Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

391
XVIII bob.
 Huquq
normalarini sharhlash
sudya, prokuror, tergovchi, advokat, notarius va boshqa yuridik kasb vakillari 
shug‘ullanishi mumkin.
Doktrinal sharhlash deganda, kundalik faoliyatida bevosita huquqdagi 
muammolarga duch keluvchi va ularni bartaraf etish bilan shug‘ullanuvchi 
mutaxassis, yurist-olimlarni mavjud huquq normalarining mohiyatini yoritib 
berishga yo‘naltirilgan izohlari tushuniladi. Tatbiq etilayotgan normalarni 
il-
miy (doktrinal) sharhlash ilmiy xodimlar, olimlar, mutaxassislar tomonidan 
monografiyalar, darsliklar, ma’ruzalar va ilmiy maqolalarda amalga oshirilishi 
mumkin. Bunday sharhlar ilmiy xarakterga ega bo‘lib, majburiy (normativ) 
ahamiyat kasb etmaydi. 
Huquqiy normalarni sharhlash maqsadi qonun chiqaruvchi idora 
nazarda tutgan huquqiy me’yorning ma’nosini aynan aniqlashdan iborat. Qo-
nun chiqaruvchi idora o‘z irodasini til vositalarida ifodalaydi. Shuning uchun 
uning so‘zlar yordamida ifodalangan irodasi har doim ham uning haqiqiy maz-
muni bilan mos kelmasligi mumkin. Huquq normasi ma’nosining bir xilligi va 
to‘la aniqligi sharhlashning natijasi hisoblanadi. Shunga ko‘ra, 
sharhlashning 
hajmiga ko‘ra turlari farqlanadi.
Hajmiga ko‘ra sharhlash – qonun chiqaruvchi idora huquqiy normaga jo 
etgan haqiqiy ma’noni anglash maqsadini nazarda tutadi. Sharhlashning nati-
jasiga ko‘ra 
tom ma’noda (aynan), cheklangan va kengaytirilgan sharhlash 
kabi turlari farqlanadi. 
Huquqni tom ma’noda sharhlash deganda, tatbiq etilayotgan huquq 
yaratuvchi idoraning irodasi bilan uning huquqiy normada so‘zda ifodalangan 
irodasi bir bo‘lganda qo‘llanadigan izohlash tushuniladi. Tom ma’noda sharh-
lash fanda «aynan» sharhlash ham deb ataladi. Bunga misol qilib O‘zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 21-moddasini ko‘rsatish mumkin. Unda shun-
day deyilgan: «O‘zbekiston Respublikasining butun hududida yagona fuqarolik 
o‘rnatiladi. O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligi, unga qanday asoslarda ega 
bo‘lganligidan qat’iy nazar, hamma uchun tengdir». Shuningdek, huquqiy nor-
malarni so‘zning tom ma’nosida sharhlashga misol sifatida O‘zbekiston Respub-
likasi Konstitutsiyasining 22-moddasini keltirish mumkin. Unda «O‘zbekiston 
Respublikasi o‘z hududida ham, uning tashqarisida ham o‘z fuqarolarini huquqiy 
himoya qilish va ularga homiylik ko‘rsatishni kafolat»lashi mustahkamlangan.
Cheklangan sharhlash huquqiy normaning so‘zda ifodalangan va ras-
miylashtirilgan ma’nosi uning mantiqiy ma’nosi va mazmunidan keng bo‘lgan 
hollarda qo‘llaniladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 32-mod-
dasida «O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini 
boshqarishda bevosita hamda o‘z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga ega» 
ekanliklari mustahkamlangan. Qonun chiqaruvchi idora «O‘zbekiston Respub-

---