Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

Choraklar 
Mahsulot hajmi, mln. so‘m 
Jami 
o‘rtacha bir oyligi 
I 
70,0 
23,3 
II 
72,0 
24,0 
III 
84,0 
28,0 
IV 
89,0 
29,7 
Bu ma’lumotlardan yaqqol ko‘rinib turibdiki, korxona chorakdan - chorakka 
mahsulot hajmini ko‘paytirib bormoqda. 
Sirg‘anma usulining mohiyati shundaki, bunda dinamika qator darajalari 
o‘rtachasi hisoblanib, har safar sirg‘anma usulda navbati bilan keyincha daraja qoldirib 
ketiladi. Bu usul qator darajalari ko‘p bo‘lganda, 3,5 va hokazo o‘rtalarni hisoblab, har 
safar o‘ng tomonga siljib (sirg‘anib) (oldingi darajani qoldirib) aniqlanadi. 

---

105 
3
;
3
4
3
2
2
3
2
1
1
D
D
D
D
D
D
D
D






va hokazo. 
Dinamika qatorlar o‘zgarish tendensiyasini aniqlashda qo‘llanadigan analitik 
tekislash usuli boshqa usullarga nisbatan bir muncha to‘g‘riroq natija beradigan 
usuldir. Bu usulning mohiyati shundaki, qatorlar o‘zgarishiga qarab, to‘g‘ri matematik 
tenglamani topib, haqiqiy darajalarni, vaqt funksiyasi y
t 
= f (t) darajasida hisoblashdir. 
Bu vazifa qiyinroq bo‘lib, qator darajalarining umumiy yo‘nalishiga qarab, turli 
matematik funksiya formulalaridan foydalaniladi. 
Agarda dinamika qatorlari o‘zgarishsiz yoki arifmetik progressda ya’ni mutloq 
qo‘shimcha o‘sish bir tekis bo‘lsa, unda to‘g‘ri chiziqli tenglama: y
t
= a
0
+ a
1
t 
foydalaniladi. 
Bu yerda y
t 
– tekislangan qator darajasi; 
a
0
, a
1
– parametrlar (kichik kvadratlar usulida aniqlanadi); 
t – davrlar soni. 
Agarda daraja o‘zgarish aniq va doimiy bo‘lsa, u holda ikkinchi tartibdagi 
parabola tenglamasi: y
t
= a
0
+ a
1
t + a
2
t 
2
; qo‘llaniladi. 
Agarda o‘zgarish geometrik progressda bo‘lsa, unda tenglama y
t
= a
0
+ a
1
t
; 
Agarda qator darajalarida kamayish (pasayish) yo‘nalishi aniqlansa, tenglama: 
t
a
a
у
t
1
0


ya’ni giperboladan (egri chiziqli tenglama) foydalanadi