Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe

 
Tema. Kulachoklι mexanizmlerdi kinematikalιq 
tekseriw. 
Joba. 
1.Kulachoklι mexanizmler haqqιnda ulιwma tu`sinikler. 
2.Kulachoklι mexanizmlerdin` tiykarg`ι tu`rleri. 
3.Kulachoklι mexanizmlerdin` kinematikalιq analizi. 
Kulachoklι mexanizmler haqqιnda ulιwma tu`sinikler. 
Ha`zirgi avtomatlastιrιlg`an liniyalarda tiykarg`ι texnologiyalιq ha`m qosιmsha 
operatsiyalardι mexanizatsiyalastιrιw kulachoklι mexanizmler arqalι a`mselge asιrιladι. 
Bunday mexanizmler jeteleniwshi zvenonιn` tochka traektoriyalarιn ha`m qozg`alιstιn` 
berilgen nιzamlιqlarιn orιnlawg`a ken` mu`mkinshilik tuwg`ιzadι. 
Konstruktsiyalιq praktikada kulachoklι mexanizmler menen jeteleniwshi zveno 
qozg`alιsιnιn` berilgen nιzamι boyιnsha mexanizm geometriyasι ha`m onιn` dinamikasι arqalι 
anιqlanatug`ιn barlιq tiykarg`ι sha`rtler ju`da` anιqlιq penen a`elge asιrιladι. 
Elektrlik, gidravlikalιq ha`m pnivmatikalιq baylanιslι avtomat mashinalarda kulachoklι 
mexanizmler basqarιw xιzmetin jiyi atqaradι. A`piwayι jag`dayda olar avtomat mashinaiιn` 
jumιs islewshi orιnlarιn o`z-ara qosιp ha`m ajιratιp otιradι. Keri baylanιs sistemalarιnda 
kulachoklι mexanizmler basqarιw xιzmetin atiqaradι. 
Mashina mexanizmler teoriyasιnda kulachoklι mexanizmlerdi izertlewde tiykarιnan eki 
maqset go`zlenedi. 
1) kulachoklι mexanizm jumιsιna analiz jasaw, bunda zvenolardιn` berilgen o`lshemleri 
ha`m kulachoktιn` profili boyιnsha jeteleniwshi zvenonιn` qozg`alιs nιzamι anιqlanadι 
2) kulachoklι mexanizmdi sintezlew, bunda jeteleniwshi zveno qozg`alιsιnιn` berilgen 
nιzamι boyιnsha kulachok profili jasaladι. 
Kulachoklι mexanizmnin` jumιsιna analiz jasaw siyrek qollanιladι, biraq analiz metodlarιn 
qaraw sintez ma`selelerin sheshiwdi jen`illetedi. Kulachoklι mexanizmlerdin` sintezinde berilgen 
qozg`alιs nιzamιn o`z ishine alatug`ιn kulachok profilin jasawdan basqa onιn` jumιsι ushιn en` 
jaqsι jag`day jasaytug`ιn mexanizm zvenolarιnιn` za`ru`rli o`lshemlerin anιqlawg`a tuwra keledi. 
Usι tiykarg`ι eki wazιypanιn` ha`r qaysιsι en` ken` tarqalg`an mexanizmler tu`ri ushιn bunnan 
bιlay jeke qarastιrιladι. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

22 
Kulachoklι mexanizmlerdin` tiykarg`ι tu`rleri. 
Kulachoklι mexanizm dep qozg`almalι zvenolarι joqavrι kinematikalιq jup penen 
qosιlatug`ιn u`sh zvenolι mexanizmge aytιladι. 
Kulachoklι mexanizmdegi kulachok-profilinin` qιysιqlιg`ι o`zgermeli bolιp qa`legen 
zveno. Kulachok ha`r qashanda jetekshi zveno bolιp tabιladι (1-su`wret). Jeteleniwshi zveno 
qozg`alιw jag`dayιna qaray konstuktsiyalιq jaqtan tu`rlishe etip jasalιwι mu`mkin. Kulachok 
penen jeteleniwshi zvenonιn` jantasιwι joqarg`ι kinematikalιq jupta boladι. Joqarg`ι 
kinematikalιq jupta su`ykelisti azaytιw ushιn jeteleniwshi zveno rolik penen almastιrιladι, bul 
rolik arqalι ol zvenog`a kulachoktan ku`sh beriledi. 
Eger kulachoklι mexanizm zvenolarιnιn` ha`r tu`rli tochkalarι paralel` tegisliklerde 
qozg`alsa, onda ol mexanizm tegis mexanizm bolιp tabιladι al, parlel` emes tegisliklerde 
qozg`aolsa, onda ken`islik mexanizmi boladι. Tegis kulachoklι mexanizmler jetekshi ha`m 
jeteleniwshi zvenolardιn` jag`dayιna qaray sol sιyaqlι joqarι kinematikalιq juplar elementlerinin` 
halιnι qaray ha`r qιylι toparg`a bo`linedi. 
Kulachoklι mexanizmler. 
a) kulachoktιn` qozg`alιw jag`dayιna qaray. 
1) ilgerlemeli qozg`alatug`ιn kulachoklι mexanizmler. 
2) aylanba qozg`alιwshι kulachogι bar mexanizmler 
3) ilgerlemeli qozg`alιslι kulachogι bar mexanizmler 
b) jeieleniwshi zveno qozg`alιsιnιn` jag`dayιna qaray 
1) jeteleniwshi zvenosι ilgerlemeli qozg`alatug`ιn mexanizmler 
2) jeteleniwshi zvenosι aylanbalι qozg`alιs jasaytug`ιn mexanizmler 
3) jeteleniwshi zvenosι ilgerlemeli qozg`alιs jasaytug`ιn mexanizmler 
v) jetekshi ha`m jeteleniwshi zvenolardιn` tiyisiw jag`dayιna qaray 
1) su`yir ushlι jeteleniwshi zvιenosι bar mexanizmler 
2) rolik penen tuyιqlang`an jeteleniwshi zvenosι bar mexanizmler 
3) tegis jeteleniwshi zvenosι bar mexanizmler
4) jeteleniwshi zvenosιnιn` qιysιq sιzιqlι ilmegi bar mexanizmler 
Ilgerlemeli qozg`alatug`ιn jeteleniwshi zveno shtanga dep ataladι. 
Shtangalι kulachoklι mexanizm tsentrlik ha`m ektsentrlik bolιp bo`linedi. 
Eger shtanganιn` qozg`alιs sιzιg`ι kulachoktιn` aylanιw orayι arqalι o`tse, onda kulachoklι 
mexanizm tsentrlik mexanizm dep ataladι. Eger shtanganιn` qozg`alιs sιzιg`ι kulachoktιn` 
aylanιw ko`sherine salιstιrg`anda orιn awιstιrsa , onda kulachoklι mexanizm ektsentrlik 
mexanizm bolιp tabιladι. Shtanganιn` qozg`alιs sιzιg`ιnιn` kulachok aylanιsιnιn` tsentrine 
salιstιrg`anda orιn awιstιrιwι e ekstsentrisitet dep ataladι. 
Kulachoktιn` joqag`ι kinematikalιq jubιnιn` elementi bolιp tabιlatug`ιn qιysιq sιzιg`ι 
kulachoktιn` praktikalιq profili dep ataladι. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

23 
Kulachoktιn` praktikalιq profilinen tolik radiusine 4 qashιqlιqta jatqan tuyιq qιysιq sιzιq 
kulachoktιn` teoriyalιq profili dep ataladι. 
Kulachoktιn` teoriyalιq profili boyι menen jeteleniwshi zvenonιn` rolik tsentri orιn 
awιstιradι. 
Kulachoklι mexanizmnin` barlιq teoriyalιq izertleniwleri kulachoktιn` teoriyalιq profilinde 
ju`rgizilgen, o`ytkeni rolik joqarg`ι kinematikalιq juptag`ι su`ykelisti azaytιw ushιn g`ana xιzmet 
etetug`ιn, kulachoklι mexanizmnin` kinematikasιna ta`sir etetug`ιn “passiv zveno” bolιp tabιladι 
ha`m ol (rolik) kulachoklι mexanizm sxemesιnan shιg`arιlιp taslanadι. 
Kulachoktιn` teoriyalιq profilinin` M tochkasιndag`ι qιysιq sιzιq radiusιn r menen 
belgileymiz, OK berilgen tochkadag`ι profil` qιysιq sιzιqιnιn` tsentri. 
Kulachoktιn` teoriyalιq profilinin` berilgen M tochkasιnιn` kulachoktιn` aylanιw tsentrine 
deyingi aralιqtι R ha`ribi menen belgileyik. 
Kulachok profilinin` sa`ykes minimum R
m8n 
ha`m R
max
radiuslarι kulachoklι 
mexanizmnin` jetekleniwshi zvenosιnιn` en` to`mengi ha`m en` joqarg`ι orιnlarιn anιqlaydι. 
Eger jetekleniwshi zveno kulachok profilinin` minimum radiusι bar tochka menen jantassa, 
onda zveno en` to`mengi orιnda boladι, al eger ol (zveno) kulachok profilinin` maksimum radiusι 
bar tochka menen jantassa, onda zveno en` joqarg`ι orιnda boladι.