Talim vazirligi

 
8-sonli maruza  
MAVZUSİ: O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI  TRANSPORTI VA TASHQI IQTISODIY 
ALOQALARI  
Guruh 3b-kurs geografiya 
O’qitish vaqti: 2 soat                                                               Talabalar soni:   14 
O’qitish darsining strukturasi  
Maruza, savol-javob, diskussiya 
Maruzaning rejasi: 
1. Transportning respublika iqtisodiyotidagi ahamiyati. 
Temir yo’l transporti.  
2. Avtomobil transporti. 
3. Havo transporti. 
4. O'zbekiston transportining boshqa turlariga ta’rif. 
5. Tashqi iqtisodiy aloqalarning iqtisodiy-geografik 
xususiyatlari. 
6. O'zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasi.  
7. O'zbekiston qo’shma korxonalar  geografiyasi. 
Xalqaro turizm. 
O’quv darsining maqsadi: Mamlakatimiz transport tizimini iqtisodiyotimizda tutgan o’rni, 
transport tarmog’ining shakillanishi iqtisodiy geografik xususiyatlarini   talabalar ongida  
shakllantirish va chuqurlashtirish. 
Pedagogik masalalari: 
  Mavzu bo’yicha bilimlarni ongli 
ravishda o’zlashtirish va 
mustahkamlashga undash.  
  Amaliy vaziyat tahlili sxemasi bilan 
tanishtiradi. 
  İndividual va guruhiy muammolar 
tahlili qarorlar qabul qilishni bilimlarini 
ko’rsatib  berish. 
  Mustaqil ishlash, bilimlarni 
tizimlash, taqqoslash, umumlashtirish 
bilimlarini ishlab chiqishi; 
  Gurularda ishlash va muloqotga 
kirishish bilimlarini shakllantirish. 
Mavzu bo’yicha bilimlarni 
tizimlashtirish va mustahkamlash. 
O’qitish xarakatining natijasi: 
 transportning respublika iqtisodiyotidagi tutgan 
o’rni va ahamiyatini izohlaydilar; 
-transport tarmogining shakllanish, rivojlanish va  
joylashishidagi  iqtisodiy-geografik  
xususiyatlarini tushintiradilar. 
-avtomobil va temir yul transportining 
iqtisodiyotimizdagi ahamiyatini aytadilar; 
- xavo, quvur va elektron transportining 
ahamiyatini yoritadilar;  
-infrastruktura, turizm  markkazlarini istiqbolda 
rivojlanishini tushintiradilar; 

 
64
O’qitish uslublari 
Maruza, vizual, tushintirish, suxbatlashish, 
diskussiya, slaydlar 
O’qitish ishini tashkillashtirish 
shakllari 
 Frontal, guruxlarga ajratish 
O’qitish qurollari 
Tarqatma materiallar, plakat, qalam 
O’qitish sharoitlari 
Maxsus texnika asboblari bilan taminlangan 
auditoriyalar 
Monitoring va baxolash 
Tezda sorash, testlar   
 
O’quv darsining texnologik xaritasi                      
İshning mazmuni 
Bosqichlar, 
Ajiratilgan 
vaqt 
O’qituvchi Talaba 
I bosqich. 
O’qitish 
jarayoniga 
kirish 
(10 min) 
1.1. Maruza. Mavzuning rejasi va tuzilishiga qarab 
o’quv jarayonini tashkillashtirish buyicha xarakat 
tartibini aytib o’tadi. 
1.2. Mavzu buyicha asosiy tushunchalarni, mustaqil 
ishlash uchun adabiyotlar tizimini beradi  
Tinglaydi, yozadi 
 
 
Aniqlashtiradi, savollar 
beradi. 
II bosqich 
Asosiy 
bo’lim 
(60 min) 
 
2.1. Mavzuning nomin, maqsadi va kutiladigan 
natijalarini etkazadi. Mavzuning rejasi va 
xususiyatlari bilan tanishtiradi.  
2.2. Ekranga transport va uning tarmoqlarini 
hududiy joylashuvini o’zida aks ettirgan iqtisodiy 
kartadan ko’rgazmali ravishda  vizual 
materiallardan foydalanib maruza o’tadi. 
2.3. O’quv jarayonida bajarilgan ishlarni baxolash 
kriteriyasi va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi.  
Javob beradi, 
Yozadi 
 
 
Guruxlarda ishlashadi 
III bosqich 
Yakuniy 
qism 
(10 min ) 
 
3.1.Mavzu buyicha xulosalar chiqaradi, 
Talabalarning diqqatini Asosiy masalalarga 
jamlaydi, professional xizmatida bajarilgan 
ishlarning axamiatini ochib beradi.  
3.2.Guruxlarning ishini baholaydi, O’quv 
maqsadiga erishish darajasin taxlil qiladi. 
3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uning 
baxolash ko’rsatkichlari, kriteriyalari bilan 
tanishtiradi. 
o’zini-o’zi, o’zaro 
baholaydi, 
 
 
 
 
savollar beradi, 
 
topshiriqlarini yozadi 
 
1-ilova 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Reja: 
1. Transportning respublika iqtisodiyotidagi ahamiyati. Temir yo’l transporti.  
2. Avtomobil transporti. 
3. Havo transporti. 
4. O'zbekiston transportining boshqa turlariga ta’rif. 
5. Tashqi iqtisodiy aloqalarning iqtisodiy-geografik xususiyatlari. 
6. O'zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasi.  
7. O'zbekiston qo’shma korxonalar  geografiyasi. Xalqaro turizm.     

 
65
2-ilova 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-ilova  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5-ilova 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Har qanday hududning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti va aholining hayot 
darajasini ko’tarishda transportning o'rni va mohiyati beqiyosdir. Transport 
moddiy ishlab chiqarishning muhim tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Uning 
rivojlanish darajasi mamlakat iqtisodiyotiga, unda ishlab chiqarish 
kuchlarining joylashish va rivojlanishiga bevosita ta`sir ko’rsatadi.  
Mamlakatimiz transport tarmog’i: 
o
 
Temir yo’l transporti.  
 
o
 
Avtomobil transporti
 
o
 
Havo transporti
  
o
 
Shahar yo’lovchilar tashish transporti.
 
o
 
Suv transporti.
 
o
 
Quvur transporti
 
 
 
Mamlakatimiz yagona temir yo’l transporti tizimini shakllantirish katta 
ijtimoiy-iqtisodiy  va siyosiy ahamiyat kasb etadi. 
Uchquduq-Miskin-Nukus temir yo’lining qurib ishga tushurilishi 
mamlakatimiz transport mustaqilligini taminlashda muhim ahamiyatga ega bo’ldi. 
Shuningdek 2007-yili ishga tushurilgan 294 km uzunlikdagi Toshg’uzor-Boysun-
Qumqo’rg’on temir yo’llarining ahamiyati beqiyos. 
Muhokama uchun savollar 
1.  O’zbekistonda qaysi davlatlarning elchixonalari bor? 
2.  O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng qanday xalqaro 
tashkilotlarga a’zo bo’ldi? 
3.  O’zbekiston qaysi davlatlar bilan iqtisodiy aloqalar olib bormoqda? 
4. 
O’zbekiston qaysi davlatlar bilan ilmiy va madaniy aloqalar o’rnatgan
? 
5.  O’zbekistonning eksport va import mahsulotlari tarkibini tushuntirib 
bering. 

 
66
6-ilova 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7-ilova  
 
 
 
Mustaqil mamlakatimiz tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirishda 
xalqaro turizm katta o'rin tutmog’i lozim. Bu faoliyat to'g'ri va samarali 
tashkil etilsa, juda katta iqtisodiy samara berishi hamda mamlakatga katta 
miqdorda chet el valyutasini olib kelishi mumkin. 
O'zbekiston xalqaro turizmni rivojlantirish uchun zarur bo’ladigan 
ulkan imkoniyatlarga ega. Turizm haqida gap borganda tarix durdonalari 
bo’lmish va jahon ahlini o'ziga qaratgan ajoyib obidalar saqlanayotgan 
Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, Marg’ilon kabi shaharlar muhim ahamiyat 
kasb etishi mumkinligini aytib o'tish lozim. 
Xalqaro turizm sohasini samarali rivojlantirish maqsadida 1992 yil 
iyulda “O'zbekturizm” Milliy kompaniyasi tashkil etildi. Hozirgi kunda ushbu 
kompaniya turizm borasida arzigulik ishlarni amalga oshirmoqda. Kelajakda 
mazkur sohani yanada rivoj topishida 1999 yil 20 avgustda qabul qilingan 
"Turizm to'g'risida"gi qonun alohida o'ringa ega. 
 

 
67
8-ilova 
Adabiyotlar 
1.  Karimov İ.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xafvsizlikka tahdid, barqarorlik  shartini 
va taraqqiyot kafolatlari. –T., 1997. 
2.  Asanov G.R., Nabixonov M., Safarov İ. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy 
jo’g’rofiyasi. T., “O’qituvchi”, 1994. 
3.  Ahmedov E.-O’zbekiston Respublikasi (o’zbek, ingliz tillarida), T., “O’zbekiston”, 1998. 
4.  Soliev A va boshqalar Mintaqaviy iqtisodiyot. Toshkent 2003. 
5.  A. Mavlonov «O`zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi» (O'quv-uslubiy qo’llanma) 
Buxoro 2008 
Savollar: 
1. O'zbekistonda qanday transport turlari yaxshi rivojlangan? 
2. Mamlakat transportida qaysi transport turi muhim o'rin tutadi? 
3.  Temir yo’l transporti qachon vujudga keldi? 
4. Avtomobil transportining o'ziga xos xususiyatlarini aytib bering. 
5. O'zbekistonning qaysi  shaharlarida xalqaro ahamiyatga ega bo’lgan aeroportlar faoliyat 
ko’rsatmoqda? 
6.  Respublika daryo transporti haqida gapiring. 
7.  Mamlakat quvur transportida qanday mahsulotlar tashiladi? 
8.  TRASEKA dasturi to'g‘risida gapirib bering. 
9. O'zbekiston qanday xalqaro tashkilotlarga a`zo? 
10. O'zbekiston qaysi davlatlar bilan iqtisodiy aloqalar olib bormoqda? 
11. Tashqi savdo aylanmasi deganda nimani tushunasiz? 
12. O'zbekistonning eksport va import mahsulotlari tarkibini tushuntirib bering. 
13. Mamlakatimiz iqtisodiyotida muhim o'rin tutadigan qo’shma korxonalar haqida gapirib 
bering. 
14. Siz yashaydigan hudud ( shahar, tuman)da ham qo’shma korxonalar bormi? Ularning 
faoliyati to'g'risida nimalarni bilasiz. 
15. “Turizm to'g'risida"gi qonun qachon qabul qilindi? 
16. O'zbekistonda turizmni rivojlantirishning qanday imkoniyatlari mavjud?  
 
O’zbekiston Respublikasining transporti.Tashqi iqtisodiy aloqalari va 
turizmning rivojlanishi 
O’zbekistonning transporti. 
 
Transport sanoat bilan qishloq xo’jaligi o’rtasidagi ishlab chiqarish aloqalarini, 
mamlakatning turli hududlari o’rtasidagi mahsulot almashinishi, uning tashqi savdosini 

 
68
ta’minlaydi . Yangi hududlarni o’zlashtirishdan oldin ularga transport yo’llari o’tkaziladi. 
Hozirgi zamon shaharlari hayotini transportsiz tasavvur qilib bo’lmaydi . Transportning mudofaa 
ahamiyati ham juda kattadir. 
         Bizning  davrimizga  kelib  transportning quruqlik (temir yo’l, avtomobil transporti), suv 
(dengiz va daryo), havo, quvur va electron (elektr uzatish liniyalari) transporti turlari vujudga 
keldi. Mamlakatimizda hozirgi zamon transportining deyarli barcha turlari bor. O’zbekistonda 
barcha turdagi transportda har yili tashiladigan yuklarning asosiy qismini paxta tolasi, mineral 
o’g’itlar, har xil mashinalar, boyitilgan ruda, qora va rangli metallar, neft mahsulotlari, 
binokorlik materiallari va keng iste’mol mollari tashqil etadi. 
Respublikaning transporti respublika ichida, MDH mamlakatlari,  xalqaro miqyosda 
qatnab turibdi. Transport mustaqil respublikamiz ishlab chiqaruvchi kuchlarining rivojlanishi va 
joylanishiga muhim tasir ko’rsatadi. Respublikada hozirgi zamon transportining deyarli barcha 
turlari - temir yo’l, avtomobil, havo, daryo, quvur va elektron transporti mavjuddir. Respublikada 
moddiy boylik ishlab chiqarishda band bo’lgan ishchi-xizmatchilarning 12% dan ortig’i transport 
sistemasida ishlamoqda. Sovet hokimiyati yillarida transport tarmoqlari, ayniqsa uning yangi 
turlari tez rivojlanib bordi. Masalan, temir yo’lda yuk tashish 1980 yilga kelib, 1940 yildagiga 
nisbatan qariyib 18 marta ortgan bo’lsa, shu davrda avtomobil transportida 122 marta ko’paydi, 
havo transporti, ayniqsa quvur transportining yuk oboroti bundan ham ortik bo’ldi.  
O’zbekiston transportining moddiy-texnika bazasi mustaxkamlanib va takomillashib 
bormoqda. Respublikaning transport turlari ichida yuk tashish bo’yicha temir yo’l transporti 
etakchi rol o’ynaydi. Temir yo’l transporti. Sovet xokimiat yillarida temir yo’llarning uzunligi 3 
marta, yuk tashish oboroti 20 marta ortdi, passajir tashish 1940 yilga nisbatan 2 marta ko’paydi. 
Temir yo’l transporti, Ayniksa rayonlararo iqtisodiy aloqalarda muxim rol o’ynamouda. 
O’zbekistonda temir yo’l qurilishi 1888 yildan boshlangan edi. Krasnovodsk-Chorjo’y temir 
yo’li davom ettirilib Forb bekatidan Samarqandgacha olib borildi. 1890 yildan esa Toshkentdan 
Andijonga etkazildi. 1905 yilda Orenburg va Toshkent oraligida temir yo’l ishga tushirildi. 
Fuqoralar urushi yillarida temir yo’llarga ancha shikast etkazildi. Respublika xukimati iqtisodiy 
kiyinchiliklarga uaramay shikastlangan temir yo’llarini tiklash va yangi yo’llar uurishga katta 
ahamiyat berildi. 1934 yilda Turkiston magistralining ishga tushirilishi respublika iqtisodiy va 
maualliy tarakkiyotida kata ahamiyatga ega bo’ldi. Ulug Vatan Urushi yillarida Angren temir 
yo’li kurib ishga tushirildi. 1952-56 yillarda Chorjo’y-Kungirod temir yo’li qurilishi bilan uuyi 
Amudaryo sobik itfokta O’zbekistonning boshqa rayonlari bilan boglandi. 1962 yilda Navoiy-
Uchkuduk temir yo’li kurib ishga tushirildi. Sirdaryo-Jizzax, Samarqand-Karshi bilan kiska 
masofada boglandi. 1972 yilda Qungirod-Ustyurt orqali Beynov temir yo’li o’tkazildi. Endilikda 
O’rta Osiyo Evropaga ikki yo’nalishdagi temir yo’l orkali chiqadi. 
Respublika Arıs-Orenburg temir yo’li orkali Ural, Volgabo’yi, Markaziy va Janubiy 
iqtisodiy rayonlari bilan, Arıs-Novosibirsk temir yo’li orkali Kozokiston garbiy Sibir, Sharqiy 
Sibir va Uzok Sharq bilan boglangan. Toshkent-Krasnovodsk temir yo’li orkali Turkmaniston, 
Kavkazorti, Shimoliy Kavkaz iqtisodiy rayonlari bilan boglangan. Termiz- Dushanbe va Termiz-
Qo’rg’ontepa yo’llari orkali Tojikiston bilan, Kirgiziston bilan esa Arıs-Lugovaya-Bishkek va 
Andijon-Falolobod-O’sh orkali aloqa qiladi. O’zbekistonda temir yo’llarning uzunligi 3,4 ming 
km. 1990 yilgacha Nukus-Chimboy temir yo’li kurib bitkazildi. Tuyamo’yin- To’rtko’l temir 
yo’li kurildi. Tajan temir yo’li O’rta Osiyo respublikalarini Eron bilan bog’laydi. 
Avtomobil transporti. 
 O’zbekistonda avtomobil transporti tez rivojlanmoqda. U respublikalararo va rayonlararo 
yuk tashishda muxim rol o’ynaydi. Toshkent-Olmaliq yo’li, Katta O’zbekiston trakti, 
Fargonaxalqa yo’li, Zarafshon va Qoraqolpog’iston traktlari va boshqa yo’llar shularga misol 
bo’la oladi. Katta O’zbekiston trakti Toshkent-Sirdaryo, Jizzax- Samarqand-Qashqadaryo va 
Surxondaryo viloyatlarni kesib o’tadi. Bu trassa xozir Dushanbe shaxrigacha olib borilgan. 
Zarafshon trakti Samarqand-Buxoro viloyatlarini bir-biri bilan boglaydi. Qorakalpogiston trakti 
Turtkul shaxridan boshlanib Nukus shaxri orkali Taxtakupirga boradi. Buxoro-Gazli-Samarqand 
temir yuli Qizilqumni kesib utadi. Toshkent-Quqon temir yo’li Qamchiq dovoni orkali ikki 

 
69
dovonni bir-biriga bog’laydi. Toshkent-Orol avtomagistrali poytaxtni Qizilqum orkali, Quyi 
Amudaryo orkali bog’laydi. 1982 yilda Termiz-Afgonistonga avtomobil yuli o’tkazildi.  
Respublikada 70 ga yakin avtobus va taksamator tizimlari barpo etildi. Xavo transporti: 
Respublikamiz endilikda  100 dan ortik shaxar va aholi manzilgoxlari bilan boglangan. 
Respublikamizda samolyotlarda pasajirlar tashish 1940 yilga nisbatan 110 marotaba, yuk tashishi 
230 marotabadan ko’paydi.  
Suv transporti. 
Quvur transporti. Chimyon neft konini  Oltiarik qayta ishlash zavodi bilan bog’laydi. 
Respublikamiz janubida neft konlari (Lalmikor-Kumkurgon ishga tushirilishi bilan Amudaryo 
konidan Amuzangacha). Qashqadaryo viloyatidagi garbiy toshloqdan  Qashqadaryo bekatigacha, 
Shimoliy O’rta  buloqdan Oltingugurt zavodigacha neft quvurlari o’tkazildi. 1992 yilda 
Mingbuloq-Oqtosh neft quvuri ishga tushirildi. 1958 yilda gaz quvurlarini yotuizish boshlandi. 
1960 yilgacha Asaka-Andijon, Xo’jaobod-Faruona, Shimoliy So’x- Quqon, Shimoliy So’x-
Farg’ona-Kuvasoy, Gazli-Kogon gaz quvurlari bitkazildi. Jarkent-Buxoro -Samarqand-Toshkent 
gaz quvuri juda mustaxkam. Respublikada elektr stantsiyalarining O’rta Osiyo elektr 
stantsiyalarga ulanishi bilan tarnsportning yangi turi elektron transport vujudga keldi. 1933 yilda 
uadriya GESi bilan sharqiy Toshkent podstantsiyasi orasida kurilgan edi. 1958 yilda Kayrakkum 
GESi bilan orasida elektr o’tkazgich liniyasi kurildi. So’ngra Sirdaryo GRESi-Toshkent, 
Andijon-To’xtagul, Toshkent GRESi- Chimkent, Tursunzoda-Guzor-Sirdaryo oraligida  elektr 
uzatgich liniyalari barpo etildi. Shunday qilib O’rta Osiyo va Janubiy Qozog’iston energetika 
tizimi barpo etildi. Xozir O’zbekistonda 15 ming kmdan ortik kuchlanishli elektr o’tkazgich  
ishlab turibdi.  
O’zbekiston Respublikasining MDH doirasidagi hamkorligi 
MDH mamlakatlari bilan ikki va ko’p tomonlama hamkorlik munosabatlarini rivojlantirish 
O’zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Mamlakatimiz 
dastlabki-yillardanoq Hamdo"stlik tashkil etish g’oyasini qoMlab-quvvatladi, uning 
muassislaridan biri sifatida qatnashdi. 
MDH tashkil qilingan dastlabki kundan boshlab, O’zbekiston Respublikasi iqtisodiy 
integratsiyani chuqurlashtirish, xo’jalik aloqalarini saqlash va kengaytirish, siyosiy ishlarga 
aralashmaslik, bir-biriga sun'iy ta'sir qilmaslik tarafdori bo’lgan davlatlar qatoridan o 'rin oldi. 
MDH mamlakatlari bilan bo’lgan munosabatda O’zbekistonning o’rni quyidagilardan iborat 
edi: 
-  MDHning barcha ishtirokchi davlatlari o’zaro manfaatlari va teng huquqli shartlarni 
e'tiborga olgan holda, iqtisodiy integratsiyaning ustuvorlikda bo’lishligi sharti; 
-  O’zbekiston Respublikasi o"zaro manfaatli hamkorlik qilishda ixtiyoriylik tamoyiliga 
amal qilish tarafdori ekanligi va boshqalar. 
MDH sammitlarida, davlat rahbarlari kengashning tor doiradagi uchrashuvlarida hamda 
kengaytirilgan tartibdagi muzokaralarda yalpi   xavfsizlik   va   barqarorlikni   ta'minlashda,   
terrorchilik,  i l i n i y   ekstremizm  va  uyushgan jinoyatchilikka, qurol-yaroq va narkotik 
moddalar kontrabandasiga, noqonuniy muhojirlikka qarshi ko’rashda amaliy hamkorlikni har 
tomonlama kuchaytirish masalalari ko’rib chiqdilgan. Shu jumladan, terrorizmga qar-shi 
o
;
zaro hamkorlik masalalariga alohida e'tibor qaratadi. MDH doirasida noqonuniy 
muhojirlikka qarshi kurashdagi hamkorlik konsepsiyasi. jinoyatchilikka qarshi kurashning 
2005-2007-yillarga mo’ljallangan chora-tadbirlarning davlatlararo dasturi, narkotik vositalar, 
psixotrop moddalarning noqonuniy savdosiga qarshi ko’rashda 2005-2007-yillarga 
mo’ljallangan hamkorlik dasturlarining imzolangani buning dalilidir. MDH a'zolari 
energetika, suv zaxiralari, transport va boshqa sohalarda mamlakatlarining hamkorligini 
rivojlantirishga alohida ahamiyat qaratadilar. Oliy darajadagi uchrashuvda ko’riladigan asosiy 
masalalardan yana biri MDHga a'zo mamlakatlar o’rtasida savdo-iqtisodiy aloqalarni yanada 
rivojlantirishdir. 
Jahon iqtisodiyotida tovar va xizmatlarning erkin harakati o’zaro ishonch va hamkorlik ruhini 
mustahkamlaydi, axborot almashuvini kuchaytiradi. Ayni paytda qonunga zid bo’lgan savdo-

 
70
sotiqqa chek qo’yiladi. Bu esa nafaqat kontrabanda va noqonuniy muhojirlik kabi iqtisodiy 
jinoyatlarning oldini olish, balki xavfsizlik nuqtai nazaridan ham g’oyat muhim ahamiyat kasb 
etadi. 
MDH mamlakatlari bilan O’zbekiston Respublikasi o’rtasidagi savdo-iqtisodiy munosabatlar 
ham sezilarli ravishda rivoj topib bormoqda. Jumladan, 2003-yilda Ukraina bilan bo’lgan savdo 
aylanmasi 1.5-2 barobarga, Rossiya bilan 20-25 % ga, Markaziy Osiy davlatlari bilan 1.5-2 
barobarga o’sgan edi. Shuningdek, savdo-iqtisodiy aloqalar Ozarbayjon, Armaniston, Belarus va 
Gruziya kabi mustaqil davlatlar bilan ham kengayib bormoqda. 
MDH mamlakatlari bilan O’zbekiston o’rtasidagi tovar aylanmaning rivojlanishi teng 
xuquqli va o
;
zaro foydali prinsip-larga asoslangan. 2000-2007-yillar davomida O’zbekiston bilan 
yirik savdo-iqtisodiy aloqalarni olib boruvchi davlatlar - Rossiya, Qozog’iston, Ukraina va 
Belarus hisoblanadi. 
So’nggi yillarda tashqi savdoning geografik tarkibida sezilarli o’zgarishlar yuz berdi.  Agar 
1994-yilda tashqi savdo aylanmasining 58 foizi MDH mamlakatlari hissasiga to’g’ri kelgan 
bo’lsa, 2005-yilga kelib bu ko’rsatkich 35,8 foizga teng bo’ldi. Uzoq xorij mamlakatlarining 
salmog’i esa 1994-2004-yillarda muvofiq ravishda 42 foizdan 64,2 foizgacha o’sdi. 
O’zbekiston tashqi savdo aloqalarida MDH mamlakatlari ulushining pasayib, uzoq xorij 
mamlakatlari ulushining oshishiga, bizning fikrimizcha, quyidagi omillar ta'sir ko’rsatdi: 
-MDHmamlakatlaridaiqtisodiyinqirozvaushbumamlakatlarda to’lov qobiliyatining pasayib 
ketishi; 
- tovarlarni o’zaro yetkazib berish bo’yicha hukmatlararo savdo bitimlari salmog’ining 
pasayishi; 
- yangi texnika va ilg’or texnologiyalarni uzoq xorij mam-lakatlari, eng avvalo, rivojlangan 
mamlakatlardan sotib olish imkoniyatining yuqoriligi; 
- eksport tushumlarini erkin almashinadigan valyutada olish maqsadida rivojlangan 
mamlakatlar bilan savdo-sotiq ishlarini amalga oshirishga ustuvorlik berilishi va h.k. 
Albatta, tashqi savdo aylanmasida uzoq xorij mamlakatlari ulushining o’sib borishi 
0
L
zbekistonning tashqi iqtisodiy aloqalari faollashib borayotganligidan, uning jahon xo’jalik 
aloqalariga kirib borayotganligidan dalolat beradi. Shu bilan birga, bunday lendensiyalarning 
salbiy jihatlari ham mavjud. O’zbekiston geografik joylashuvi nuqtai nazaridan anklav davlat 
bo’lib, bevosita dengiz yo’llariga chiqish imkoniga ega emas. 
Bu esa tashqi iqtisodiy faoliyatda transport xarajatlarining yuqori bo’lishiga olib keladi. Shu 
sababli, qo’shni mamlakatlar bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish mahsulot tannarxiga 
ijobiy ta'sir ko’rsatadi va raqobatbardoshlik darajasining oshishiga olib keladi. 
O’zbekiston MDH mamlakatlari bilan tashqi savdoda ijobiy saldoga ega bo’lib, 2004-yilda 
bu  ko’rsatkich 94,8 mln dollarni tashkil etdi. Ta'kidlashjoizki, O’zbekistonda bu ijobiy saldo 
o’sish tendensiyasiga ega bo’lmoqda. 
1-jadval O’zbekiston eksporti va importining MDH respublikalari bo’yicha taqsimlanishi