Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe

Tema. Kulachoklι mexanizmlerdin` sintezi. 
Joba. 
1.Kulachoklι mexanizmlerdin` tezlik ha`m tezleniwler planιn qurιw metodι. 
2.Tegis kulachoklι mexanizmler sintezi. 
Tezlik ha`m tezleniwler planιn qurιw metodι. 
Kulachoklardιn` mexanizmnin` kinematikalιq izertleniwin mexanizmnin` berilgen 
jag`daylarι ushιn tezlikler menen tezleniwlerdin` planlarιn qurιw arqalι da a`melge asιrιwg`a 
boladι. 
a) Teoriyalιq profil` tochkalarι ushιn jantasιwshι menen normaldιn` bag`ιtlarι belgili, 
tezlikler menen tezleniwlerdin` planlarιn qurιw arqalι mexanizmnin` barlιq tochkalarιnιn` 
tezlikleri menen tezleniwleri anιqlanadι. 
b) Jantasιwshι menen normal`dιn` bag`ιtlarι belgisiz. Mexanizmnin` jeteleniwshi 
zvenosιnιn` kontakt tochkasιnιn` tezlikleri menen tezleniwleri jeteleniwshi zvenonιn` orιn 
awιstιrιw, tezlik ha`m tezleniw grafiklerin qurιw arqalι anιqlawg`a boladι, al tezlikler menen 
tezleniwlerdin` planlarι arqalι teoriyalιq profil`din` qarastιrιlatug`ιn tochkasιnda jantasιwshι 
menen normal`dιn` bag`ιtι ha`m sol tochkanιn` qιyalιq radiusι anιqlanadι. 
Shtangalι kulachoklι mexanizmnin` tezlik ha`m tezleniw planι. 
Kulachoklι mexanizmnin` berilgen sxemasι ushιn (1-su`wret) tezlikler planιn quramιz. 
Kulachokqa tiyisli A tochkasιnιn` tezligin anιqlaymιz, ol
v
Aa`
= ω
a`
l
OA
m/sek qatnasι menenanιqlanadι. 
Tezlikler planιnιn` qa`legen R polyusιn tan`lap alamιz ha`m vektor v
A1
perpendikulyar 
OA
1
salamιz U` μ
v
= v
Aa`
/pa
a`
(m/sek mm) masshtabι menen v
A1
tezligin ra
1
kesindisi tu`rinde 
salamιz (1-su`wret).
Shtanganιn` A
2
tochkasιnιn` tezligin anιqlaw ushιn vektorlιq ten`leme quramιz. V
A2 
= V
A1
+ V
A2A1
Vektorlardιn` bag`ιtlarι belgili, V
A2
//uu, al V
A2A1
salιstιrmalι tezlik vektorι jantasιw boyι 
menen bag`ιtlanιwι kerek, yag`nιy V
A2A1
τ, τ. 
Endi a tochkasι arqalι τ - τ ge paralel` ha`m r polyusι arqalι uu bag`ιtιna paralel` sιzιqlar 
ju`rgizip, olardιn` kesilisken jerinen A
2
tochkasιn alamιz ha`m strelkalardι vektorlιq 
ten`lemelerge sa`ykes qoyamιz. 
Tezlikler planι boyιnsha shtanganιn` A
2
tochkasιnιn` tezligi to`mendegi qatnas penen 
anιqlandι. 
V = μ
v
(pa
g`
) 
Bunnan tezleniwler planιn quramιz. 
Kulachoktιn` A
1
tochkasιnιn` tezleniwi mιnag`an ten`. 
a
Ag`
= ω
g`
l
OAa`
Tezleniwler planιnιn` qa`legen P polyusιn tan`lap alamιz ha`m
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

25 
μ
a
= a
A1
/ Pa (m sek
-2
/ mm) masshtabι menen kulachok do`gereginin` 
orayg`a bag`ιtlang`an a
A1
// OA
1
tezleniw vektorιn Pa
1
kesindisi tu`rinde salamιz (1-su`wret). 
Shtanganιn` A
2
tochkasιnιn` tezleniwin anιqlaw ushιn to`mendegidey vektorlιq ten`leme 
quramιz. 
a
A2
= a
A1
+ a
A2A1
k
+ a
A2A1
n
+ a
A2A1
t
a
A2
vektorι uu ke paralel` bag`ιtlang`an. 
a
A2A1
k
kerilis tezleniwinin` shamasι to`mendegi ten`lik penen anιqlanadι. 
a
Aa`Ag`
k
= g`ω
a`
v
Ag`Aa`
N`
Al a
A2A1
k
vektorιnιn` bag`ιtι kulachoktιn` ω mu`yeshlik tezligi bag`ιtι boyιnsha V
A2A1
salιstιrmalι tezliktin` vektorιn 90
0
qa burιw arqalι anιqlanadι (1-su`wret). 
Normal` salιstιrmalι tezleniwdin` vektorιnιn` shamasι
a
A2A1
n
=v
A2A1
2
/ p 
ha`m bag`ιtι belgili, bundag`ι r qaralιp atιrg`an tochkadag`ι kulachok profili qιyalιg`ιnιn` 
radiusι. 
A
A2A1
n
vektorι profil` qιyalιg`ιnιn` orayιna normal` boyyιnsha bag`ιtlang`an. 
Tangentsiallι salιstιrmalι tezleniwdin` vektorι a
A1A2
t
// τ – τ bag`ιtι boyιnsha belgili. 
Geometriyalιq sιzιqlar ju`rgizeyik. 
Aldι menen A
1
tochkasιnan baslap μ
a
masshtabι menen (a, k) kesindisi tu`rinde a
A2A1
k
, 
kerilis tezleniwinin` vektorιn salamιz, onnan son` k tochkasιnan baslap kn kesindisi tu`rinde
a
A2A1
n
normal` salιstιrmalι tezleniw vektorιn salamιz. 
Bunnan son` n tochkasιnan a
A2A1
t
// T-T tangentsialι salιmtιrmalι tezleniwdin` bag`ιtιn, 
al R polyusinen a
A2
// u - u vektorιnιn` bag`ιtιn ju`rgizemiz. 
Usι sιzιqlardιn` kesilisiwinen a
A2
vektorιn anιqlaytug`ιn a
A2
tochkasι payda boladι ha`m 
vektor strelkalarιn vektor ten`lemesine sa`ykes ornalastιramιz. 
Tezleniwler planι boyιnsha shtanganιn` A
2
tochkasιnιn` tezleniwin anιqlaymιz. 
a
Ag`
= μ
a
(π a
g`
) 
Tegis kulachoklι mexanizmler sintezi. 
Kulachoklι mexanizm sintezlewge berilgen kinematikalιq ha`m dinamikalιq jumιs 
sha`rtleri boyιnsha mexanizm sxemasιn jobalaw kiredi. 
Kulachoklι mexanizmlerdin` jumιs qa`biletinin` kinematikalιq ha`m dinamikalιq 
sha`rtleri. Kulachoklι mexanizmlerdin` jobasιn islegende mu`mkinshiligi bolg`anιnsha onιn` 
u`lken paydalι ta`sir koeffitsienti bar, sιrtqι ku`shler ta`sirinen qozg`ala alatug`ιnιn kskertiw 
za`ru`r. 
Bul sha`rtti orιnlaw ko`binese mexanizm zvenolarιnιn` tan`lap alιng`an o`lshemleri 
menen formalarιna baylanιslι. 
Kulachoklι mexanizm jumιs qa`biletinin` kinematikalιq sha`rtleri mιnag`an baylanιslι, 
jobalang`an kulachoklι mexanizm aylana alatug`ιn bolιwι kerek, yag`nιy kulachok bir ma`rte 
aylang`anda qozg`alιstιn` pu`tkil tsiklι ko`leminde mexanizm zvenolarιnιn` geometriyalιq 
jasalιwι qozg`alιstι bunnan arι jalg`asιwg`a qarsιlιq etpeytug`ιn yamasa sxemasιn strukturalιq 
halιn o`zgeriske tu`sirmeytug`ιnday bolιwι kerek. 
Jumιs qa`biletinin` dinamikalιq sha`rtleri uylachoklι mexanizmde ku`sh berilisin 
qarastιstιradι. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

26 
Kulachoktan jeteleniwshi zvenog`a ku`sh beriw sha`rtine usι ku`sh penen jeteleniwshi 
zvenonιn` tezlik vektorι arasιndag`ι mu`yesh u`lken ta`sirin tiygizedi. 
2-su`wrette ko`rsetilgenindey kulachok ayιrιm R ku`shi menen jeteleniwshi zvenog`a 
ta`sir etedi, jeteleniwshi zvenoniιn` R ku`shi tu`sken A tochkasιnιn` absolyut tezliginin` 
bag`ιtι usι ku`shtin` ta`sir etiw sιzιg`ι menen qanday da bir μ su`yir mu`yeshin jasaydι. Onda 
belgili bir S jolιndag`ι R ku`shinin` jumιsι, 
A = ∫
P s9s μ ds
shamasι menen anιqlanadι. 
Bunnan eger μ mu`yeshi kishi bolsa, onda R ku`shinin` jumιsι u`lken boladι, mιsalι μ = 
0 bolg`anda, A jumιsι maksimum da`rejege jetedi. Jeteleniwshi zvenonιn` A tochkasιna 
tu`sken R ku`shinin` bag`ιtι menen ha`m tu`siw tochkasιnιn` v
A2
tezligi menenjasalg`an μ
mu`eshi qιsιw mu`yeshi dep ataladι. 
Sonιn` menen, R ku`shinin` barlιq jumιsι jeteleniwshi zvenonιn` qozg`alιsιna jumsalιwι 
ushιn bul ku`shtin` bag`ιtι onιn` tu`sken tochkasιnιn` absolyut tezliginin` bag`ιtι menen 
sa`ykes keliwin ta`miyin etiwi kerek. A`dette mexanizmlerde qιsιw mu`eshi nol`ge ten` 
bolmaydι, sonιn` na`tiyjesinde R ku`shinin` bir qurawshιsι jeteleniwshi zvenog`a qozg`alιs 
beredi, al ekinshi qurawshιsι kinematikalιq juplarda su`ykelistin` qosιmsha ziyanlι qarsιlιg`ιn 
tuwdιradι. 
Qιsιw mu`yeshinin` u`lken ma`nislerine su`ykelisten beriletug`ιn qarsιlιqtιn` u`lkenligi 
sonshelli, jeteleniwshi zvenonι qozg`alιsqa keltiriw ushιn R ku`shinin` jumιsι jetkiliksiz 
bolιp qaladι. Bul qubιlιs mexanizmnin` sιnalιwι dep ataladι ha`m ol durιs jobalanbag`an 
mexanizmlerde gezlesedi. 
Joqarιda aytιlg`an sha`rtler mexanizm sintezi ma`selelerin sheshiwde qalay 
eskertiletug`ιnlιg`ιn qarastιrιp ko`reyik. 
Onιn` ushιn qozg`alιstιn` beriliw mu`yeshi degen tu`sinik kirgizemiz. 
Kulachok penen jeteleniwshi zvenonιn` arasιndag`ι su`ykelis ku`shi eske alιnbag`anda R
ku`shi p-p normalι boyιnsha kulachok profiline bag`ιtlanadι. Normal` menen tezliginin` V
A2
bag`ιtι arasιndag`ι mu`yesh qιsιw mu`yeshi boladι. 
Kulachok profiline ju`rgizilgen T - T jantasιwshι sιzιg`ι menen tezlik vektorι arasιndag`ι 
mu`yeshti γ dep belgileymiz. 
γ
a`g`
= 90
0
- μ . 
γ
a`g`
mu`yeshi qozg`alιstιn` beriliw mu`yeshi yamasa berilis mu`yeshi dep ataladι. 
Jantasιwshιnιn` bag`ιtι I kulachokqa qatnasιn alg`andag`ι 2-zvenonιn` A
2
tochkasιnιn`
V
A2A1
tezligi 
bag`ιtι 
menen 
sa`ykes 
kelge
nlikten, joqarι juplardag`ι berilis mu`yeshi degenimiz jeteleniwshi zvenonιn` jantasιw 
tochkasιnιn` absolyut ha`m salιstιrmalι tezliklerinin` bag`ιtlarι arasιndag`ι mu`yesh bolιp 
tabιladι.
γ
a`g`
mu`yeshi kishi bolg`an sayιn, mexanizmnin` sιnalιw mu`mkinshiligi ko`birek 
boladι. 
Sonlιqtan kulachoklι mexanizmlerdin` jobasιn jasag`anda mu`yeshi mexanizmnin` 
qa`legen onnιnda ayrιm γ
m8n
shekli ma`nislerinen kishi bolmawι kerek. 
Qιsιw mu`yeshinin` shamasι mexanizm ornιna baylanιslι.