Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

2.9. Bo‘g‘imoyoqlilar - Arthropoda 
tipi 
Qisqichbaqasimonlar 
(Crustacea) sinfi. 
Arthropoda- Bo‗g‗im oyoqlilar tipiga tanasi qattiq xitin po‗sti bilan 
qoplangan umurtqasiz hayvolar kiradi. Ularning oyog‗i va tanasi 
bo‗g‗imlarga bo‗lingan, bosh qismi tanadan yaxshi ajrab turaadi. Bu tipga 
2 mln dan ortiq tur kiradi. Yer yuzida tarqalgan bo‗g‗im oyoqlilar jabra, 
o‗pka va traxeya hamda traxeya bilan nafas oluvchilar kenja tiplariga 
bo‗linadi. Birinchi kenja tipga qisqichbaqasimonlar sinfi, ikkinchisiga 
o‗rgimchaksimonlar sinfi va oxirgi kenja tipga ko‗p oyoqlilar hamda 
hashoratlar sinfi vakillari kiradi. Morfologik tuzilishi,yashash sharoitining 
xilma- xilligi,turkumlar va turlar sonining ko‗plig bilan umurtqasiz 
hayvonlar ichidabirinchi 

---

40 
o‗rinda 
turadi.Ular 
orasida 
mikro-,mezo- 
va 
makrofaunalari 
uchraydi.Imillab yuruvchilar,kanalar va oyoqdumlilar mikroguruhga 
mansub hayvonlardir. 
Qisqichbaqasimonlar sinfiga asosan suvda yashovchi va jabra bilan 
nafas oluvchi bo‗g‗im oyoqlilar kiradi. qisqichbaqasimonlardan faqat 
zaxkashlar 
(Oniscus 
asellus) 
quruqlikda 
yashashga 
moslashgan. 
Zaxkashlar tuproq mezafaunasi tarkibiga kiradi. 
Zaxkashlarning 1000 dan ortiq turi ma‘lum ular yer yuzida keng 
tarqalgan, deyarli hamma mintaqalarda uchraydi. Ko‗proq nam joyda 
yashaganlari tufayli ularga shunday nom berilgan. O‗rta osiyo Qozog‗iston 
va Zakavkazning soz tuproqli soxroli, taqir tuproqlar va daryolarning 
qadimgi o‗zanlarida yashaydigan zaxkashlarning orqa tamonida qalin 
taraqsimon o‗simtalari bo‗ladi. Bu o‗simtalarga ishlashib qolgan tuporoq 
zarrachalari ularni issiq haroratdan saqlaydi. Saxro zaxkashlari kalonniya 
bo‗lib yashaydi, 1 m
2
maydonda 80 ga yaqin zaxkashlarin uchratish 
mumkin. Ular chuqurligi 40 - 50 sm ba‘zan 80 sm gacha bo‗lgan in quradi. 
In qurish bilan birga yoz davomida 1 ga maydonda, 0,5 t tuproqni yer 
yuziga chiqarish va ini yaqinida 1 t gacha organik moddaga boy 
eksqrement qoldirishi mumkin. SHuning uchun ularning ini atrofdagi 
tuproqlar azotga boy bo‗ladi va bu yerda o‗simliklar qalin bo‗lib o‗sadi. 
Zaxkashlarning tana qoplagichi kalsiyga boy bo‗ladi, ular bu moddani ohak 
tarkibidan oladi. YOsh va tullagan zaxkashlarning kalsiyga talabi katta 
bo‗ladi. Ular o‗zi tashlagan qobiqni yoki yosh naslni eyishi mumkin. Saxro 
zaxkashlari kalsiyli tuproqlarda keng tarqalgan va tuproqdagi kalsiy 
miqdorining indikatorlari hisoblanadi.