Statistikasi

Z /
448 
'
Bu ko'rsatkichni faqatgina muomalaga chiqarilgan pul soni 
bo ‘yicha ernas, balki miiomaladan qaytarib (turli sabablarga ko‘ra) 
olingan kupyuralar bo'yicha ham hisoblash mumkin. Muomaladan 
qaytarib olingan kupyuralar, agar ular jismoniy jihatdan yaroqsiz 
deb topilmasa, yana muomalaga qaytariladi. Hozirgi paytda muoma- 
lada qancha pul bor, degan savolga javob berish uchun muomala- 
dagi pul hajmini hisoblash kerak. Muomaladagi pul hajmi muoma­
laga chiqarilgan va undart qaytarib olingan pul massasining farqiga 
teng. Bu koVsaikich pul muomalasini tashkil qilishda muhim aha- 
miyatga ega, cliunkt mavjud pul muomaiada zarur bolgan me’yordan 
oshib ketsa, u qadrsiziana boshlaydi. Aksincha bo‘Isa, buning aksi. 
Dcmak, bu ko'rsatkich o'lchagich vazifasini bajaradi.
0 ‘rtacha kupyuralik darajasini hisoblash bilan pui massasining 
kupyura tuzilishi naqd pul aylanmasi ehtiyojiga qanchalik mos kelishi 
aniqlanadi. Aholi qoMida turib qolgan pul hajmi kuzatiladi va pul 
belgilarining yaroqsizlik darajasi hisoblanadi,
Kupyuralaming o'rtacha darajasi dinamikasini o'rganishda indcks- 
lar tizimidan ham foydalanish mumkin.
0 ‘zgan.ivciian tarkibli indeks:
I / . ' Z ./ o
0 ‘zgarmas tarkibli indeks:
85

---

J , = Z
. Z -^»/i 
S
Tarkibiy siljish indeksi:
Z /1 
Z /1 
Z -'^ o /i
, 
Z '^ o / l
Z ^ « / n
z / . ■
Z / o
Ushbu indekslar o‘zaro bog'ltq indekslardir:
X ~
X ' 
T .C
Pui massasi faqatgina muomala uchun va muomala ichida hara- 
katlanmay, balki liududlararo ham harakatda bo'ladi. Pul massasi- 
ning btr hududdan ikkinchisiga harakati pul migratsiyasi deb atala- 
di. Pul migratsiyasi ikki xil shaklda uchraydi: iiaqd pulsiz va naqd 
pulli. Masalan, bir viloyatni oladigan boMsak, biz muayyan davr 
uchun (masalan, bir yil) shu viloyatga kelib tusiigan (bankJar, 
aloqa organlari orqali) pul summasidan chiqib kelgan (yuqoridagi 
kanailar orqali) summani ajratamiz. Agar hisoblanadigan davr 
uchun lushgan summa ketgan summadan yuqori b o1 sa, bu ijobiy 
migratsiya, teskarisi bo‘!sa — salbiy migratsiya deyiladi.
Pul migratsiyasi naqd pul shaklida ham amalga oshiriladi. Masalan, 
Toshkent shahrini oladigan bo‘lsak (oddiy kuzatish natijasida ham 
aniqlash mumkin), bu shaharda naqd pul migratsiyasi ijobiy bo'ladi. 
Bu isbot talab qilmaydi. Naqd pul bo'yicha migratsiya summasini 
aniqlash mumkinmi? — degan savol tug'ilishi tabiiy. Mumkin, bi- 
rincliidan, shu hudud bo'yicha (masalan, viloyal) muomalaga 
chiqarilgan puldan muomaladan qaytarib olingan summa ajratilib, 
kelib chiqqan sumniagaaholining qo'lida qolgan pii! massasi qo'shiladi. 
Elu summani pul migratsiyasi sabablari bo'yicha ham aniqlash 
mumkin: a) qishloq xo'Jalik mahsuloMarini shaharda sotish; b) mav- 
sumiy ish migratsiyasi; v) davolanish va dam olish; g) xizmat 
safari bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar; d) boshqa sabablar. Bu sabablar 
orqali amalga oshgan pul migratsiyasi summasi, odatda, maxsus 
statistik kuzatishlar o'tkazish orqali aniq hisoblanishi mumkin.