Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe

Mexanizmlerdin` tu`rli jag`daylarιn qurιw ha`m 
tochka traektoriyalarιn anιqlaw. 
Krivoship-polzunlι mexanizmnin` tu`rli jag`daylarιn qurιp ha`m shatung`a tiyisli tochka 
traektoriyasιn anιqlawdι ko`rip shιg`amιz. Bunιn` ushιn to`mendegi jumιslar opιnlanadι.(5-
su`wret). 
1.Sιzιlma ko`lemin esapqa alg`an halda uzιnlιq masshtabι belgilenedi ha`m zvenolar 
geometriyalιq o`lshemlerinin` sιzba qatnaslarι anιqlanadι. 
2.Mexanizmnin` kinematikalιq sxemasι sιzιladι. 
3.Krivoshipke, sol waqιtta shatung`a da tiyisli bolg`an A tochkasιnιn` traektoriyasι 
qurιladι. Onιn` radiusι krivoship uzιnlιg`ιna ten` bolg`an do`n`gelek. 
4.Do`n`gelekti ten` 12 bo`lekke bo`lip, krivoshiptin` bir-birine qatnasι 30
0
mu`yesh payda 
etiwshi 12 jag`dayι qurιladι. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

12 
5.Tsirkul` ja`rdeminde shatun uzιnlιg`ιna 
ten` radius penen, do`n`gelektegi krivoship A 
tochkasιnιn` tu`rli jag`daylarιn oray etip alιp, 
tsilindr orayιnda jaylasιwshι shatunnιn` ekinshi 
ushι bolg`an V tochkanιn` tu`rli jag`daylarιn 
belgilew 
maqsetinde 
sιzιq 
bo`leksheleri 
o`tkeriledi. Belegilengen tochkalar polzung`a 
tiyisli V tochkasιnιn` da tu`rli jag`daylarι 
boladι. Shen`berdegi ha`m tsilindr orayιndag`ι 
tuwrι keletug`ιn tochkalardι o`z-ara tutastιrιp, 
shatunnιn` 12 halι qurιladι. 
6. V tochkasιnιn` jag`daylarι shatun 
sιzιlmalarιnda belgilenedi ha`m olar lekalo 
ja`rdeminde ten` tutastιrιladι. 
Mexanizm kinematikasιn diagrammalar
metodι menen tekseriw. 
Mexanizm quramιna kiriwshi bo`lek 
zveno kinematikasιn tekseriwde diagrammalar 
qurιw usιlιnan paydalanιw mu`mkin. Zveno 
kinematikalιq diagrammasιnιn` qanday da bir 
ko`rinisi qurιlg`an bolsa, qalg`an diagrammalar 
grafiklik differentsiallaw yamasa grafiklik 
integrallaw usιllarιnan paydalanιp ketirip shιg`arιwι mu`mkin. Eger jol diagrammasιnan tezlik 
diagrammasι, tezlik diagrammasιnan tezleniw diagrammasι payda etilse, diagrammalardιn` 
bunday izbe-izlikte payda etiliwi grafiklik differentsiallaw delinedi. Eger diagrammalar payda 
etiwde keri izbe-izlikke a`mel etilse, bul usιl grafiklik integrallaw usιlι delinedi. Mexanizmnin` 
diagrammalar usιlιnda onιn` da`wirli ha`reketi dawamιnda tekseriledi. 
Mexanizm ha`reketinin` da`wiri dep sonday waqιt aralιg`ιna aytιladι, bunda zvenolardιn` 
halι , tezligi, tezleniwi da`slepki halιna qatnaslarιna ta`kirarlaydι. Da`wir dawamιnda krivoship 
o`z ko`sheri a`tirapιnda tolιq aylanadι. 
Da`wir waqtι to`mendegishe anιqlanadι. 
T=2π/ω 
bul jerde ω krivoshiptin` mu`yesh tezligi. 5-su`wretten paydalanιp krivoship-
polzunlι mexanizm polzunιnιn` kinematikasιn diagramma usιlιnan paydalanιp tekseremiz. 
Polzung`a tiyisli V tochkasιnιn` waqιtqa yamasa krivoship mu`yeshine baylanιslι diagrammasιn 
qurιw ushιn qabιl etilgen koordinata sistemasιnιn` abtsissa ko`sherinde kesim ajιratιp onι ten` 12
bo`lekke bo`lemiz.(6-su`wret). Ha`r bir bo`lek aralιg`ι da`wirdin` 1/12 bo`legin yamasa 
krivoshiptin` 30
0
qa burιlιwιn ko`rsetedi. Ha`r bir berilgen tochkadan tik sιzιqlar o`tkeriilip, usι 
sιzιqlarg`a polzunnιn` da`schlepki halιna qatnasιn basιp o`tken o`lshemleri B
0
B
a`
U`B
0
B
g`
U`B
0
B
q
... di keltirip qoyamιz. O`lshemlerdin` sanι bag`darlawshι iyrek sιzιq penen 
lekalo ja`rdeminde tutastιrιlιp, jol diagrammasι payda etiledi. Jol diagrammasιnan tezlik 
diagrammasιn payda etiw ushιn tezliktin` differentsial ten`lemesin esleymiz. 
ds 
v=----- ds, d5 lar ∆S ha`m ∆5 menen almastιrιlsa, ma`lim
d5 waqιt aralιg`ιnda ortasha tezlik anιqlanadι. 
∆S 
v
or
≈------- bul jerde ∆S -jol o`zgeriwi, ∆5-waqιt o`zgermesi.
∆ 5 Eger joqarιdag`ι formula ∆φ g`a ko`beytilse ha`m bo`linse, to`mendegi 
payda boladι. 
∆S ∆φ ∆S bul jerde ∆φ krivoshiptin` eki
v
9p
≈------ · ------- ≈ ----- · ω
9p
jaqιn halι arasιndag`ι burιlιw 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

13 
∆φ ∆5 ∆φ mu`yeshi ∆φ 
-----≈ω
9p 
krivoshiptin`
∆5
ortasha mu`yeshlik tezligi. ∆S 
------ -tezlik analogi. 
∆φ
Tezlik ha`m tezlik analogleri o`z-ara o`zgermes san arqalι baylanιsqanι sebepli tezlik 
analoginin` diagrammasιn payda etiwdi ko`rip shιg`amιz. 
∆S (∆S)μ
s
---- =--------- bul jerde (∆S), ∆φ jol ha`m burιlιw mu`yesh- 
∆φ (∆φ)μ
φ
lerinin` sιzιlmadag`ι ko`rinisi. Usι sιzιlmadan 0-1 aralιqta ortasha 
tezlik analogi qatnasι. 
∆S
a`
∆S
a`
μ
s
μ
s
----- = --------- = 5gα
a`
------ 
∆φ
a`
(∆φ)μ
φ
μ
φ 
1 - 2 aralιqta tezlik analoginin` ortasha qatnasι 
∆S
g`
(∆S)g`μ
s
μ
s
------- = ---------- = 5gα
g`
-----
∆φ
g`
(∆φ)μ
φ
μ
φ
bul jerde
5gα
a`
= (∆S)
a`
/(∆φ)N` 5gα
g`
= (∆S)
g`
/(∆φ). 
μ
s
, μ
φ
o`zgermes koeffitsientler bolg`anι ushιn tezlik anologleri ha`m tezlikler 
5gα
8
ge proportsional` eken. Diagrammalar ushιn masshtablar. Jol masshtabι. 
S S-joldιn` en` u`lken haqιyqιy ma`nisi, (S)- joldιn`
μ
s
=------ sιzιlmadag`ι en` u`lken ma`nisi. Gradusta ko`rsetilgen
(S) mu`yesh masshtabι μ
φ
= μ
0
φ
φ=qu`0
0
krivoshiptin` tolιq aylanιw mu`yeshi, 
(φ)-burιlιw mu`yeshinin` sιzιlmadag`ι ko`rinisi. Waqιt masshtabι 60