Tarix va yuridik fakulteti «arxeologiya va buxoro tarixi» kafedrasi

345 Ўша жойда.
346 Тарихи Туркистон. 46–б.
347 Тарихи Туркистон. 46–47-бб.
160
Haydarbek kabi darvozalari bо‗lgan).
Abdukarimbiyning hukmronligi yillarida markaziy davlat
hokimiyati ancha mustahkamlanadi va xon tomonidan halqning
farovonligiga kо‗p e‘tibor berildi. 1746-yilda xitoyliklar Qoshg‗arni bosib
oladilar va jung‗or davlatini tor-mor qiladilar, qalmiq kо‗chmanchilarining
bir qismi g‗arbga yurib, Farg‗ona vodiysiga bostirib kirib, О‗shg Andijon,
Marg‗ilon va boshqa joylarni egallab oldilar. Abdukarimbiyning
qalmoqlarga qarshi yuborgan qо‗shinlari mag‗lubiyatga uchragach,
qalmoqlar Qо‗qon shahrigacha yetib keladilar. Qо‗qon shahri qamal
qilib turilgan bir vaqtda О‗ratepa hokimi Fozilbek yordamga yetib
keladi va qalmoqlar bu yerdan haydab chiqariladi va bosib olgan
yerlari yana qaytarib olinadi. Qalmoqlar hujumi mamlakat iqtisodiy
hayotiga ancha katta zarar yetkazadi. Abulkarimbiy 40 yoshida vafot
etgach, bir qancha muddat Qо‗qon xonligi taxti qо‗ldan - qо‗lga о‗tib
turadi.
Abulkarimbiydan sо‗ng taxtga о‗tirgan о‗g‗li Abdurahmonbiy
olti oygina taxtni boshqaradi va taxtdan tushirilib, Marg‗ilonga hokim
etib tayinlanadi. Taxtni Erdonabiy egallaydi (1751 — 1752). U о‗zining
dastlabki qisqa vaqtlik hukmronligi yillarida xonlikni mustahkamlashga
harakat qiladi va О‗sh hamda О‗zgandni bо‗ysundiradi. 1758-1759-
yillarda esa Xitoy tomonidan zabt etilgan sharqiy Turkistonga ham harbiy
yurish uyushtirgan. Shu tariqa, Erdona davrida Qо‗qon xonligi g‗arbda
Buxoro, sharqda Xitoy bilan tengma-teng kurash olib bora olgan davlat
darajasiga kо‗tarila oldi.
Abdurahimbiyning о‗g‗li Erdonabiyning hukmronligi ham uzoqqa
chо‗zilmadi. Biroq Erdonabiy ham tez orada taxtdan tushiriladi va
о‗rniga Bobobek о‗tkaziladi (1752—1753). 1745 yildagi qalmiqlarning
Qо‗qonga qilgan harbiy yurishida Abdurahimbiyning о‗g‗li Bobobek «oq
uylik» qilib olib ketilgan edi. Abdukarimbiyning vafotidan xabar topgan
qalmiqlar Bobobekni (1752-1753) Qо‗qon taxtiga chiqarish uchun harakat
qiladilar va bunga erishadilar ham. Bobobek Qо‗qon taxtida о‗n oygina
hukmronlik qildi. О‗ratepa uchun boshlangan harbiy harakatda unga
nisbatan suiqasd uyushtiriladi va bu voqea Beshariqda amalga
161
oshiriladi348.
Erdonabiyning keyingi hukmronligi yillarida (1754—1769)
siyosiy vaziyat ancha keskin bо‗lib turadi va xalqning ahvoli birmuncha
og‗irlashdi. Erdonabiy о‗zining ikkinchi hukmronligi davrida mamlakat
hududini kengaytirishni davom ettirib, yurt obodligi va farovonligini
oshirish siyosatini olib bordi. Mamlakat hududiga qо‗shib olingan joylarda
ham obodonchilik ishlari olib borilib, ularning fuqarolari davlat
himoyasiga olindi. Erdonabiy davlat boshqaruvida О‗rta Osiyoda
shakllangan an‘analarni davom ettirib, siyosat yuritdi. Xususan, davlat
boshqaruvida о‗tgan asrlarda ham rioya qilib kelingan tartib-qoidalardan
biri hukmron doira vakillari, donishmand amaldorlar maslahatiga tayanib
ish yuritdi349.
Erdonabiy vafotidan sо‗ng taxtga Shohruxbiyning uchinchi о‗g‗li
Shodibiyning о‗g‗li Sulaymonbiy о‗tkaziladi. Sulaymonbiy-ning taxtga
chiqishida mamlakatdagi nufuzli amaldorlar Marg‗ilon hokimi Irisqulibiy
va Xо‗jand hokimi Abdurahmon Bahodirlar faoliyati muhim о‗rin tutadi.
Biroq u 1769 yilda bor yо‗g‗i olti oygina hukmronlik qilib, fitnachilar
tomonidan о‗ldiriladi va taxtni Abdurahmonning о‗g‗li Norbо‗tabiy
egalladi350.