Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe

Absolyut tezleniw vektorιnιn` zvenodag`ι awιw mu`yeshi
ε 
α=a4s5g----- (o`)
ω
g`
4.Zvenog`a tiyisli jag`dayda bir A tochkanιn` absolyut tezligi yamasa tezleniwi ha`m de usι 
zvenog`a tiyisli basqa bir V tochkanιn` A tochkag`a salιstιrg`anda salιstιrmalι tezligi yamasa 
tezleniw vektorlarι qatnas ha`m bag`ιtlarι boyιnsha ma`lim bolsa (2-3-su`wretler) V tochkanιn` 
absolyut tezligi yamasa tezleniw vektorlarι to`mendegi vektorlar ten`lemelerinen paydalanιp 
tezlik ha`m tezleniw planlarιn qurιw jolι menen anιqlanadι. 
v
B
=v
A
+v
BA
(u`)
a
B
=a
A
+a
BA
yamasa a
B
=a
A
+a
BA
n
+a
BA
t 
(w) 
5.Aylanba kinematikalιq juplardag`ι tochkalar ha`r qιylι zvenolarg`a tiyisli bolsa, olardιn` 
baylanιsιwshι tochkalarι tezlikleri ha`m tezleniwleri bir qιylι ma`niske ha`m bag`ιtqa iye boladι. 
(4-su`wret). 
v
Ag` 
= v
Ag`
N` a
Aa` 
= a
A2 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

15 
6. A tochka o`z-ara ilgerlemeli kinematikalιq jup payda etedi eki zvenog`a tiyisli bolιp, 
olar quramalι ha`rekette qatnasadι.(5-su`wret). Tirewish zvenog`a tiyisli A
1
tochkanιn` tezlik 
ha`m de tezleniw ma`nisi ha`m bag`ιtι boyιnsha ma`lim. Ekinshi zvenog`a tiyisli A
2
tochkag`a
tochkanιn` birinshi zvenog`a tiyisli A
1
tochkag`a salιstιrg`anda ha`rekettegi tezlik ha`m tezleniw 
(5-su`wret) to`mendegi vektor ten`leme boyιnsha anιqlanadι. 
v
Ag`
= v
Aa`
+ v
Ag`Aa`
N` a
Ag`
= a
Aa`
+ a
Ag`Aa`
k
+ a
Ag`Aa`
4
a
Ag`Aa`
k
- zvenolarιnιn` mu`yeshlik tezligi ta`sirinde payda bolatug`ιn Karislis tezleniwi, 
onιn` ma`nisi to`mendegi formuladan anιqlanadι. 
a
Ag`Aa`
k
=g`ω v
Ag`Aa`
(h) 
bul jerde ω -zvenonιn` mu`yeshlik tezligi. 
Kariolis tezleniwinin` bag`ιtιn anιqlaw ushιn salιstιrmalι tezlik vektorι v
A20
nι mu`yeshlik 
tezlik bag`ιtι ta`repke 90
0
qa burιw kerek. 
Aylanba kinematikalιq juplι ekinshi klass Assur toparι ushιn tezlik ha`m
tezleniwlerin anιqlaw. 
Assur toparlarιna tiyisli A ha`m S tochkalar tezlikleri ha`m de tezleniwlerinin` ma`nisi 
ha`m bag`ιtlarι 6-su`wrette ko`rsetilgen. Ma`lim bolιwιnsha zvenog`a tiyisli eki tochkanιn` 
absolyut tezligi ha`m tezleniwinin` ma`nislerin ha`m de olardιn` bag`ιtlarιn anιqlaw usι zveno 
ushιn kinematikalιq ma`selesinin` tiykarιnan sheshilgenligin bildiredi. Ha`r eki zvenoda jatιwshι 
V tochkanιn` tezlik ha`m tezleniwin anιqlaw ushιn vektor ten`lemeler sistemasιn du`zip, olardιn` 
ja`rdeminde masshtablarg`a tiykarlang`an tezlikler (6-su`wret) ha`m tezleniwler qurιw kerek. 
Tezlikler planιn qurιw. 
Ma`nisi ha`m bag`ιtι belgisiz bolg`an V tochkanιn` tezligin (6) ten`lemege tiykarlanιp 
to`mendegishe jazιwmιzg`a boadι. 
v
B 
= v
A
+ v
BA 
yag`nιy, V tochkanιn` tezlik vektorι 2 zvenonιn` ilgerlemeli ha`reketi na`tiyjesinde 
payda bolatug`ιn absolbt tezlik vektorι v
A
dan ha`m de V tochkanιn`, A tochka qozg`almaydι dep 
qaraw na`tiyjesinde payda bolatug`ιn, salιstιrmalι tezlik vektorι v
BA
nιn` jιyιndιsιnan ibarat. V 
tochkanιn` A tochkag`a salιstιrg`andag`ι salιstιrmalι tezlik vektorι AV zvenog`a perpendikulyar 
bag`ιtlanadι ha`m onιn` ma`nisi ha`m de qaysι ta`repke bag`ιtlang`anι belgisiz. Joqarιda bayan 
etilgen tu`siniklerge tiykarlanιp, sonday-aq, V tochkanιn` S tochkag`a baylanιslι bolg`an vektor 
ten`lemesi du`ziledi ha`m ten`lemeler sistemasι payda boladι. 
v
B
= v
A
+ v
BA 
ha`m v
B 
= v
S
+ v
BS
(9) 
Ten`lemelerdin` grafik sheshimin payda etiw ushιn R polyuste v
A
ha`m v
S
vektorlarιnιn` 
masshtabtag`ι kesimlerin qoyamιz.(6-su`wret). v
A
vektor son`ιnan AV zvenog`a tik bolg`an ha`m 
de v
S
vektor son`ιnan VS zvenog`a tik bolg`an sιzιqlar o`tkeremiz, olardιn` kesilisiw tochkasι V 
dan absolyut tezlik vektorlarι v
A
ha`m v
S
nιn` son`ιn ko`rsetiwshi A ha`m S tochkalarιna shekem 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

16 
bolg`an kesimlerdi sa`ykes tu`rde V tochkanιn` A ha`m de S tochkalarg`a salιstιrg`andag`ι 
salιstιrmalι tezlik vektorlarιn bildiredi. Tabιlg`an tochkanι R polyus penen tutastιrιwshι sιzιq V 
tochkanιn` absolyut tezligin ko`rsetedi.Qurιlg`an tezlik planιndag`ι absolyut ha`m salιstιrmalι 
tezlik vektorlarιnιn` o`z-ara jag`daylarιna qarap ten`lemeler sistemasι (9) ten`lemenin` tolιq 
sheshilgenligine isenim payda etiw qιyιn emes. Tezliklerdin` sanlιq ma`nislerin anιqlaw ushιn 
olardιn` kese-kesim ma`nislerin tezlik masshtabιna ko`beytiw lazιm. 
V
B =
pb μ
B
rad/s N` v
BS 
ω= ------- rad/s
l
BS 
Mu`yeshlik tezlik bag`ιtιn anιqlaw ushιn salιstιrmalι tezlik vektorιn qιyalιy zvenonιn`
sa`ykes tochkasιna keltirip, usι tochkanιn` basqa tochkag`a salιstιrg`andag`ι ha`reketi tekseriledi. 
Sιzιlmadan ko`rinedi,2 zveno on` ta`repke, 3 zveno shep ta`repke aylanadι. (6-su`wret). 
2 zvenog`a tiyisli K tochkanιn` tezligin anιqlaw ushιn usι tochkanιn` A ha`m V 
tochkalarg`a baylanιslι bolg`an ten`lemeler sistemasι du`ziledi. 
v
k
= v
A
+v
KA
v
K 
= v
B
+ v
KB
(10) Ten`lemedegi v
K
ha`m v
KB
lar K tochkanιn` A ha`m V tochkalar 
a`tirapιnda aylanιwιnan payda bolatug`ιn salιstιrmalι tezlikleri. Sonn` ushιn v
KA
perpendikulyar 
AK ha`m v
KB
perpendikulyar VK boladι. Eger v
BA
perpendikulyar AV ekenligi esapqa alιnsa 
ha`m ten`lemeler sitimasι grafik usιlιnda sheshilse, ol jag`dayda tezlik planιnda A, V, S 
tochkalardι tutastιrιwshι ta`repleri v
BA
, v
KA
, v
KB
salιstιrmalι tezlik vektorιnι ko`rsetetug`ιn AVK 
payda boladι. Bul u`shmu`yeshliktin` ta`repleri sxemadag`ιAVK ta`replerine sa`ykes tu`rde tik 
bolg`anlιg`ι sebepli olar uqsas u`shmu`yeshlikler. Joqarιda aytιlg`anlarg`a go`re, eger zvenodan 
sιrtta ko`rsetilgen ha`m usι zvenog`a tiyisli bolg`an tochkanιn` tezligin tabιw za`ru`r bolsa, ol 
jag`dayda bul tochka zvenodag`ι tezlikleri anιqlang`an eki tochka menen tuwrι sιzιqlar arqalι 
tutastιrιladι ha`m usι zvenoda u`shmu`yesh qurιladι. Son`ιnan tezlik planιndag`ιtezlikleri 
anιqlang`an eki tochka absolyut tezlik vektorlarιnιn` sonιn` o`z-ara tutastιrιwshι sιzιqtι 
(salιstιrmalι tezlik vektorι) ta`repke qaratιp, kinematikalιq sxemada payda bolg`an 
u`shmu`yeshlikke jaqιn ta`repleri sa`ykes tu`rde tik beg`ιtlang`an uqsas u`shmu`yeshlik qurιladι. 
Bunda mu`yeshlerdin` ushlarιn belgileytug`ιn jaylasιw ta`rtibi eki u`shmu`yeshlik ushιn bir qιylι 
bag`ιtta bolιwι kerek, yag`nιy AVK sa`ykes avk. 
Eger tezligi anιqlanιwι lazιm bolg`an tochka zvenonιn` o`zinde jaylasqan bolsa (ma`selen 
VS 
sιzιqtag`ι 
D 
tochka) 
ol 
jag`dayda 
bul 
tochkanιn` 
tezligi 
kese-kesimlerdin` 
proportsional`lιg`ιnan anιqlanadι.
(bd)/(bs) = (BD)/(BS) . (bd) = (bs) (BD)/(BS)