Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Denitrifikasiya. 
Denitrifikasiya– 
nitratlarning 
nitritga 
va 
molekulyar azotgacha qaytarilishi Ya‘ni NO
3
-NO
2
–NO- N
2
O - N
2
tuproqdagi azotning molekulyar azotga aylanib atmosferat hovosiga chiqib 
ketishi va tuproqda azotning kamayishiga olib keladi. 
Denitrifikasiya jarayoni asosan mikroorganizmlar ishtirokida 
boradi. Faol denitrifikatorlar psevdomonodalar bo‗lib, ulardan tuproqda 
ko‗p tarqalganlari Psevdomonas ayeroginosa, Ps. ftuorescens, PS. stutzyeri 
hamda Micrococcuc denitrificans. Bacillus avlodining ba‘zi bir mezofil va 
termofil turlari o‗ziga xos danitrifikatorlardan – oltingugurt bakteriyasi – 
Thiobacillus denitrificans va boshqalar. 
Denitrifikasiya jarayoni tufayli har yili atmosferatga 270-330 million 
tonna azot qaytariladi. Bu jixatidan denitrifikasiya jarayoni, azotofikasiya 
jarayoni bilan tengdir. Denitrifikasiya jarayoni jadalligi o‗simlik ildizlari 
tomonidan muhitga organik modda ajralib turishiga, tuproq ayerosiyasiga, 
suv rejimiga bog‗liq. 
4.2. 
Tabiatda kislorod va uglerod birikmalarinin aylanishi 
Tabiatda uglerod va kislorodning aylanishida, yer yuzidagi 
barcha tirik mavjudotlar o‗zaro aloqada, bir-biri bilan bog‗lanishda ekanligi 
aniq ifodalanadi. Ushbu 
aylanishda 
mikroorganizmlar 
ishtiroki, 
biosferada modda va energiya aylanish halqasini bekitib, aylanish yopiq 
halqadan iborat ekanligini tasdiqlaydilar. Bu jarayonda tuproqda 
yashovchi mikroorganizmlar asosiy vazifani bajaradi. 

---

119 
Tabiatda uglerodning aylanishida quyidagi ikkita, Ya‘ni kislorod ajralishi 
va yutilishi bilan boradiga muhim bo‗g‗imlarga ajratish mumkin: 
1. 
Fotosintez jarayonida CO
2
ning o‗zlashtirilishi. 
2. 
Organik moddalarning miniralizasiyalanish bilan karbonat angidrid 
ajralishi. 
Birinchi jarayon asosan o‗simliklar tomonidan atmosferat hovosiga 
kislorod ajratish bilan amalga oshirilsa, ikkinchi jarayon tuproqdagi 
mikroorganizmlar tomonidan kislorod yutilishi orqali amalga oshiriladi. 
Bizning planetamizda bir uglerod atomli birikmalardan, muhimi CO
2
bo‗lib, ushbu birikmadan dastlabki organik modda maxsulotlari hosil 
qilinadi. Atmosferat hovosida CO
2
miqdori 0,03%n i tashqil qiladi, 
tuproqda esa bir necha baravar ko‗pdir. Karbonat angidridning biologik 
usulda 
biriktirib 
olinishi 
fotosintez, 
xemosintez 
va 
geterotrof 
fiksasiyalanishlar orqali bo‗ladi. Fotosintez jarayoni biosferaning yer usti 
qatlamida borsa, xemosintez va geterotrof jarayonlar tuproq ichida kechadi.