Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov
Download 2.97 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Shunga
|
271 KO„RSATISH OLMOSHILI ERGASHGAN QO„SHMA GAPLAR Bosh gap tarkibidagi ko‗rsatish olmoshi ma‘nosini izohlash uchun qo‗llangan ergash gaplar bosh gapga -ki yuklamasi yordamida bog‗lanadi. Bu yuklama bosh gap kesimi tarkibida bo‗ladi va ergash gap bosh gapdan vergul bilan ajratiladi. Ba‘zan bu bo‗lak qo‗llanmasligi ham mumkin, ammo uning o‗rni bilinib turadi. 6-misol. 1. Shuni doimo yodingda tutki, biz hammamiz seni yaxshi ko‗ramiz. (Parda Tursun) 2. Shunga aminmanki, «Ta‘lim to‗g‗risida»gi Qonun ta‘lim tizimimizni yaxshilashda tub burilish yasaydi. («Ma‟rifat» gazetasidan) 3. Umidimiz shuki, Sizlar baxtli bo‗linglar. (Ismoil To„lak) 4. Shunday yashaylikki, hamma havas qilsin. 5. Shunday odamlar borki, ular bilan gaplashib bahra olasan. (Hamid G„ulom) Koʻrsatish olmoshili ergashgan qoʻshma gaplar va -ki yuklamasi yordamida bogʻlangan ergashgan qoʻshma gaplar aynan bitta gapdir. Bunday ergash gap bosh gapga -ki yuklamasi yordamida bogʻlanadi va bosh gap tarkibidagi koʻrsatish olmoshining noaniq boʻlan ma‘nosini izohlab keladi. Masalan: Shuni angladimki, inson qobiliyati cheksiz ekan. Bunda kesimida -ki yuklamasi kelgan Shuni angladimki gapi bosh gap boʻlib, uning tarkibidagi koʻrsatish olmoshining ma‘nosi noaniq va soʻzlovchi nimani anglagani ma‘lum emas, inson qobiliyati cheksiz emas gapi esa ergash gap boʻlib, bosh gap tarkibidagi koʻrsatish olmoshining ma‘nosini aniqlashtirmoqda, ya‘ni soʻzlovchi anglagan tushuncha inson qobiliyatining cheksizligi ekanligini ifodalamoqda. Bunda ergash gap bosh gap tarkibidagi birgina koʻrsatish olmoshini izohlash uchun xizmat qilgani tufayli butun ergash gapning ma‘nosi oʻsha koʻrsatish olmoshiga teng keladi va ergash gapni koʻrsatish olmoshining oʻrniga qoʻyish mumkin boʻladi: Shuni angladimki, inson qobiliyati cheksiz ekan. – Inson qobiliyati cheksiz ekanligini angladim. Ba‘zan bosh gap tarkibidagi koʻrsatish olmoshi gapda tushirib qoldiriladi, ammo uning oʻrni (qaysi olmosh ekanligi) gap mazmunidan, nutq sharoitidan sezilib turadi. Masalan: 1. Esdan chiqarmaslik lozimki, aqlsizga so„z uqtirgandan ko„ra yelkada tosh tashish afzal. – Shuni esdan chiqarmaslik lozimki, aqlsizga so„z uqtirgandan ko„ra yelkada tosh tashish afzal. 2. Amin bo„ldimki, serjahl boshda aql bo„lmaydi. – Shunga amin bo„ldimki, serjahl boshda aql bo„lmaydi. 3. Odam borki, odamlarning naqshidir. – Shunday odam borki, odamlarning naqshidir. Agarda tushib qolgan olmosh gap mazmunidan unchalik sezilmayotgan boʻlsa, uning qaysi soʻz ekanligi va qaysi vazifada kelganligi bosh gapdan ergash gapga soʻroq berish orqali aniqlanadi. Masalan: Ehtiyot bo„lish lozimki, hamrohingiz aslo nodon bo„lmasin. Savol: Nimadan ehtiyot boʻlish lozim? Javob: Hamrohingizdan nodon boʻlishidan. Bunda bosh gapdan ergash gapga nimadan soʻzi bilan soʻroq berildi. Tushib qolgan olmoshni aniqlash uchun oʻsha soʻroq olmoshini koʻrsatish 272 olmoshiga almashtirasiz: nimadan → shundan. Demak, yuqoridagi ergashgan qoʻshma gapning bosh gap qismida vositali toʻldiruvchi vazifasida kelgan shundan olmoshi tushirib qoldirilgan. Ushbu ergashgan qoʻshma gapning toʻliq koʻrinishi esa quyidagicha: Shundan ehtiyot bo„lish lozimki, hamrohingiz aslo nodon bo„lmasin. Download 2.97 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|