Statistikasi
Qimmstti qog‘ozlar tushunchasi, tarlari va
Download 7.25 Mb. Pdf ko'rish
|
Moliya statistikasi
|
7.1. Qimmstti qog‘ozlar tushunchasi, tarlari va
statistikasining vazifalari Qimmatii qog'ozlar deganda korxona va tashkilotlaming daromadda qimmatJi qog‘ozlar egasining hissasi bodigini tasdiqlovchi yuridik hqijat tushuniladi, Qimmatli qog'ozlar qachon paydo bo'Jgan, degan savoJga qo‘shimcha moEiyaviy mablag'larga chtiyoj tugMlgan kundan boshlab, deb javob berish mumkin (Ycvropa, XVII acp). Bu masala tarixiga nazar tashlansa, isbbiiarmonlar moliyaviy mablag‘ yetishmasligi muammosini ssuda, kredit, qarz olish bilan bir qatorda qimmatli qog'ozlarni chiqarish va sotish orqali yechish yoMini copganiar. Qimmatli qog'ozlarni chiqarish emissiya, ulatni chiqaruvchi- lar “ emitentlar deyiladt. Aksiyadorlik jamiyati, bank, davlat, in- vestitsion kompaniya yoki fond, mahaliiy organlar va boshqa yuridik shaxslar emitent bolishi Eiiumkin. Qimmatli qog'ozlar bozori birlamchi va ikkilamchi bozorlarga bo'iinadi. Birlamchi bozorda qimmatli qog'ozlar uiarni chiqaruvchilar (emitentlar) tomonidan, ikkilamchi bozorda esa fond birjalari orqali sotiladi. Bu bozorda qimmatli qog'ozni taklifqiluvchi qarzdor, sotib oiuvchilar esa kreditorlar deb ataladi. Ma’lum bir miqdorda daro- mad olish uchun o'z pultariga qimmatli qog'ozlarni sotib olgan yuridik va jismoniy shaxslar investorlar deb ataladi. Jahon amaiiyotida moliyaviy vositacliilarning bank va nobank xarakteriga qarab qimmatli qog'oziar bozori 3 modelga bo'linadi: 1. Nobankii model, bu asosan AQSHga taaiiuqli. 2. Bank model!, bu asosan Germaniyaga taaiiuqli. 3. Aralash model, bu asosan Yaponiya, Rossiya va Belorussi- yaga taaiiuqli. 203 Jismoniyshaxslar individual invcsiorlar dcyiisa, tnoliyaviy tasli- kilotlar, pcnsiya fondi, invcstitsion kompaniya va fondiar, banklar, sug'urta jamiyatlari csa institual investorlar deb yuritiladi, Dastlab qimmatli qog‘ozJar ko‘chada va kafelarda sotilgan, Shuning uchun ham, ayrim adabiyotlarda qimmatli qog‘o /lar bozori “ko‘cha bozori” deb ataladi. “ Ko‘cha bozori” savdosi hozirgi kunda ham saqlanib qolgan, bu ish hozirgi kunda faqat telefon va internet orqah bajariiadi. Qimmatli qog‘ozlar bozorida sotuvchi biJan sotib ohivchi shaxsni uchrashtiruvchi shaxs — broker (birja makleri, ko- missioner, kurtye, stck-broker deb ham ataladi) nomini olgan. Jahon iqtisodiyotida sanoai to'ntarishi natijasida yirik korxona va tashkilotlarning paydo boMishi bilan qimmatli qog'ozlar bo‘yicha tashkiliy bozorlar, ya’ni fond biijalari paydo bo‘la boshlaydi. Birin- chi fond biijasi ! 773-yi!da Londonda paydo bo'ldi. U dastlab qiro!- iikntng pul almashtirish muassasasi (banks) binosining bir qismida ijaraga joylashdi. 1791-yilda Fitadeifiya shahrida AQSHdagi birinchi fond bitjasi tashkil etildi. 1792-yilda esa Nyu-York fond bitjasj tashkil etilgan. Hozirgi kunda dunyoning 60 dan ziyod mamlakatida 200 ga ya- qin fond bitjasi mavjud. Shundan 15 tasi Shimoliy Amerikada (AQSH va Kanada mamlakatlarida), 100 dan ortig'i Yevropada, 20 tasi Janubiy Amerikada, qolganlari Osiyo, Avstraliya va Afrikada joy- lashgan. Shuni ta’kidlash lozitnki, 30 dan ortiq biija Parijda joylash- gan fond biijalarining Xalqaro Fedcratsiyasiga (FBXB) a’zo sanaladi. Bu tashkilotning har yili bir marta o ‘tkaziladigan yig'ilishida bitja ishi bo‘yicha qonunlar chiqarish, qimmatli qog‘oz!arnt sotishni tar- tibga solish, iqtisodiy siyosatning fond bozorlariga ta’siri, birjalar ishining texnikasi va lexnologiyasi masalalari ko‘rib chiqiladi va mu- vofiqlashtiriladi. “Toshkent” bipasi — 0 ‘zbekistondagi yagona fond birjasidir. U 0 ‘zbckiston Respubiikasi Adliya vazirligida 1994-yil 8-aprel kuni yopiq turdagi aksioneriik Jamiyati sifatida ro‘yxatdan o‘tgan. U o‘zining birqancha mintaqalararo shoxobchaiariga ega. Qizig'i shundaki, hozirgi kungacha bitja so'zi qachon va qayerda paydo boMganligj to‘g‘risida aniq ma'lumot yo‘q. Bir qancha taxmin- iar mavjud. Bir taxmin bo‘yicha birja so‘zi yangi lotin so‘zi “birsa” - “charm hamyon” m a’nosini, ingliz tilidagi ikki so'zning (“ex change” va “stock”) negizida fond birjasi paydo boMgan. Ikkinchi 204 taxminga binoan, bii so‘z Belgiyaning Bryuggc slmhrida yasliovchi jucia boy savdogar goHand Van Dcr Burse nomi bilan bog‘lanadi. U savdogar gerbida uclita hamyon tasvirlangan va lining liovlisi juda qulay niaydonda Joylashgan ekan va u yerda kisliilar bar kuni pul almasiitirish uchun to ‘p[anganlar. Van Dcr Burse keyinchalik o‘z hovlisini savdogarlarga topshiradi va oxir-oqibatda bu hovli birinchi biqa binosiga aylanadi. Hozirgi kunda fond birjasi deganda tijorat vositachilarining tash- kiliy birlashmasi, qimmatli qog‘ozlar savdo qilinadigan joy tushu- niladi. Birja qiiyidagi funksiyalarni bajaradi: a) qimmatli qog‘ozlar bozorini professional qatnashchilari tomonidan qimmatli qog‘oz- laming sotilishi bo'yicha sharoitni ta’minlash; b) qimmatli qog'ozlar kursini aniqlash; v) maxsus bulletenlarda kurslarni chop qilish; g) qimmatli qog'ozlar bozori qatnashcbiiarining faoliyatini boshqa- rish; d) kam samarali tarmoqlardan yuqori samarali tarmoqlarga kapitalning o'tish mexanizmini ta ’minlash. Qimmatli qog'ozlarni oVganishda ular bir qancha beigilari bo'yicha tasniflanadi: I) einitentlar bo‘yicba; 2) daromad to'lash usuli bo'yicha; 3) ularni sotib oJishda zarar ko'rish riski darajasi bo'yicha; 4) qimmatli qog‘ozlarning turlari bo'yiclia; 5) mazmu- ni bo'yicha; 6) aylaiiish muddati bo‘yicha; 7) foydalanish tiplari bo'yicha. Qimmatli qog‘ozlar em itentlar bo‘yit;ha; davlat, shaxsiy va xalqaro; ularni sotib olishda zarar ko‘rish risk! bo'yicha: xavfsiz (davlatniki) va xavfli (riskli); daromad to‘lasb bo‘yicha: qayd qi- lingan (obiigatsiyalar) va o'zgaruvchi (suzuvchi) daromadli qim matli qog'ozlar; turlari bo'yicha: asosiy (aksiya, obligatsiya) va hosilaviy (vcksellar, fyucherslar, opsionlar, cheklar va h.k.); miid- dati bo'yicha; muddatli (obligatsiya va boshqalar) va muddatsiz (ak- siyalar); foydalanish turi bo'yicha: investitsion (aksiya, obligatsiya va boshqalar) va noinvcstitsion turlarga bo'linadi. Qimmatli qog'ozlarning quyidagi turlari m a’Ium; aksiyalar, obiigatsiyalar, veksellar, xazina majburiyatlari, bank sertifikallari, hosilaviy va xalqaro qimmatii qog'ozlar. AKSIYA aksionerlikjamiyatining niol-mulkida va oladigan foy- dasida aksiya egasining hissasi borligini tasdiqlovchi rasmiy yuridik hujyat. Aksiya oddiy va imtiyozli turlarga bo'linadi. Ular bir-biridan quyidagicha farq qiladi. Oddiy aksiyada olinadigan dividend summa- 205 si oliiigan fbyda hajmiga qarab liar xil boMadi. Urting niiqdori hech kim tomonidan qat’iy kafolatlanmaydi, amino oddiy aksiya egasi aksioncriik jamiyati yig'inida ovozga ega, unga jamiyat ishini boshqa- rishda qatnashish hiiqiiqi beriladi. Oddiy aksiyalarning egalari boshqa qimiTiatli qog'oziarga tiisbatan ko‘proq mas’uiiyatni o ‘z zimmalah- ga olganliklari tufayli ana sliunday aksiyalar iichun olinadigan divi- dendlar miqdori yuqoriroq belgilanadi, Shuni bam esdan chiqar- maslik kerakki, oddiy aksiya egalari umuman dividend olmasliklari ham mumkin. Imtiyozli (preferensial yoki prefaksiya) aksiya shimday aksiya- ki, u bo'yicha beriiadigan dividend summasi (normasi) foyda hajmiga bog'liq emas, davlat zayomlari kabi oldindan belgilangan qat’iy foizlarda beriladi. Agar ma’Ium bir obyektiv sabablarga ko‘ra joriy yil uchun dividendlar to'lanmasa, □ holda aksiya egasiga kelajakda bu summa to‘ianishiga kafolat beriladi. Ammo imtiyozli aksiya egalari aksionerlar majlisida ovoz berish liuquqiga ega boMmaydilar. Imtiyozli aksiyalar qoidaga ko‘ra aksionerlik jamiyati ustav fondi- ning 10 foizidaii ortiq chiqarilishi mumkin emas. U lar turli ko'rinishiarda chiqarilishi mumkin: chaqirib oluvchi aksiyalar, ku- mulyativ aksiyalar, retrekliv aksiyalar, konversiyalanuvchi aksiya lar, suzuvchi yoki o‘zgaruvchan kursii aksiyalar, orderli aksiyalar. OBLIGATSIYA deb olingan qarzni tasdiqlovchi va qarzni ma’Ium bir muddatdan kcyin qat’iy belgilangan foiz bilan qaytarib berish majburiyati ko‘rsatilgan qimmatli qog‘ozga aytiladi. Shunday qilib, obligatsiya quyidagilarni tasdiqJaydi va ishontiradi: I) emitent qim matli qog’oz egasidan pul mablag'i olganligini; 2) m a’Ium bir muddatdan keyin emitent olgan qarzini qaytarib berishi majburiya- tini; 3) investorni ma’Ium bir muddatdan keyin bergan qarzi uchun obligatsiyaning nominal qiymati bo'yioha mukofot olishini. Obligatsiya aksiyadan ancha farq qiladi. Birinchidan, aksiyalar bo’yicha beriiadigan dividend katta tafovutga ega yoki ayrim sabab larga ko’ra umuman berilmasligi mumkin, obligatsiyalar bo’yicha beriiadigan foizlar o ’zgarmas bo'ladi, o ’zgargan taqdirda h am ju d a sezilarli darajada emas. Shuning uchun obligatsiyalar belgilangan yoki qat’iy daromadli qimmatli qog’ozlar deb ham ataladi. Davlat obligatsiyasiga ega bo’lgan amerikalik fuqaro 7-8 foiz (yitlik), ka- nadalik — 9-11 foiz, avstraliyalik —15 foizgacha daromad oladi. Ob ligatsiyalar bo’yicha foizlar emitentlar oladigan foyda va moliyaviy 206 alivolidan qat’iy nazar liar yili Ыг marta io‘ianadi. Undan tashqari, agar ina’lum bir sabablarga ko‘ra obligatsiya chiqargan jamiyat tuga- tilsa, obligatsiya egalari taqsimlanadigan foyda va aktivlarga tegishli ravishda da’vogar hisoblanadi. Yana bir farqi aksiyalaniing daromad kcltirish vaqti cheklanma- gan, obligatsiyalar bo‘yicha esa cheklangan, chunki obligatsiyalar asosan niuayyan muddatga chiqariladi. Asosiy farqi, aksiya egalari mulkdorga aylanadi, obligatsiya egalari esa faqatgina kreditor maqo- mini oladi, xolos. Aksiya va obligatsiyalar bir-biridan farq qilishiga qaramay, ular o'zaro Lizviy bog'liq qimniatii qog'ozlardir. Ikkalasining ham maqsadi yagona — biron-bir manfaatli loyihani amalga oshirish uchun pul mablag'ini to'piash. Aksionerlik jamiyatlari aksiya bilan birga obligatsiyalar chiqarish huquqiga ham ega. Uiar o'zaro almashtirilishi ham mumkin. Shu munosabat bilan obligatsiyalar konverlatsiya qilinadigan va almash- tiriladigan obligatsiyalarga bo'linadi. Konverlatsiya qilinadigan obli gatsiyalar shu kompaniyaning aksiyalariga almashtirilishi, almashti- riladigan obligatsiyalar boshqa kompaniyaiaming aksiyalariga almash tirilishi mumkin. Obligatsiyalarning yana bir qancha turlari mavjud: davlat (eng ishonchli va risk deyarli nolga teng), mahalHy, kompaniya yoki fir- ma, Chet el, qisqa va uzoq muddatli, nomti va taqdim etuvchiga tegishli, chop qilingan va qiiinmagan, o'zgarmas va o'zgaruvchan foizli (yoki foizsiz), la ’minlatigan liamda ta’minlanmagan va b. VEKSEL “ olingan qarzni belgilangan muddatda to'lash ma- jburiyati q a t’iy yuklangan, qonun bilan tasdiqiangan holatda to'ldirilib, rasmiylashtirilgan qarzdorlik tilxatidir. Ilk bor veksel qadimgi Gretsiyada paydo bo'igan. Keyinchalik XII asr o'rtaiarida veksel muomalasi Italiyada keng tarqaladi. 1930- yilga kelib veksellarni tanibga solish maqsadida xalqaro bitim “Ya gona veksel huquqi” imzolanadi. B li bitimga 25 mamlakat qo'shiladi. Sobiqsho'ro hududida yangi iqtisodiy siyosat (NEP) davrida veksel muomalasi keng rivojianganligi xalqimizga yaxshi tanish. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1995-yil 2 -iyunda “O'zbekiston Respublikasi xalq xo'jahgida veksellarni qo'llash to‘g‘risida”gi qaromi qabul qildi, Bu qarorda vekscllardan xalq xo'jaligida foydalanishga o'tish bir necha bosqichda amalga oshiri- 207 lislii, dastlabki bosqichda ko^proq tijorai banklarining vekscllaridan keng foydalanish, miiomalaga cliiqarilgan liar bir veksel oldindan em itcntning to'lov qobiliyatini aniqlab, banklar tom onidan ro‘yxatdan o'tkazilislii qayd etilgan. Shu qaror asosida rcspubiikada veksel islii 1995-1997-yillarda ancha rivojlandi va ko‘zlagan natijaga erishilmaganligi lachun asta-sekin o 'z mohiyati va ahamiyatini yo‘qotdi. Vekscllar quyidagi lurlarga bo'linadi: davlat (ya’ni xazina), xusu- siy (ya’ni shaxsiy), moliyaviy, tijorat (tovar), oddiy va ohkaztna (tratta) veksellar. Bular ichida eng keng tarqalgani oddiy (solo) va o ‘tkazma (trat ta) veksellaridir. Oddiy (yoki “solo-veksel”) veksel beruvehining (qarzdorning) belgilangan muddatda va joyda veksel oluvchiga (ushJovchiga) pui mabiag'ini toiash majburiyatini o'zida aks ettirgan yozma huyjatdir. Birinchi veksel ushlovclii ikkinchi shaxsga veksel bo'yieba puini olish huquqini berishi mumkin. Masalan, men tovar yoki xizmat sotib olib, pui o ‘rniga veksel berishim mumkin. Buning uchnn men vek- selning orqa tomoniga o'tkazish yozuvini yozaman. Bu yozuv in- dossament deb ataladi. Agar bu yozuv qo'shimeha varaqqa yozilib, tasdiqlab berilsa - alonje deyiladi. Vekselni o ‘tkazuvchi sbaxs in- dossant, oluvchi shaxs — indossat nomini oladi. Oddiy veksel indossament yordamida bir necha marotaba qo‘ldan qo‘lga o'tishi mumkin, bunda veksel bo‘yit:ba javobgarlik barcha ish- tirokchilar uchun bir xil bo'ladi, Veksel o'z vaqtida to'lanmasa, norozilik veksel beruvehiga bildiriladi. O'tkazma veksel (tratta) veksel beruvehining toMovchiga pul belgilangan muddatda va joyda veksel ushlovchiga yoki uning buyrug'i bilan boshqa shaxsga so'zsiz to'lash to'g'risidagi yozma hujjatdir, Bu yerda veksel beruvehi trassant, toMovclii — trassat nomi bilan ataladi, veksel beruvehi qandaydir shaxsga to‘lab berishni yuklaydi va o‘zi to'lov kafolatiga aylanadi. Shuning uchun ham, trasKUda trassantning vekselda ko'rsatilgan summadan ko'proq shaxsiy moddiy qiymaUari boMishi kerak. Trassat o'z vaqtida lo'lashi uchun veksel ushlovchi o'z vaqtida akseptga hujyat topsliirishi shart. Agar trassat to'lovni (akseptni) qabul qilmasa, unda pultii trassant to'laydi. Amaliyotda vekselning ishonchliligini ta ’minlash uchun aksept- lashdan tashqari veksel beruvehining kaHlligini olish mavjud. Bu 208 jarayon avallash dcyitadi. Avalchi (odatda bank) vekselni avallasa, ba dcgani, agar toMovchi vekselni today olmasa, qarz avilist to- monidan qoplanadi. Yana birqoida. Muomalada vckscl bir necha niisxa bodishi mumkin, Odkazma vekselning birinchi nusxasi {prima deb ataladi) trassatga yuboriladi, ikkinchisi (sekunda deb ataladi) muomaiaga chiqariladi. Har bir nusxa o ‘z raqamiga ega bodadi va bar biri qod qo‘yish bilan tasdiqlanadi. Lekin faqat bir nusxa veksel akseptlaiiadi. XAZINA MAJBURIYATLARl. Qarz faqatgina fuqarolar, kor- xonalar, koinpaniya va firmalar, davlatlar o'rtasida bodmasdan, balki aholi va davlat o'rtasida ham bodadi. Ayrim paytlarda davlat budjetning kassaviy rejalarini bajanlishini ta ’minlash, budjet de- fitsitini kamaytirish va maiTilakatda moliyaviy barqarorlikni ta’minlash maqsadida o‘z ahoJisidan qarz oladi va qarzdorligini tasdiqlovchi hujjat beradi. Bu hujjat xazina majburiyati deb ataladi. O'zbekiston Respublikasining xazina majburiyatlari mijozlaming davlat budjetiga o‘z pul mablagdarini berganliklanni tasdiqlovchi, mazkur qimmatli qog'ozlarga egalik qilishning butun muddati davo- mida belgilangan daromadni olish huquqini beruvchi rasmiy huj- jatdir. Xazina majburiyatlarining qisqa va uzoq muddatli xazina veksel- lari, obligatsiyalar, moliyaviy majburiyatlar va boshqa turlari mav- Jiid. BANK S E R T IF IK A T L A R I - bu o m o n at q o ‘yilgan!igi to'g'risidagi, omonatchi yoki uning huquqiy vorisining belgilangan muddat todgandan so‘ng omonat summasini va unga tegishli foiz- larni olishga bodgan huquqini tasdiqlovchi bank, ya’ni emitent bergan guvohnomadir. Bank scrtifikatlari ikki turda bodadi; depozit va jam g'arm a serti- fikati. U lar shakiiy k o 'rin ish i bo'yicha: naqd pul va puisiz koVinishidagi sertifikatlarga; qarz muddati bo'yicha: muddatli va muddatsiz .sertinkatlarga; qayd qilinish usuii bo'yicha: sessiya (egasi- ning ismi yozilgan) va sessiyasiz sertifikatlarga bodinadi. Qimmatli qog‘ozlar bozorida omonatchilar yoki ularning vorislari benefitsiarlar deb yuritiladi. HOSILAVIY QIMMATLI Q O G ‘OZLARni chiqarish va ular ning niuomalasi qoidalarini 0 ‘zbekiston Respubhkasi Moliya vazirligi qoshidagi qimmatli qog‘oziar va fond birjaiari bo’yicha Davlat ко- missiyalarj belgilaydi. Ular quyidagi turlarda bodishi mumkin: op- 209 sion, fyiicheis, depozit tiixatlari, variant, privatizalsiya clieklari va kiiponlari, О PSION deb ikki tomonlama tasdiqiangan, shartnomada kelishil- gan bahoda va muddatda aktivlarni sotib olish va sotish huqiiqini olishga aytiladi. U bilan savdo qilisb riskni ancha kamaytiradi. Aktiv egasi uni sotish opsionini olishi bilan aktivning bozor qiyniati pasayi- shidan o ‘zini kafolatlaydi, investor esa aksincha. Opsionning quyidagi turlari mavjiid: opsion Call (sotib olish), opsion Put (sotish), opsion Stellage (qo'shma), yevropacha va amerikacha. Yevropacha usulda opsionning bajarilishiga faqat kelishiJgan vaqtda (kimda) ruxsat beriladi, Amerikacha usulda - belgilangan muddai ichida, isialgan vaqtda bajarilishi mumkin. Opsion bozorida qatnashish uchun quyidagi tushunchalarni - LOT, STRING, M UKOFOT - bilish talab qilinadi. L O T - bu sotuvga qo‘yilgan bir xil turdagi aktivlar partiyasi. Bir necha lotlar to'plami string deyiladi. Mukofot — shannomaning opsion baho- sidir. Boshqacha aytganda, shartnom a egasi (ya’ni sotib oluvchi) sotuvchiga (ya’ni shartiiomani yozib beruvchiga) komissiya toMaydi. Komissiya sunimasi mukofot deyiladi. FYUCHERS deganda tovarlarni yoki qimmatli qog‘ozlarni (moiiyaviy fyucherslar) belgilangan muddatda, shartnom a imzo- langan kunda oTnatilgan narx bo‘yicha, kelishilgan vaqtda va joyda sotish va sotib olish majburiyati tomopiar zimmasiga yukJalilgan- ligini tasdiqlovchi hujjat tushuniladi. Uiiing opsiondan farqi shun- daki, u shartnoma cmas, balki q at’iy majburiyatdir. VARRANT deganda shaxslarga qimmatli qog'ozlami ma’lum bir narxiarda sotib olish uchun berilgan serlifikal tushuniladi yoki bu so‘z tilxai sifatida ham ishlatiladi. Masalan, siz o ‘z tovaringizni birovning omborida saqlasangiz, om bor mudiri, “ haqiqatdan ham sizning tovaringiz omborda saqianyapti” -deb huijat beradi. Shu Tiixatni (bizning tilimizda bu hujjat ombor ma’himotnomasi deyi ladi) chet elda varrant deb atashadi. Umuman olganda, fikrimizcha, varrantni, depozit tilxatlari- ni, privatizatsiya cheklari va kuponlarini qimmatli qog‘oz deb atali- shi noto‘g‘ri bo'lmasa ham, o ‘ta shartiidir. 2! 0 Qimmiltli qog‘o/liir bo/uri statist ikasining p red met i — statist! к metodlar yordamida qimmatli qug‘o/larni diiqarislt, joylashtirish va muomalasi samaradorligini tavsiflovchi ko'rsatkichlarni liisob- laslt, obyekti — shu bozordagi operatsiya va bitimlardir, Qinimatli qog'ozlar statistikasi oldida qimmatli qog'oziar bo'yicha statislik kuzatish o'tkazish dastiirini istilab chiqish va takomillash- tirish, qim m atli q o g 'o zlar joylanishi va m uom alasi haqida ma’lumotlar lo'piash, qimmatli qog'ozlarni statistik ko'rsatkichlari tizimini yaratish va bti tizim yordamida qimmatli qog'ozlar bozo- ridagi mavjud qonuniyatlarni aniqlash va baholash vazifalari tiiradi. Download 7.25 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|