Таълим вазирлиги қaрши мухaндислик иқтисодиёт институти

14.3.Маҳаллий бошқаришнинг корпоратив модели 
Маҳаллий ўз-ўзини бошқаришнинг корпоратив модели турли хил бўлиш 
мумкин. Корпоративизм маҳаллий ўз-ўзини бошқарув тизимида турли хил 
алоқа ҳамда муносабатларни чуқурлаштиради ва тартибга солади. Бу ҳолда 
муниципал ҳуқуқ моҳиятига катта аҳамият бермоқ зарур. Бу янги ҳуқуқ 
тармоғи Россия федера-циясида реализация жараёнида юзага келадиган 
муносабатларни тартибга солади, биринчидан «хусусий» ваколатлар ўз-ўзини 
бошқариш органларининг маҳаллий ҳает билан боғлиқ бўлган, иккинчидан, 
алоҳида давлат ваколатлари. Гап биринчи навбатда, қуйидаги муносабатларни 
тартибга солиш ҳакида кетмоқда. 
 
Муниципал мулк ва маҳаллий хўжаликни бошқаришда маҳаллий 
бюджетни шакллантириш ва ижро этиш. 
 
Ҳалқ томонидан ўз-ўзини бошқариш шаклини танланиши ва бошқалар. 
 
Маҳаллий бошқарув органлари томонидан уларга берилган алоҳида 
вазифаларни амалга ошириш. 
Юқоридаги айтилганлар маҳаллий ўз-ўзини бошқарув органларини 
системали характерини намоен этмоқда. 
Ҳаммага маълумки, маҳаллий ўз-ўзини бошқарув органлари моддий-
молиявий маблағларни ҳалқнинг давлат томонидан эътибор берилмайдиган 
эҳтиёжларига йўналтирилади. Бунга нафақат маҳаллий хўжаликни, балки 
маҳаллий ҳаёт сифатини ҳам киритиш мумкин. Фақат шундай шароитларда 
маҳаллий жамиятда зиёлиларнинг ўсиши коорпоратив принциплар асосида 
ҳалқни ғояси мустахкамланишини кузатишимиз мумкин.
Бундай корпоратив менежмент антикризис ҳисобланади, бошқарув 
идеологиясини шакллантиришга ҳалқ олдида уларнинг профессионаллигини 
оширишга ёрдам беради.
14.4.Муниципал ҳамжамият ривожланишининг концепцияси 
Янги муниципал хамжамият асосига нимани кўйиш мумкин ва интеграл 
натижага эришиш учун нималар қилиш керак? Маҳаллий ҳамжамиятнинг энг 
устивор ривожлантириш стратегияси бўлиб ижтимоий стратегия ҳисобланади.
Муниципал хамжамият ривожланишининг концепциясининг бошқа бир 
универсал технологияси бўлиб, мақсадли ривож-ланишни алмаштирмаган 
ҳолда оддий усуллар орқали (бозор хўжалиги, реформа) яшаш сифатини 
ошириш ҳисобланади.
Бундай иш юритиш биринчидан, жахон тажрибасига мос тушади, 
муниципал хамжамият максадини иқтисодёт эмас, балки ижтимоий параметлар 

---

82 
белгилайди. Иккинчидан, муниципал таълим стратегик мақсадларини тузиш ва 
олиб чиқиш тизимни ўзгартиради. Бунинг асосида қуйидаги проектлар чиқади: 
 
биринчидан, муниципал ҳамжамият даромадларини ошириш, 
камбағаллар йўқ шароитни ташкил қилиш, фақат бойлар ва жуда бойлар 
мавжуд;
 
иккинчидан, саломатликни мустаҳкамлаш, бунинг натижасида 
аҳолининг ҳаёт давомийлиги 85 ёшни, бир ишчига йилига 1 кун касал тўғри 
келсин; 
 
учинчидан, ижтимоий ҳимоя. 
Бу мақсадларга эришиш учун корпоратив усулдан фойда-ланиш керак. 
Натижада қуйидаги масалалар ҳал бўлади: 
− 
касалликларсиз узоқ умр кўриш, ижодий ва ижтимоий фаоллик; 
− 
ҳалқнинг юқори даромади, оилалар ўзларини бюджет-ларининг 
фақатгина 10% озиқ-овқатга сарфлашади; 
− 
ўсиб келаётган авлод ишлаётган ҳалқ ва нафақахўрлар бирга тенг 
ҳуқуқли мулкдорга айланишади; 
− 
ҳалқ- ўзи яшаётган жойнинг эгаси ва хўжаини. 
Биринчи маротаба муниципал ҳамжамият мақсадлари, уни амалга 
ошириш механизмлари, яшовчиларнинг бирламчи қизи-қишлари билан 
ҳамоҳанглашган, бу нарса замонавий мотивларни очади (фаолиятига), бошқача 
бир ҳаётий сифатга ўз-ўзини бошқаришни ривожлантиришга олиб келади. 
Муниципал ҳам-жамият инновациялашган стратегияси бошқача бир 
умумжамият ҳаётий муниципал таълим принципларига асосланади: 
1.
Муниципал ҳамжамият яшовчилар - бу бир чегара остидаги жой эмас, 
балки одамларнинг ижтимоий жамияти. 
2.
Корпоратив қизиқишлар бир оила ва ҳар бир одам қизиқиши орқали 
амалга оширилади. 
3.
Ҳалқнинг иқтисодий мустақиллиги шаҳарнинг ижтимоий - иқтисодий 
муаммоларини ечиш шарти сифатида юзага чиқади. 
4.
Муниципал ҳамжамиятнинг регионал жамият билан алоқалари 
шартнома асосида амалга оширилиши. 
Тадқиқот проектида стратегияни ишлаб чиқиш жараёни ва уни 
реализация қилиш технологияси бир нечта босқичларни ўз ичига олади. 
Режадан олдин:
а) стратегик режалаштириш учун ғоялар ўрганилади. Бунинг асосига ҳаёт 
сифатини ошириш саломатликни мустаҳкамлаш ётади. 
б) маҳаллий даражада демократик тарзда қабул қилинган қарорлар 
амалга оширилади. 
Биринчи босқичда муниципал ҳамжамият ҳолатини ижтимоий иқтисодий 
диагностикаси амалга оширилади, позиция аниқланади - ким биз (сони 
машғулоти даромади ва бошқалар). 
Иккинчи босқич, стратегик ривожланишининг техноло-гиясини танлаш 
турида ва бу технология яшовчиларнинг қизиқишларига жавоб бермоғи лозим. 
Техник тарзда қуйидагилар ҳал этилади: 

---

83 
а) маҳаллий иқтисодиётни ривожланишини қандай тезлаш-тириш 
мумкин; 
б) стратегияни қандай танлаш зарур, унинг ижобий ва салбий 
томонларини ҳисобга олган ҳолда. 
в) мавжуд дастурларни янги стратегия асосида қандай баҳолаш керак; 
Учинчи босқич, мавжуд бўлган альтернативлардан ривож-ланиш 
стратегияси ва уни амалга ошириш технологияси қабул қилинади, бу ҳолат 
орқали қуйидагиларни аниқлаш мумкин: 
а) қўйилган мақсадлар учун ресурслар етарлигини; 
б) мавжуд ресурслардан унумли фойдаланиш учун нима қилиш керак; 
в) ривожланиш дастурини амалга ошириш учун аниқ йўллар қандай деган 
саволга жавоб берадиган турли дастурлар, метод-ларни тақдим этилганлиги; 
г) муниципал таълим ривожланиш кўрсаткичлари қайта ишланади, 
буларга эса:
− 
Иқтисодиётнинг аграр сектори ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш 
маромидалиги; 
− 
Инновацияларни, технологияларни сингдириш даражаси; 
− 
Жамият ҳаётини демократиялашуви; 
− 
Жамият фикри, тавсифномаси бошқарув органлари фаолиятларини 
баҳолаш; 
− 
Муниципал таълимнинг кадрлар тайёрланишини баҳолаш; 
− 
Муниципал таълим маънавий ва моддий техника базаси ҳолати; 
− 
Муниципал 
таълим 
регионлардаги 
мавжуд 
ресурслардан 
фойдаланишнинг самарадорлиги; 
− 
Илм-фан, савдо, таълим, соғлиқни сақлаш соҳасидаги ижтимоий 
ривожланишнинг кўрсаткичлари; 
− 
Экологик вазият кўрсаткичлари. 
Тўртинчи босқич, фаолият технологияси унга ташкилотнинг ресурслари 
асосий бошқарув ва ташкилотчилик моделлари ва ушбу моделлар муниципал 
таълим ривожланиш стратегиясини маҳаллий ҳокимият органлари билан, 
саноат - молиявий ташкилотлар билан ва муниципал таълим ҳалқи ҳаммаси 
билан биргаликда боғлиқ.
Умуман муниципал таълим концепциясини ишлаб чиқаришда муниципал 
таълим хусусиятларини аниқлаш, иқтисодий ҳаёт характеристикаси ва 
ривожланиш механизмларини аниқлаш кўзда тутилади. 
Концепцияда авторлар нафақат ижтимоий-иқтисодий ривож-ланиш 
дастурини, балки муниципал таълимда ижтимоий бошқарувининг 
вазифаларини ҳам аниқлаб берадилар ва охирги ҳолатда қуйидагилар 
баҳоланади: 
- 
оила бюджети ва ҳар бирининг саломатлиги даражасига қараб одамнинг 
ҳаёт сифати; 
- 
муниципал таълимда ҳаётий сифат интеграл кўрсаткичлари: 
1.
экология, саломатлик ва ахолининг озиқ - овқати; 
2.
барча яшовчилврнинг даромадлари ва моддий таъминлан-ганлари; 

---

84 
3.
хўжалик фаолияти натижалари; 
4.
ижтимоий алоқалар ҳолати муниципал таълим ривожла-нишининг 
кризисга қарши концепциясида бошқа механизмлар тақдим этилган. 
Муниципал таълим ривожида кризисга қарши концеп-циясида бир қанча 
механизм кўрсатилиб ўтилган. Улардан бири муниципал таълимни корпоратив 
бошқариш технологияси. бу проектда бир қатор молиявий-иқтисодий 
технологиялар берилган. Уларнинг барчаси ушбу ғояни реализациялаш учун 
йўналтирилган. Шунга монан у проектда қуйидагилар тақдим этилади: 
1. 
муниципал таълим иқтисодиётини нормал ривожланишини 
таъминлайдиган, унинг молиявий инфратузилмасини яхшилай-диган 
технологиялар; 
2. 
мавжуд молиявий ресурслар, ҳамда технологик база ва «ноу-хау» ни 
баҳолайдиган методикалар. 
Умуман кризисга қарши ривожланиш стратегиясини маҳаллий ва умуман 
бутун жамиятни системали кризисдан олиб чиқишнинг қандай асосий 
йўналиши бор деган саволга жавоб сифатида хўжалик ҳаётини корпоратив 
метод орқали ташкил-лаштириш таъкидланади. 
Ҳўжалик юритишнинг корпоратив методи орқали марказий ҳокимият 
билан ўз-ўзини бошқарув оргналари ўзаро алоқалари мувозанатлаштирилади, 
ресурсларни тақсимлашда рационал йўл танланади ва бошқалар моҳиятдан 
хўжалик юритишнинг корпоратив шакллари жамияти ўрта мулкдорларни пайдо 
бўлишига шароит яратади. 
Қисқа хулосалар 
«Қисқа дастурлар»даги замонавий бошқарувнинг зарарлиги. Маҳаллий 
хамжамиятни кризисга қарши курашни ривожланти-ришнинг замонавий 
концепцияси. Аҳолини хокимиятдан безиб қолиш холати масалаларини 
ечишнинг механизмлари. Маҳаллий хамжамиятни ривожлантиришда ижтимоий 
стратегиянинг моҳияти ва уларни амалга ошириш технологиялари. Маҳаллий 
ўз-ўзини бошқаришнинг ҳуқуқий ва моддий техник базасини ривожлантириш. 
Маҳаллий хамжамиятда стратегик режалаш-тиришнинг босқичлари. Худудий 
ресурслардан комплекс фойдаланиш технологиялари.