Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

SIFATDOSHLARNING ZAMON SHAKLLARI. 
O„TGAN ZAMON SIFATDOSHI 
Sifatdoshlar fe‘l shakli bo‗lganligi uchun fe‘lga xos bo‗lgan zamon, bo‗lishli-
bo‗lishsizlik, nisbat ma‘nolarini ifodalaydi. 
Sifatdoshning -gan (-kan, -qan) qo‗shimchasi shaxs-narsalarning o‗tgan 
zamonga xos harakat belgisini ifodalaydi. 
Bu qo‗shimcha unli bilan tugagan fe‘l asoslariga qo‗shilib, -gan holida talaffuz 
qilinadi va shunday yoziladi (o„qigan, yashagan kabi). 
Jarangsiz undosh bilan tugagan fe‘l asoslariga qo‗shilib, -kan holida talaffuz 
qilinsa ham, -gan yoziladi (ko„chgan, o„sgan kabi). 
Jarangsiz q undoshi bilan tugagan fe‘l asoslariga qo‗shilganda, -qan, k undoshi 
bilan tugagan fe‘l asoslariga qo‗shilganda, -kan holida talaffuz qilinadi va shunday 
yoziladi (tiq – tiqqan, tik – tikkan). 
Jarangli g„ undoshi bilan tugagan fe‘l asoslariga qo‗shilganda, -qan holida 
talaffuz qilinsa ham -gan yoziladi (tug„ – tug„gan).
6-misol. Oʻtgan zamon sifatdoshlarining tagiga chizilgan.
1. Aytilgan so‗z – otilgan o‗q. 2. Og‗izdan chiqqan so‗z qaytmas. 3. Kishining 
o‗zi yetmagan yerga so‗zi yetar. 4. Egilgan boshni qilich kesmas.
HOZIRGI VA KELASI ZAMON SIFATDOSHLARI 
Hozirgi zamon sifatdoshi fe‘l asoslariga -(a)yotgan qo‗shimchasini qo‗shish 
bilan yasaladi. Masalan: oʻqiyotgan, borayotgan. 
Kelasi zamon sifatdoshi fe‘l asoslariga -ydigan, -adigan, -(a)r qo‗shimchalarini 
qo‗shish bilan yasaladi. Masalan: oʻqiydigan, boradigan, oqar, oʻqir. 
7-misol. Hozirgi zamon sifatdoshlarining tagiga chizilgan. 
1. Endigina ko‗tarilib kelayotgan oy sarg‗ish nurlar sochib, tun qo‗ynida 
mudrayotgan pastqam uylarning tomlarini, daraxtlarning yalang‗och novdalarini 
yoritib turardi. (X. To‗xtaboyev) 2. Chuqur ariqdan toyimni sug‗orib 
chiqayotganimda bir to‗da uloqchi-chavandozlar uchrab qoldilar. (A. Qodiriy) 3. 
...Jimirlab oqayotgan daryo bo‗yiga borib, yuz-qo‗llarini yuvib, birikki qultum suv 
ichishdi. (Mirmuhsin) 4. Yoqimli yoz shabadasi endigina qad ko‗tarib kelayotgan 
yosh nihollarni tebratar edi. (O‗. Hoshimov) 
8-misol. Kelasi zamon sifatdoshlarining tagiga chizilgan. 
1. Odamlar sizni qattiq hurmat qilishadi, opa, – dedi Kamol astoydil kuyunib, – 
sha‘ningizga dog‗ tushiradigan bunaqa ishlarga izn bermang. (E. Usmonov) 2. 
Shanbada to‗y keladigan, el-yurtga osh beriladigan bo‗lgani uchun erta tongdanoq 
hovli gavjum edi. (O. Yoqubov) 3. Eshon otasining vasiyatiga amal qilib, to‗rdan joy 
tegmaydigan, poygakda choy tegmaydigan bir odam bo‗lib yetishibdi. (Abdulla 
Qahhor) 4. Bo‗ladigan savdoning tezroq bo‗lgani yaxshi. (N. Normatov) 5. Mana 

---

96 
endi, Sobirjon o‗g‗lim, ishlab, ro‗zg‗orga qarashadigan vaqtingiz bo‗ldi. (Hakim 
Nazir)