olmaydi. 
Yo‗qchilik 
g‗ayratli, 
ishchan 
odamning 
eshigidan 
mo‗ralaydi, 
ammo 
ichkariga 
kira 
olmaydi. 
2) 
U 
hamma 
bilan 
koʻrishdi-da, 
menga 
kelganda burilib ketdi. 

---

180 
U hamma bilan koʻrishdi, 
biroq menga kelganda 
burilib ketdi. 
Yuklama 
Agar -u (-yu), -da yordamchilarini 
ammo, lekin, biroq bogʻlovchilari 
bilan almashtirib boʻlmasa, yuklama 
hisoblanadi. 
1) 
Axir, 
majlis 
qoldirilmaydi-yu. 
2) Mol o‗tlaydigan, bolalar 
chillak o‗ynaydigan yer-
da! 
 
-u (-yu), -da yordamchilari biriktiruv bogʻlovchisi vazifasini ham, zidlov 
bogʻlovchisi vazifasini ham bajarishi mumkin. Bu birliklar va, hamda bogʻlovchilari 
bilan almashsa, biriktiruv bogʻlovchisi, ammo, lekin, biroq bogʻlovchilari bilan 
almashsa, zidlov bogʻlovchisi sanaladi.
Masalan: 1) Toʻsatdan eshik sharaqlab ochildi-yu, ostonada Ertoyev paydo 
boʻldi. / Toʻsatdan eshik sharaqlab ochildi va ostonada Ertoyev paydo boʻldi. 
(biriktiruv bogʻlovchisi) 
2) Uning soʻzlari jonli chiqdi-yu, koʻplab savollarga javob berolmadi. / Uning 
soʻzlari jonli chiqdi, ammo koʻplab savollarga javob berolmadi. (zidlov 
bogʻlovchisi) 
5-misol. Zidlov bogʻlovchilari ajratib koʻrsatilgan. 
1. Mamlakatimizda bayramlar ko‗p, lekin Navro‗zning tarovati, shukuhi 
o‗zgacha. (D. Hayitova) 2. Ma‘nisiz hayot kechirish yomon turmush kechirish degani 
emas, ammo sekin-asta o‗lish demakdir. (Demokrit) 3. Yo‗qchilik g‗ayratli, ishchan 
odamning eshigidan mo‗ralaydi-yu, ichkariga kira olmaydi. («Hikmatnoma»dan) 4. 
Dunyoda kasblar ko‗p, biroq odamiylik kasbi hammasidan ulug‗dir. (Gazetadan) 5. 
Vaqt tig‗iz-ku, lekin ancha turgim bor. (Mirtemir) 6. Qancha yo‗llar bosdim, gohida 
toldim, Lekin xalq nomiga yuqtirmadim gard. (Mirtemir) 7. Bo‗rondan so‗ng 
Olimjon brigadasidagi ishlar ozaymadi, balki yana ko‗paydi. (Sh. Rashidov) 8. 
Xalqni qo‗rqitgan emas, balki xalq dardiga sherik bo‗lgan odam marddir. 9. Sobir 
nafaqat o‗qishda, balki sportda ham eng faol o‗quvchi. (M. Qosimova) 10. Inson 
go‗zalligi bilan emas, balki mehnati bilan kamol topadi. (M. Qosimova)