Tarixiy antropologiya
Download 1.38 Mb. Pdf ko'rish
|
antrapologiya
|
pekinensis turosti sifatida kiritilgan. Ayrim antropologlarning fikriga
ko‘ra, ushbu qazilma ibtidoiy odamlarning ilk va ancha keyingi shakllari qoldiqlari deyarli Homo sapiens gacha qariyb yagona evolyutsion zanjirga tiziladi. Shunday qilib, Sharqiy va Janubiy Sharqiy Osiyoda 1 mln yildan ziyodroq vaqt mobaynida xomo yerektusni osiyocha shaklining mustaqil evolyutsion rivojlanishi sodir bo‘lganligini isbotlangan deb hisoblash mumkin. Bu holat, aytgancha, hududga qo‘shni mintaqalardan son jihatidan kichik populyasiyalarning migrasiya qilganligi va shundan kelib chiqib, genetik aralashganligi ehtimolini inkor qilmaydi. Bir vaqtning o‘zida, divergensiya jarayonlari tufayli ushbu ibtidoiy odamlarning o‘zida yorqin aks etgan morfologik tafovutlar paydo bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Bunga misol tariqasida Yava orolidan topilgan topilmalarni keltirish mumkin. Ular Xitoydagi o‘xshash va sinxron topilmalardan farq qiladi: Homo erectus ning asosiy belgilarini saqlab qoladi va qator xususiyatlariga ko‘ra ular Homo sapiens larga yaqin. Natijada Sharqiy va Janubiy-Sharqiy Osiyoda yuqori pleystosenning boshlarida mahalliy yerektuslar shakllari asosida zamonaviy jismoniy tipdagi odamlarga yaqin gominidlar shakllanadi. Buning isboti sifatida ―sapiyens‖ belgilariga ega Xitoy paleontropologik topilmalarining yangi sanasini keltirish mumkin. Unga ko‘ra ushbu hududda bundan 100 ming yillar muqaddam zamonaviy ko‘rinishdagi odamlar yashagan bo‘lishlari mumkin. Fanga ma‘lum bo‘lgan arxaik odamlarning birinchi vakili — bu neandertal- Homo neanderthalensisdir. Neandertallar ko‘proq Yevropada yashagan, biroq ularning qoldiqlari Yaqin Sharqda, Old va O‘rta Osiyoda, Sibirning janubida ham topilgan. Ushbu kalta, suyagi 127 yirik odamlar katta jismoniy kuchga ega va shimoliy mintaqalarning og‘ir iqlim sharoitlariga yaxshi moslashgan bo‘lib, miyasining hamiga ko‘ra (1400 sm 3 ) zamonaviy fizik tipdagi odamlardan qolishmagan. Dastlabki neandertal topilganidan keyingi o‘tgan yuz ellik yil mobaynida ularning yuzlab makonlari va qabrlari ochib o‘rganilgan. Ma‘lum bo‘lishicha, ushbu arxaik odamlar mukammal mehnat qurollarini yaratibgina qolmasdan, Homo sapiens uchun xarakterli bo‘lgan o‘zini tutish elementlarini namoyon qilgan. A.P. Okladnikov 1938 yilda Teshik-Tosh (O‘zbekiston) g‘oridan ehtimoliy ko‘mish marosimlari bilan birga kechgan neandertal bola qabrini topdi. XXI asr boshlarida antropologlar neandertallarni zamonaviy odamning ajdod formasi qatoriga kiritganlar, ammo ularning qoldiqlaridan olingan mitoxondrial DNK tahlillaridan keyin neandertallar boshi berk ko‘chaga kirib qolgan deb hisoblandi. Neandertallar asli Afrikadan chiqqan zamonaviy tipdagi odamlar tomonidan siqib chiqarilgan va ko‘chirib yuborilgan deb hisoblanardi. Ammo keyingi antropologik va genetik tadqiqotlar neandertallarning zamonaviy odamlar bilan bo‘lgan munosabatlari unchalik oddiy bo‘lmaganligini ko‘rsatdi. So‘nggi ma‘lumotlarga ko‘ra, zamonaviy odamlar genomining 4 % (afrikalik bo‘lmagan zamonaviy odamlarniki) Homo neanderthalensis lardan o‘tgan. Hozirda shubha yo‘qki, ushbu odam populyasiyalari yashagan chegara hududlarda nafaqat madaniyatlar diffuziyasi, balki ularning gibridizasiyasi hamda aralashuvi sodir bo‘lgan. Hozirda neandertallarni zamonaviy odamlarning opa- singil guruhiga kiritishadi va neandertallarga ―odam ajdodi‖ statusi qaytarib berilgan. Obi-Raxmat topilmasi qiziqarli shov-shuvli bo‘lib chiqdi: Obi- raxmat odamida neandertal bilan zamonaviy fizik tipdagi odamning aralash belgilari aniqlandi va uning ko‘pgina morfologik belgilari paleoantropologik analogiyalarga ega emas. Yerosiyoning boshqa qismlarida so‘nggi paleolitning shakllanishi boshqacha ko‘rinishda kechgan. Ushbu jarayonni Oltoy mintaqasi misolida kuzatamiz. Bu yerdagi Denisova va Okladnikov g‘orlaridan 128 topilgan paleoantropologik topilmalarni paleogenetik tahlillar yordamida tadqiq qilish natijasida qiziqarli natijalar olindi. Yuqorida ta‘kidlaganimizdek, Oltoyning qadimgi odam tomonidan dastlabki o‘zlashtirilishi 800 ming yillar muqaddam, Afrikadan birinchi migrasion to‘lqin tufayli yuz bergan. Anuy daryosi bo‘yidagi Rossiyaning Osiyo qismidagi eng qadimgi paleolit davri makoni Karamaning yuqori madaniy gorizontlari taxminan 600 ming yillar avval shakllangan, so‘ngra ushbu hududda paleolit madaniyati taraqqiyotida uzoq tanaffus bo‘lib o‘tgan. Ammo bundan 280 ming yillar muqaddam Oltoyga ancha progressiv toshga ishlov berish texnologiyasiga ega jamoalar tashrif buyurishgan va dala tadqiqotlarining ko‘rsatishicha shu davrdan boshlab, bu yerda paleolit davri odami madaniyatining uzluksiz rivojlanishi yuz bergan. O‘tgan chorak asr mobaynida ushbu hududda ilk, o‘rta va so‘nggi paleolit davrlariga oid 20 ga yaqin g‘orli va tog‘ vodiylari etaklaridagi makonlar, 70 dan ortiq madaniy gorizontlar tadqiq qilingan. Denisova g‘orining o‘zida 13 ta paleolit davri qatlamlari aniqlangan. Bu yerdan o‘rta paleolitning ilk bosqichlariga oid (282–170 ming yillar), o‘rta paleolitga oid (155–50 ming yillar) va so‘nggi paleolitga oid (50–20 ming yillar) qatlamlar ochib o‘rganilgan. Bunday uzun va «uzluksiz» solnoma o‘n ming yilliklar davomida tosh inventaridagi o‘zgarishlar dinamikasini kuzatish imkonini beradi. Ma‘lum bo‘lishicha, ushbu jarayon bir tekis va asta-sekin evolyutsiya qilish yo‘li bilan hamda tashqi ―g‘alayonlarsiz‖ – innovasiyalarsiz yuz bergan. Arxeologik ma‘lumotlarning guvohlik berishicha, 50–45 ming yillar muqaddam Oltoyda so‘nggi paleolit davri boshlangan, so‘nggi paleolit davri madaniy an‘analarining ildizlari esa o‘rta paleolit davrining oxiriga oid qatlamlarida yaxshi kuzatiladi. Bu haqda teshilgan mitti suyak ignalar, munchoqlar va boshqa xarakterdagi suyak, tosh hamda chig‘anoq buyumlar, tosh bilaguzuk, parmalangan, silliqlangan uzuklar guvohlik beradi. Baxtga qarshi, Oltoyning paleolit davri yodgorliklari paleoantropologik topilmalarga boy emas. Ulardan eng muhimlari— Okladnikov va Denisova g‘orlaridan topilgan tish va skelet bo‘laklari 129 Maks Plank nomidagi evolyutsion antropologiya institutida (Leypsig, Germaniya) S. Paabo rahbarligidagi xalqaro genetiklar jamoasi tomonidan o‘rganildi. Paleogenetik tadqiqotlarning aniqlashicha, Okladnikov g‘oridan neandertallarning qoldiqlari topilgan. Denisova g‘orining so‘nggi paleolitning boshlariga oid madaniy qatlamidan topilgan suyak qoldiqlaridan olingan mitoxondrial, so‘ngra yadroviy DNK natijalari tadqiqotchilar uchun kutilmagan yangilik bo‘ldi. Ma‘lum bo‘lishicha, yangi, fanda noma‘lum qazilma odam turi topildi va topilgan joyiga ko‘ra oltoy odami, ya‘ni Homo sapiens altaiensis, yoki denisovalik deb nomlandi. Denisovalikning genomi zamonaviy afrikalikning etalon genomidan 11,7% ga farq qiladi—Xorvatiyadagi Vindiya g‘oridan topilgan neandertalda bu ko‘rsatgich 12,2% ni tashkil qilgan. Bunday o‘xshashlik neandertallar va denisovaliklarning umumiy ajdodga ega va odamning evolyutsion magistralidan ajrab qolgan opa-singil guruhlari ekanligidan guvohlik beradi. Ushbu ikki guruh bundan taxminan 640 ming yillar avval ajralib, mustaqil taraqqiyot yo‘liga o‘tgan. Bu haqda neandertallarning Yevrosiyo zamonaviy odamlari bilan umumiy genetik variantlarga ega ekanligi, denisovaliklardagi genetik materialning bir qismini Melaneziya va Avstraliyaning tub aholisi o‘zlashtirganligi guvohlik beradi. Arxeologik ma‘lumotlarga ko‘ra, Oltoyning shimoliy-g‘arbiy qismida bundan 50–40 ming yillar muqaddam ibtidoiy odamlarning ikkita turli guruhlari — denisovaliklar va neandertallarning eng sharqiy aholisi yonma-yon yashagan va ular shu davrdayoq, ehtimol, O‘zbekiston hududidan kelgan. Denisovaliklar sohiblik qilgan madaniyat ildizlari esa, yuqori da ta‘kidlanganidek, Denisova g‘orining eng qadimgi gorizontlarida kuzatiladi. Shuningdek so‘nggi paleolit davri madaniyatini aks ettiruvchi ko‘plab arxeologik topilmalarga ko‘ra, denisovaliklar shu davrda boshqa hududlarda yashagan zamonaviy ko‘rinishdagi odamlardan nafaqat ortda qolgan, balki ba‘zi bir jihatlardan o‘zib ham ketgan. 130 Shunday qilib, so‘nggi pleystosen davrida Yevrosiyoda Homo sapiens dan tashqari, gominidlarning yana kamida ikkita shakli yashagan: bular materikning g‘arbiy qismida neandertallar, sharqda esa — denisovaliklar. Neandertallardan yevrosiyoliklarga, denisovaliklardan melaneziyaliklarga genlarning dreyfini hisobga olib, har ikkala guruhning ham zamonaviy anatomik tipdagi odamning shakllanishida ishtirok etganligini ta‘kidlash mumkin. Bugungi kunda Afrika va Yevrosiyoda mavjud eng qadimgi topilmajoylardan olingan arxeologik, antropologik va genetik materiallarning barchasini hisobga olib, yer sharida xomo yerektuslar populyasiyalarining mustaqil evolyutsiya jarayonlari va toshga ishlov berish texnologiyalari rivojlangan bir nechta hududlar mavjud bo‘lgan deyish mumkin. Mos ravishda ushbu hududlarda o‘zlarining madaniy an‘analari va o‘rta paleolitdan so‘nggi paleolitga o‘tishning o‘z modellari shakllangan. Shunday qilib, gultoji zamonaviy anatomik tipdagi odam bo‘lgan barcha evolyutsion ketma-ketlik asosida ajdod shakl - Homo erectus Download 1.38 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|