Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

 
 
 
 
 
MORFEMIK TAHLIL NAMUNASI: 
 
 Bu issiqxona uzumchilikka moslashtirilgan. 
Bu - tub so`z (o`zak morfema) 
Issiqxona - sodda yasama so`z, derivatson morfema orqali yasalgan, yasalish qolipi: 
[ot+ -xon =asosdan anglashilgan ish-harakatga mo`ljallangan joy nomi], issiq - o`zak 
morfema, -xona - derivatson morfema (joy oti yasovchi qo`shimcha). 
Uzumchilikka - sodda yasama so`z, murakkab derivatson morfema orqali yasalgan, 
yasalish qolipi: [ot+ -chilik =asosdan anglashilgan narsa yetishtiriladigan soha nomi], 
uzum - o`zak morfema, -chilik - derivatson morfema (yasovchi qo`shimcha), -ka - 
grammatik morfemaning sintaktik shakl hosil qiluvchi turi (jo`nalish kelishigi 
qo`shimchasi) orqali yasalgan. 
moslashtirilgan - sodda yasama so`z, murakkab derivatson morfema orqali yasalgan, 
yasalish qolipi: [sifat+ -lash =sub`ektning asosdan anglashilgan belgiga ega bo`lish 
harakati], mos - o`zak morfema, -lash - derivatson morfema (yasovchi qo`shimcha), -
tir – lug`aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema (orttirma nisbat qo`shimchasi), -
il – lug`aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema (majhul nisbat qo`shimchasi), -
gan – lug`aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema (sifatdosh qo`shimchasi). 
 
«HOZIRGI O`ZBEK ADABIY TILI» FANIDAN 
GLOSSARIY-LUG‟ATI 
Morfema- So‘zning o‘zakdan boshqa qismlari undan ayricha qo‘llanmaydi va 
ma'no anglatmaydi. Shuning uchun ular morfema deyiladi. 
Qo‟shimcha- morfemaning nutqiy ko‘rinishi. 
Derivatsion morfema -so‘zga qo‘shilib, yangi so‘z hosil qiladi. Yangi so‘z 
yangi lug‘aviy va grammatik ma'noga ega bo‘ladi. Masalan, [paxta] leksemasi [-chi] 
affiksini olib, (paxtachi) so‘zi vujudga keladi. Yangi lug‘aviy ma'no yangi grammatik 
ma'noni ham vujudga keltiradi: narsa-frjyum oti shaxs otiga aylanadi. Shu bilan 
birgalikda, yangi so‘zning valentlik imkoniyati ham asos so‘znikidan keskin 
farqlanadigan holga keladi.