Talim vazirligi

 
5-sonli maruza 
MAVZUSİ: MASHINASOZLIK VA METALGA İShLOV BERİSh SANOATI. KIMYO VA 
QURILISH MATERIALLARI SANOATI 
Guruxi 3b-kurs geografiya_____ 
O’qitish vaqti: _2_ soat                                                            Talabalar soni:   14_ 
O’qitish darsining strukturasi 
 Maruza 
Maruzaning rejasi 
1. Mashinasozlik majmui, tarmoqlar  tarkibi, 
2  O'zbekiston kimyo sanoati, tarmoqlar tarkibi,  
3. Qurilish materiallari sanoatiga ta`rif. 
4. Respublika qurilish materiallari sanoati tarmoqlari va 
geografiyasi    
O’quv darsining maqsadi: Mashinasozlik sanoati va Kimyo, qurilish sanoatlari 
tarmoqlarining joylashuvi rivojlanish istiqbollarini shuningdek kooperatsiyaning 

 
54
rivojlantirish imkoniyatlari xususida tushintirib beradi.  
Pedagogik masalalari: 
1. O’zbeksitonda milliy 
iqisodiyotning rivojlanishida 
mashinasozlik, kimyo, 
qurilish sanaotlaring rolini 
aytıp o’tish.  
2. O’zbekistonda kimyo 
sanoati istiqbollarini taxlil 
qilish . 
3. O’zbekistonda qurilish 
materiallari xom ashiyosi 
joylashgan o’rinlarini aniqlash   
4. Mashinasozlik sanoati 
tarmoqlarini turlarini 
o’rganish va rivojlanishini 
aytib o’tish.  
O’qitish xarakatining natijasi: 
 Mashg’ulot rejasiga asosan mamlakatimiz iqtisodiyotida 
mashinasozlik sanoatning ahamiyatini va uning tarmoqlari 
bilan tanishtiradi:  shuningdek kooperatsiyaning 
rivojlantirish imkoniyatlari xususida tushintirib beradi. 
- kimyo sanoati uning joylashuvi va rivojlanish 
istiqbollarini tushuntiradi.  
- qurilish materiallar sanoati va uning tarmoqlarining 
joylashuvi rivojlanish istiqbollarini  
2.3. Avtomobilsozlik uning tarmoqlarini 
iqtisodiyotimizdagi ahamiyatini tushintirib beradi.. 
.  
O’qitish uslublari 
Maruza, slayd, insert, slayd 
O’qitish ishini 
tashkillashtirish shakllari 
 Frontal ishlash 
O’qitish qurollari 
Maruzalar matni, texnika qurollari  
O’qitish sharoitlari 
 
Monitoring va baxolash 
Maxsus sorash, test savolları 
O’quv darsining texnologik xaritasi                      
İshning mazmuni 
Bosqichlar, 
Ajiratilgan 
vaqt 
O’qituvchi Talaba 
I bosqich. 
O’qitish 
jarayoniga 
kirish 
(5 min) 
1.1. Maruza/seminar/ amaliy  darslarning  rejasi 
bilan, O’quv mashg’ulatlarining ahmiati bilan, 
Mavzu buyicha asosiy tushunchalarni berish.  
Mustaqil ishlar uchun adabiyotlar tizimini beradi, 
o’quv jarayonida baxolash kriteriyalari bilan 
tanishtiradi. (qosımsha) 
Tinglaydi, jazıp aladı
 
 
 
Aniqlashtiradi, 
savollar beradi. 
II bosqich 
Asosiy 
(65 min) 
 
Talabalarni 3 guruhga bo’ladi, har biriga vazifa 
beradi. 
Kutilayotgan o’quv natijalarini eslatadi. 
2.2. Guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi 
 
Baholash mezonlarini ham namoyish qiladi. 
2.3. Vazifani bajarishda o’quv materiallari (maruza 
matni, o’quv qo’llanma)laridan foydalanish 
mumkinligini eslatadi. 
Guruhlarda ish boshlashni taklif etadi. 
2.4. Tayyorgarlikdan keyin taqdimotni boshlangani 
e’lon qilinadi. 
2.5. Talabalar javobini sharxlaydi, xulosalarga 
e’tibor beradi, aniqlik kiritadi. 
2.6. Tushunchalarga izohlarni to’g’rilaydi va 
savollarga javob qaytaradi. 
Guruhlar faoliyatiga umumiy ball beradi. 
Javob beradi, 
Yozadi, 
Guruhlarg’a bo’linip 
prezentatsiya qiladi.  
III bosqich 
Yakuniy 
3.1.Mavzu buyicha xulosalar chiqaradi, 
Talabalarning diqqatini Asosiy masalalarga 
o’z-o’zin, o’zaro 
baholaydi, 

 
55
qism 
(15 min ) 
 
jamlaydi, professional xizmatida bajarilgan 
ishlarning axamiatini ochib beradi.  
3.2.Guruxlarning ishini baholaydi, O’quv maqsadiga 
erishish darajasin taxlil qiladi. 
3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uning 
baxolash ko’rsatkichlari, kriteriyalari bilan 
tanishtiradi. 
 
 
savollar beradi, 
 
topshiriqlarini 
yozadi 
 
ilova  
Mineral ug’itlar, sulfat kislota, sintetik tola va yigirilgan ip, plastmassa, rezina, texnika, 
jixozlari ishlab chiqarish. Qurilish materiallari va tsement sanoati, oyna sanoati bularning 
xammasi O’zbekistonning kimyo va qurilish sanoatining tarmoqlari xisoblanadi,. 
ilova 
 
 
ilova 
 
Esse – taklif etilgan mavzuga 1000 dan 5000 gacha so’z hajmidagi insho.  
Esse  – bu muallifning shaxsiy nuqtai nazariniyozma ravishda erkin ifoda etish shakli; 
qandaydir predmet bo’yicha umumiy yoki dastlabki dunyoqarashni o’z ichiga oladi. 
 
Besh daqiqalik esse 
 
Besh daqiqali esse – o’rganilayotgan mavzu bo’yicha olingan bilimlarni umumlashtirish, 
mushohada qilish maqsadida o’quv mashg’ulotida oxirida 5 daqiqa oralig’ida olib 
boriladi. 
 
6-ilova 
 
Adabiyotlar 
9.  Soliev A.S., Mallaboev T.-İqtisodiy va sotsial geografiya kursida ayrim qonuniyatlarni 
o’rganish metodikasi.-T., 1995. 
10. Soliev A.S., Mahamadaliev R.Y.-İqtisodiy geografiya asoslari. T., 1995. 
11. Soliev A.S., Qarshiboeva L.-İqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy muammolari. T., 
1999. 
12. G’ulomov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E.-Mustaqil O’zbekiston (o’zbek, ingliz 
tillarida), T., “Mehnat”, 2001. 
“Sinkveyn” (5 qator) texnikasi 
İqtisodiy omil-ga xarakteristika berish 
 
Sinkveyn sxemasi: 
1–qator – tushuncha; 
2-qator – tushunchani tavsiflovchi 2 sifat; 
3-qator – ushbu tushuncha vazifalari to’g’risidagi 3 ta fel; 
4-qator – ushbu tushuncha mohiyati to’g’risidagi 4 so’zdan iborat so’z 
birikmasi; 
5-qator – ushbu tushuncha sinonimi. 

 
56
13. Akramov Z.M.-O’zbekiston territorial ishlab chiqarish komplekslari.-T., “O’zbekiston”. 
1979. 
14. Karimov İ.A. O’zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor  
      yo’nalishlari.-T., “O’zbekiston”, 1993. 
15. Soliev A.,Axmedov E., va boshqalar. Mintaqaviy iqtisodiyot. (O’quv qo’llanmasining 
elektron versiyasi)- T.,2003. 
16. A. Mavlonov «O`zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi» (O'quv-uslubiy qo’llanma) 
Buxoro 2008 
Savollar 
1. O'zbekistonda kimyo sanoati qachon vujudga keldi? 
2. Respublikamizda kimyo sanoatining qanday tarmoqlari mavjud? 
3. O'zbekistondagi yirik kimyo zavodlari ro’yxatini tuzing. 
4. Mamlakatimizning qaysi shaharlarida sement zavodlari ishlab turibdi?  
5. O'zbekistonda qanday qurilish materiallari ishlab chiqariladi? 
6. Qoplama materiallar sanoati mamlakatimizda qanday rivojlangan. 
   7. Marmar  konlariga  misollar keltiring. 
 
7. Kimyo va qurilish materiallari sanoati 
Og’ir sanoatning xalq xo’jaligida fan-texnika taraqqiyotining taminlovchi tarmoqlaridan 
biridir. Bugungi  O’zbekiston kimyo sanoati ancha yaxshi taraqqiy  etgan mamoakatlardan 
biridir.  Respublikada hozirgi zamon kimyo sanoatinig juda kup maqsulotlari ishlab chiqariladi.  
Azotli fosforli va murakkab ug’itlar (ammofos), sulfat kislotalar, sport va lak-buyog’, hamda 
rezina buyumlar, dori-darmonlar, qishloq xo’jalik zarakunandalariga qarshi kurash vositalari, 
kimyoviy tolalar, plasstmassalar va kuplab boshqa maqsulotlar shular jumlasidandir. O’zbekiston 
kimyo sanoatining dastlab vujudga kelgan tarmog’i- meneral ug’it ishlab chiqarishdir. Bu sohada 
korxonalar birinchi besh yilliklar davridayoq qurilgan bulib, asosan boshqa rayonlardan 
keltirilgan ug’itlarni aralashtirish bilan shug’illanuvchi Quqon va Kogon zavodlari edi. 
1940 yilda Chirchiqda azotli mineral ug’itlar ishlab chiqaradigan elektroximiya 
kombinati ishga tushirildi. 1946 yilda Quqon va 1957 yilda Samarqand superfosfat zavodlari  
qurildi. Bu korxonalar asosiy ishlab chiqarish  komponenti bulgan fosforitni ilgari Kola yarim 
orolidan olardi, endilikda Qoratov (Qoraqolpag’iston) dan olmoqda. Chirchiqda elektroximiya 
kombinati gaz asosida ishlashga utdi. 60 yillar davomida tabiiy gaz asosida ishlaydigan Farg’ona 
azot ug’itlari zavodi va Navoiy kimyo zavodi  qayta qurilib, bu erda ham amofos ishlab 
chiqarilmoqda. G’uza bargini tukadigan defalientlar ishlab chiqarish Navoiy elektroximiya 
kombinatida, Farg’ona azot ug’itlari zavodida tayyorlanmoqda.Quqon va Samarqand superfosfot 
zavodlarida sulfat kislota tayyorlanib, meneral ug’itlar, organik sentiz kimyosi, neftni qayta 
ishlash, rangdor metallurgiya, engil va boshqa tarmoqlar extiyojini qondira olmas, shu tarixa u 
kuplab boshqa rayonlardan (asosan Uraldan) keltirilar edi. Endilikda olmaliq kon-metallurgiya 
kombinati tarkibidagi mis va rux zavodlari yonida sulfat kislota ishlab chiqaradigan ikkita tsex 
ishga tushirildi va qimmatli maxsulot bilan taminlash ancha yaxshilandi. Respublikada kimyo 
sanoatining kenja tarmoqlaridan biri- organik sintez kimyosi tez rivojlanmoqda. Uning 
taraqqiyoti ham gaz sanoati bilan bog’liqdir.  Hozirgi vaqtda bu soxaning eng yirik tarmog’i 
Navoiy kimyo kombinati xisoblanadi. Uning tarkibida atsitelin, sirka kislotasi,tselyuloza, nitron 
tola  ishlab chiqaradigan maxsus quvvtlar yaratilgan.  Farg’onada atsetat ipak ishlab chiqarufchi 
zavod ishlab turibdi. Namangan kimyo sanoatida visiozipak bu suniy tolalar turli xil gazlamalar, 
gilam, trikotaj ishlab chiqarishda keng foydalaniladi. Kimyoviy tolalar ishlab chiqarish  
O’zbekiston kimyo sanoatining  yuksak darajada rivojlantiriladigan yunalishdir. Navoiy va 
Farg’ona bu soxaning bundan buyon ham asosiy markazlari bulib qolaveradi. Hozir ishlab 
chiqariladigan atsetat, nitron tolalar bilan birga vinop tola ishlab chiarishni ham yulga quyish 
muljallanmoqda.  Vinol tolasidan tayyorlangan materialari jahon bozoria ingichka tolali 
paxtadan tayyorlangan material bilan bir xil baholanmoqda. O’zbekistonda plastik massalar va 
ulardan turli maqsulotlar ishlab chiqarish yildan yilga kupaymoqda. Toshkent plastmassa 

 
57
quvurlar. Ohangoronda plastmassa asosida linolum, polietelin quvurlar ishlab chiqaradigan 
zavodlar ishga tushiriladi. Plastmassa asosida istemol maxsulotlari ishlab chiqarish italiya bilan 
hamkorlikda "sovplastital" qushma korxonasida amalga oshirilmoqda. Olmaliq maishiy kimyo 
zavodida kundalikxarid maxsulotlari bilan birga kashmir tolalari ishlab chiqarish ham yulga 
quyilgan.  
Respublika kimyo sanoatining yana bir yunalishi turli xil rezina-texnika tarmog’idir. 
Xal\q xo’jaligida foydalanilgan texnik rezina buyumlar Toshkent, Yangyul, Angrenda ishlab 
chiqarilmoqda. Toshkent va Popda shina tamirlash zavodlari ishlab turibdi. Popda (Namangan 
viloyati) rezina sanoatining yirik markaziga aylanmoqda. Bu erda rezinadan poyafzal 
tayyorlavchi zavod qurilgan. Kimyo sanoatining paxta sheluxasi (xavochou) dan turli 
maqsulotlar (etil spirti, furfori, kselit, sarit, furam, furil, ouchil achituisi) ishlab chiqaradigan 
gidroliz tarmog’i ham muhim ahamiyatga ega. Hozir Farg’ona gidroliz zavodi furam  birikmalari 
(asosan furofurol) ishlab chiqarishga ixtisoslashagn. Andijon gidroliz zavodida xomashyo 
sifatida sheluxa urniga g’uzapoyadan foydalanilmoqda. Yangiyuldagi gidroliz zavodi 
mikrobiologik maxsulotlar ishlab chiqaradigan bioximiyaviy zavodga aylantirildi. Kimyo 
sanoatining mahalliy ahamiyatiga ega bulgan yunalishlariga- lak-buyog’ va maishiy kimyo 
maqsulotlari ishlab chiqarishni maqsulotlar tayorlanmoqda. Olmaliq zavodida kir yuvish 
vositalari ishlab chiqarilmoqda.  
Qurilish sanoati Qishloq xo’jaligi va transport singari muhim ahamiyati kasb etadi. 
Qurulish sanoati zavod fabrikalar, kanal- suv omborlari, uy-joylar va hokozalar qurishni uz 
ichiga oladi. Oktyabr tuntarishidan ilgari O’zbekiston xududida qurilish materiallari sanoati 
yarim kustar tipidagi g’isht zavodlvridan iborat bulib, ularda 1913 yilda 35 mln dona g’isht 
ishlab chiqarilgan. Respublikada qurilishning "noni" xisoblangan tsement sanoati ayniqsa tez 
rivojlantirildi. Hozirgi paytda respublika uzini  tsement bilan asosan taminlanmoqda. Bekobod, 
Quvasoy, Angren, Navoiy va Ohangaronda yirik tsement zavodlari ishlab turibdi.Qurilish 
materiallari sanoatning keyingi yillarda taraqqiy etgan tarmog’i-yirik panelli uysozlik 
kombinatlari deyarli barcha viloyat markazlari va katta shaxarlarda qurilgan. Eng yiriklari 
Toshkent, Samarqand, Andijon, Chirchiq, Farg’ona, Qarshi va Nukus shaxarlarida  joylashgan. 
Deraza  oynalari ishlab chiqaradigan zavod Chirchiqda (G’azalkentda)  joylashgan. Quvasoyda 
shisha zavodi shisha buyumlar bilan birga qurilish maqsadlarida ishlatiladigan oyna bloklar  
singari maqsulotlar tayyorlanadi.  Shisha idishlar zavodi Jizzaxda ishga tushirildi, shunday 
zavodlar Surxondaryo va quyi Amudaryoda ham Qurilmoqda. Keyingi yillarda g’isht sanoatini 
qilona joylashtirishda ancha ishlar ilindi. Jumladan Qiziltepa (Navoiy viloyati), sharg’un 
(Surxondaryo viloyati) va Qarshida yirik g’isht zavodlari  kurildi. Xozirgi paytda Jizzax, 
Quvasoy, Qoravulbozorda ohak zavodlari ishlab turibdi.O’zbekistonda xilma-xil qurilish 
materiallar (pardozlash plitalari, issiqni sauqaydigan materiallar, keramina quvurlari va 
boshqalar) ishlab chiqarish yaxshi yulga quyilgan. Angrendagi uysozlik buyumlari zavodida 
ishlangan chuyan vannalar rakovinalar, chuyan kanalizatsiya  quvurlvr va boshqa maqsulotlar, 
qirimda keramzit devor materiallari ishlab chiqarilmoqda. Ayrim binokorlik materiallari 
(altbaster, chang, ohak,cheripitsa,chiy, hamish plitalar) ishlab chiuqrishda mauhlliy sanoat ham 
muxim rol uynaydi. Jizzaxdagi siminakaltsiy zavodi eng arzon binokorlik materiali-lyossdan 
devor bloklari, tom uchun plitalar, zinopoyalar va boshqa maxsulotlar ishlab chiqarilayotir.   
 
6-sonli maruza 
MAVZUSİ: ENGIL SANOAT. OZIQ-OVQAT SANOATI 
Guruh 3b-kurs geografiya_ 
O’qitish vaqti: _2_ soat                                                              Talabalar soni:  14 
O’qitish darsining strukturasi  
Maruza, savol-javob, diskussiya 
Maruzaning rejasi: 
1. Paxta va pillani qayta ishlash bilan bog’liq yengil sanoat 
tarmoqlari. 
2. Yengil sanoatning boshqa tarmoqlariga ta`rif. 

 
58
3. Oziq-ovqat sanoati, tarmoqlar tarkibi, geografiyasi. 
O’quv darsining maqsadi: Respublikamiz yengil sanoati tarmoqlari turlari, joylashish va 
rivojlanish darajasini o’rganish.Oziq-ovqat sanoati turlari va ishlab chiqaradigan 
mahsulotlarini aniqlash. 
Pedagogik masalalari: 
-yengil sanoatning mamlakatimiz 
iqtisodiyotida tutgan o’rni va 
rivojlanish istibollari bilan 
tanishtirish; 
-oziq-ovqat sanoati sohasidagi 
modernizatsiya jarayonini taxlil 
qilish; 
 -yengil va oziq-ovqat sanoatning 
etakchi tarmoqlari bilan yaqindan 
tanishtirish;   
O’qitish xarakatining natijasi: 
 1.1. sanoatni respublika iqtisodiyotidagi ahamiyati va 
istibollarini yoritadi;  
- og’ir sanoat tarmoqlarini joylashuvini izohlaydilar. 
- engil sanoat tarmoqlarinig joylashish va rivojlanish 
istiqbollarini belgilashadi; 
 
 
O’qitish uslublari 
Maruza, vizual, tushintirish, suxbatlashish, diskussiya, 
slaydlar 
O’qitish ishini tashkillashtirish 
shakllari 
 Frontal, guruhlarga ajratish 
O’qitish qurollari 
Tarqatma materiallar 
O’qitish sharoitlari 
Maxsus texnika asboblari bilan taminlangan auditoriyalar 
Monitoring va baxolash 
Tezda sorash,    
O’quv darsining texnologik  xaritasi                      
İshning mazmuni 
Bosqichlar, 
Ajiratilgan vaqt 
O’qituvchi Talabaning 
I bosqich. 
O’qitish jarayoniga 
kirish 
(5 min) 
1.1. Maruza. Mavzuning rejasi va tuzilishiga 
qarab o’quv jarayonini tashkillashtirish buyicha 
xarakat tartibini aytib o’tadi. 
1.2. Mavzu buyicha asosiy tushunchalarni, 
mustaqil ishlash uchun adabiyotlar tizimini 
beradi  
Tinglaydi, yozadi 
 
 
 
Aniqlashtiradi, 
savollar beradi. 
II bosqich 
Asosiy bo’lim 
(65 min) 
 
2.1. Mavzuning nomin, maqsadi va kutiladigan 
natijalarini etkazadi. Mavzuning rejasi va 
xususiyatlari bilan tanishtiradi.  
2.2. Gruppalarg’a bo’lemiz, ha’r guruxga bir 
mashqalanı taslap, ha’r guruh o’zinin’ pikirlerin 
bayon qiladi. Tezda surash-javob, aqliy hujum 
orqali bilmlarini faollashtiradi.   
2.3. O’quv jarayonida bajarilgan ishlarni 
baxolash kriteriyasi va ko’rsatkichlari bilan 
tanishtiradi.  
Javob beradi, 
Yozadi 
 
 
Guruxlarda 
ishlashadi 
III bosqich 
Yakuniy qism 
(10 min ) 
 
3.1.Mavzu buyicha xulosalar chiqaradi, 
Talabalarning diqqatini asosiy masalalarga 
jamlaydi, professional xizmatida bajarilgan 
ishlarning axamiatini ochib beradi.  
3.2.Guruxlarning ishini baholaydi, O’quv 
maqsadiga erishish darajasin taxlil qiladi. 
3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va 
uning baxolash ko’rsatkichlari, kriteriyalari 
bilan tanishtiradi. 
o’zini-o’zi, o’zaro 
baholaydi, 
 
 
 
 
savollar beradi, 
 
 
topshiriqlarini yozadi 

 
59
1-ilova 
 
 
 
 
 
 
 
 
ilova 
Respublika viloyatlarida oziq-ovqat mahulotlari ishlab chiqarish 
(2005 y., foizda). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Manba: O’z R statistika bosh boshqarmasi malumotlari. 
1. Qaroqalpog’iston Resp: Viloyatlar: 2. Andijon; 3. Buxoro; 4. Jizzax; 5. Navoiy; 6. Namangan; 
7. Samarqand; 8. Sirdaryo; 9. Surxondaryo; 10.Toshkent; 11. Farg’ona; 12. Xorazm; 13. 
Qashqadaryo;  14. Toshkent shahri. 
 
Mavzu: Engil sanoat. Oziq-ovqat sanoati 
Reja: 
1. Paxta va pillani qayta ishlash bilan bog’liq yengil sanoat tarmoqlari. 
2. Yengil sanoatning boshqa tarmoqlariga ta`rif. 
3. Oziq-ovqat sanoati, tarmoqlar tarkibi, geografiyasi.
 
1. 2,4
2. 2,5
3. 4
4. 7
5. 1,3
6. 5,3
7. 16,1
8. 2,8
9. 2,6
10. 14,8
11. 5
12. 2,7
13. 6,7
14. 25,8

 
60
  
 
 
 
 
 
 
YENGIL SANOAT 
(B – GURUH) 
TARMOQ- 
LARI 
 
YENGIL 
SANOAT 
TARMOQ-
LARI 
OZIQ-
OVQAT 
SANOATI 
TARMOQ-
LARI 
 
MAHALLIY 
SANOAT 
(HUNAR-
MAND-
CHILIK) 
 
  Ip-gazlama 
  Ipak va 
pillakashlik 
  Trikotaj 
  To’qimachilik 
galanteriyasi 
  Noto’qima 
materiallar  
  Tikuvchilik 
  Jun gazlama 
  Ko’n-poyafzal 
  Mebel 
  Chinni-fayans 
 
Gilam
 
mahsulotlari 
 
Yog’-moy 
sanoati 
  Un 
tortish-
krupa 
  Non 
sanoati 
  Sut sanoati
  Go’sht 
sanoati 
  Konserva 
sanoati 
  Qandalot 
  Vino 
Temirchilik 
  Zargarlik 
  Zardo’zlik 
  Kulolchilik 
  Pichoqsozlik 
  Beshikcilik 
  Qandalotchili
k 
  Nonvoychilik
  Chilangarlik 
  Poyafzal 
tikish 
  Kasanachilik 
2-qo’shimcha
 

 
61
4-ilova 
O’zbekistonda, joylashgan mintaqa iqlimiy sharoitidan kelib chiqib, turli ozuqa 
vitaminlarga boy mahsulotlar etishtiruvchi qishloq xo’jaligi sohalari mavjud. Hozirgi kunda 
ularning katta qismi yarim mahsulot holida ichki va tashqi bozorga chiqariladi. Oziq-ovqat 
sanoati xom ashyosi ayrim mintaqalardagina (Toshkent, Zarafshon, Farg’ona) malum darajada 
yuqori qayta ishlashga tortilgan. Xususan, bozor iqtisodiyoti sharoitida Toshkent shahrida oziq-
ovqat sohalari ancha taraqqiy etgan. Shaharda va uning iqtisodiy tasiridagi iqtisodiy hududda 
yuzlab o’rta va kichik korxonalar, firmalar tashkil etildi. Ayni vaqtda chekka iqtisodiy 
rayonlarda oziq-ovqat sanoati malum darajada rivojlanayotgan (ayniqsa Mirzacho’l, Quyi 
Amudaryo) bo’lsada, ishga solinmagan imkoniyatlar talaygina.  
 
5-ilova 
Adabiyotlar 
1.  Ahmedov E.-O’zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida.-T., “Abu Ali İbn Sino”, 2002. 
2.  Bo’rieva M.-O’zbekistonda oila demografiyasi. T., “Universitet”, 1989. 
3.  Mullajonov İ.-Naselenie Uzbekiskoy SSR, T., “Uzbekistan”, 1989 
4.  Soliev A.S., Mallaboev T.-İqtisodiy va sotsial geografiya kursida ayrim qonuniyatlarni 
o’rganish metodikasi.-T., 1995. 
5.  Soliev A.S., Mahamadaliev R.Y.-İqtisodiy geografiya asoslari. T., 1995. 
6.  Soliev A.S., Qarshiboeva L.-İqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy muammolari. T., 
1999. 
7.  G’ulomov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E.-Mustaqil O’zbekiston (o’zbek, ingliz 
tillarida), T., “Mehnat”, 2001. 
8.  Akramov Z.M.-O’zbekiston territorial ishlab chiqarish komplekslari.-T., “O’zbekiston”. 
1979. 
9.  Karimov İ.A. O’zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor  
      yo’nalishlari.-T., “O’zbekiston”, 1993. 
10. Soliev A.,Axmedov E., va boshqalar. Mintaqaviy iqtisodiyot. (O’quv qo’llanmasining 
elektron versiyasi)- T.,2003. 
11. A. Mavlonov «O`zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi» (O'quv-uslubiy qo’llanma) 
Buxoro 2008 
 
Savollar 
1. Yengil sanoat tarmoqlariga misollar ayting. 
2. Yirik to’qimachilik kombinatlari respublikamizning qaysi  shaharlarda qurilgan?  
3. O'zbekiston ipakchilik sanoati haqida gapiring. 
4. Oziq-ovqat sanoatining rivojlanishi nimalarga bog’liq. 
5. Mamlakatimiz yog’-moy sanoatining yirik korxonalari qaysi  shaharlarda joylashgan? 

 
62
8.  ENGİL VA OZİQ-OVQAT SANOAT 
               Engil sanoat. 
Qishloq xo’jalik mahsulotlariga ishlov beradigan engil va oziq-ovqat sanoatlari 
agrosanoat majmuini tarkibiy qismidir. Engil sanoat O’zbekiston sanoatini rivojlanish darajasi va 
istiqboliga kura eng muhim tarmoqlardan biridir. Uni rivojlantirish va joylashtirishda xom ashyo 
bazasi, yoqilg’i-energiteka mehnat resurslari hamda istemolchilarni mavjudligi asosiy tasir 
kursatadigan omillar hisoblanadi. Respublika qishloq xo’jaligini asosiy mahsulotlari, birinchi 
navbatda, paxta, ipak, kanop, engil sanoatini muayan soxalarini rivojlantirish uchun keng 
imkoniyatlar ochib beradi.  
O’zbekiston engil sanoatini ikki guruhga bulish mumkin. Birinchi guruxga qishloq 
xo’jaligi berish bilan mausulotlarni dastlabki qayta ishlaydigan paxta tozalash, pillakash, 
qorako’l  teriga, kanop tolasiga ishlov berish, jun yuvush kabi tarmoqlar kiradi. İkkinchi guruxga 
- aholi va xalq-xo’jaligi ehtiyojlari uchun eng keng  istemol mollari-tuqimachilik,  ip- gazlama, 
trikotaj, shoyi gazlama, tikuvchilik, poyafzal, muyna, shuningdek atirlik mollari, chinni idishlar 
kabi mausulotlar ishlab chiuaradigan tarmoqlar kiradi. hozir respublikada 120 ta paxta tozalash 
zavodi va 500 ta paxta punktlari ishlab turibdi. Asaka, Hijduvon, Buxoro, Quqon, Yangiyul, 
Qarshi, Zirabuloq, Namangan va Jumadagi paxta tozalash zavodlari eng irik zavodlardir. 
O’zbekiston paxta tozalash sanoati uz mausulotlarini MDH jumhuriyatlari hamda 30 dan ortiq 
chet mamlakatlarga yuboradi. Qishloq xo’jaligi mausulotlarini dastlab qayta ishlovchi engil 
sanoat tarmoqlaridan biri - pillakashlik sanoatidir. O’zbekistondagi birinchi pillakashlik fabrikasi 
1921 yilda Farg’ona shahrida qurildi. Bunday fabrikalar keyinchalik Samarqand, Marg’ilon, 
Buxoro, Toshkent, Urganch va Shahrisabzda qurib ishga tushirildi. Bu esa etishtirilgan pillani 
tula dastlabki qayta ishlashni taminladi. Lub sanoati kanop tolasiga dastlabki ishlov berish bilan 
shug’ullanadi va O’zbekiston engil sanoatining muhim tarmoqlaridan biri hisoblanadi. 
Respublikada kanop tolasi ishlab chiqaradigan 11 ta lub zavodi ishlab turibdi. Ular kanop 
ekiladigan rayonlarda (Toshkent viloyatining Yuqori Chirchiq, Oqqurg’on, O’rta Chirchiq 
rayonlarining qishloqlarida) joylashgan. 
 Tuqimachilik  sanoati. 1930 yilda ishga tushirilgan Farg’ona yigiruv-tuquv fabrikasi 
O’zbekiston ip-gazlama sanoatining tunuichi edi. Hozirgi kunda bu korxona yirik tuqimachilik 
kombinatidir. Kombinat tarkibida yigiruv, tuquv va kirza fabrikalari, poyabzal ishlab chikarishda 
foydalaniladigan maxsus gazlama, tasma ishlab chiqaradigan tsexlar bor. O’zbekistondagi eng 
yirik ip-gazlama korxonasi – Toshkent tuqimachilik kombinati 1936 yilda ishga tushirildi. Bu 
kombinat tarkibida yigirvu, tuquv, pardozlash va qator yordamchi korxonalar bor. 
Respublikamizdagi yrik tuqimachilik korxonalaridan Andijon ip-gazlama kombinati, Jizzax 
paxta yigiruv fabrikasi, Nukus ip-gazlama kombinatlarini misol qilib kursatish mumkin. 
O’zbekistonda shoyi gazlamalar ishlab chiqarish uchun qulay imkoniyatlarga egadir. Samarqand 
shoyi tuqish fabrikasi 1932 yilda ishga tushirildi. 1942 yilda Marg’ilonda pilakashlik fabrikasi 
asosida yirik shoyi kombinati barpo etildi. Bu kombinat xilma-xil shoyi (krepdishin, polotno, 
jujuncha va hakozalar  ishlab chiqaradi. Marg’ilonning avrli gazlamalar  "Atlas" firmasi xilma-
xil gazlamalar, birinchi navbatda atlas ishlab chikarishga ixtisoslashgan. Milliy gazlamalar 
Samarqand, Quqon Namangan shoyi fabrikalarida ham kuplab tayyorlanadi. Namangan va 
Popda notuqima materiallar fabrikalari mavjud. Trikotaj mollar 1939 yilda ishga tushirilgan. 
Quqon  paypoq- trikotaj fabrikasi, shuningdek  Andijon, Toshkent  trikotaj fabrikalarida, 
Samarqand, Buxoro va Jizzax ustki trikotaj fabrikalarida ishlab chiqariladi. Xivada gilam 
kombinati, Olmaliq gilam fabrikalari respublika aholisini chiroyli gilam poyondozlar bilan 
taminlanmouda. Dastlabki kun zavodi Toshkentda 1928 yilda qurilib, ishga tushirildi. 1967 yilda 
ikkinchi ana shunday korxona ishga tushirildi.1968 yilda esa suniy charm va klyonka ishlab 
chiuaradigan zavod ishga tushirildi. Farg’ona shahridagi suniy kun zavodi bu tarmoqning katta 
tarmoqlaridan biridir. Poyafzal Toshkent, Samarqand, Quqon, Buxoro, Yangiyul, Chirchiq, 
Andijon, Namangan, Farg’ona fabrikalarida ishlab chiqariladi. Buxorodagi qorakul dunyo 
bozorida yuuoriuadr topdi. Keyingi yillarda O’zbekiston hududida ondatra, nutra kabi muyynali 
hayvonlarni kupaytirish sanoat ahamiyatiga ega bulmouda.Chunki buyumlar ishlab 

 
63
chiqariladigan yirik korxonalar-Toshkent chinni zavodi (1952 y), Samarqand chinni zavodi 
(197O y), Quvasoy chinni zavodi (1977 y) dir. 
 
 Oziq-ovqat sanoati. Hozir oziq-ovqat sanoati respublika sanoat maqsulotining 18% ini 
etkazib bermoqda. Respublika oziq-ovqat sanoatida o’simlik moyi, konserva va sharob ishlab 
chiqarish tarmoqlari eng yaxshi rivojlangan. O’zbekiston moyi ishlab chiqarish sanoatida 
chigitdan moy olinadi. Bu tarmoq eng rivojlangan bulib, oziq-ovqat sanoati yalpi mausulotining 
40% ini  ishlab chiqaradi. O’zbekiston o’simlik moyi  ishlab chiqarishda MDX  da Rossiya,  
Ukrainadan  keyin uchinchi urinda turadi.  Guliston, Namangan, Urganch, Faruona, Andijon, 
Kattaqurg’on, Yangiyul, Quqon va Toshkent  moy kombinatlari tarmog’ning eng yirik  
korxonalaridir. 1913  yilda O’zbekistonda joylashgan uchta konserva korxonasi 200 ming banka 
konserva ishlab chiuargan. Muynokda balik konservalari kombinati ishlab turibdi. Kombinatda 
xom-ashyoning bir qismini respublika suv omborlaridan, bir qismini chetdan oladi. 
Respublikadagi katta sharob zavodlari-Toshkent, Samarqand, Namangan, Quqon,  Urganch, 
Nukus, Denov,  Yangiyul va boshqa shaxarlarda ishlab  turibdi.