Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

76
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
hayot demokratiya va bozor munosabatlariga o‘tayotgan bir bosqichda, hozirgi 
shaklda namoyon bo‘la boshladi. Ilk bor «shaharlik» so‘zi (fransuzcha «su-
tuayn», inglizcha «sitizen», ruscha «gorojanin-grajdanin» va hokazo) mustabid 
feodal munosabatlardan ozod degan ma’noni bildirgan. Mustaqillik e’lon qilin-
ganidan so‘ng o‘zbek tilida o‘tmishdagi «grajdanlik» so‘zi o‘rniga «fuqarolik» 
degan atama qabul qilindi.
Davlatning yana bir muhim belgisi – ommaviy-siyosiy hokimiyat-
ning ta’sis etilganligi. Ya’ni, siyosiy elita va jamiyatning qolgan qismi 
o‘rtasida mavjud hukmronlik va bo‘ysunish (hokimlik va tobelik) munosabat-
larining mavjudligi. 
Jamiyatda hokimiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy kabi turlaridan far-
qli o‘laroq davlat hokimiyati alohida mavqega ega. Davlat hokimiyati faqat 
ma’lum hududgagina tatbiq etiladi. Ibtidoiy jamoa tuzumidagi ijtimoiy hokimi-
yat esa, hududga bog‘liq bo‘lmay, faqat urug‘, qabila a’zolarigagina tatbiq etilar 
edi. Bu davlatning butun jamiyatni muayyan yo‘sinda boshqarish va majbur-
lash qobiliyatini anglatadi.
Ommaviy-siyosiy hokimiyat irodasiga u ta’sir etuvchi hududdagi barcha 
itoat qilishi shart bo‘ladi. Ommaviy-siyosiy hokimiyat jamiyatning rivoji va 
ravnaqi manfaatlaridan kelib chiqib, uni boshqarishni amalga oshiradi. Om-
maviy-siyosiy hokimiyat maxsus davlat apparati timsolida moddiylashadi, 
institutsiyalashadi. Uning ijtimoiyligi, ommaviyligi shundaki, davlat hokimiyati 
butun jamiyatga daxldor, davlat butun jamiyat (xalq) irodasini ifodalab, uning 
nomidan ish yurita oladi.
Ommaviy-siyosiy hokimiyat apparati, odatda, jamiyat hamda xalq man-
faatiga xizmat qilishga safarbar etilgan. Ushbu apparatga qonun chiqaruvchi 
idora, hukumat, moliya organlari, boshqaruv organlari, sud idoralari, huquqni 
muhofaza etuvchi idoralar, qurolli kuchlarni boshqarish apparati, turma va ja-
zoni ijro etish muassasalari kabilar kiradi. Davlat apparati davlat majburlovini 
qo‘llashda mutlaq huquqqa ega. 
Davlatning muhim xususiyatlaridan biri uning suverenitetga egaligi-
dir. Suverenitet – mamlakat ichkarisida va undan tashqarida (xalqaro may-
donda) davlat hokimiyatining oliyligi, ustunligidir. Suveren hokimiyat – bu 
oliy, mustaqil, bo‘linmas, umumiy va uzviy, ya’ni ajralmas, begonalashtirib 
bo‘lmas hokimiyatdir. Davlat hokimiyatining suverenligi – uning mamlakat 
hududidagi barcha tashkilotlar, muassasalar, uyushmalar, partiyalardan ustun-
ligi va ulardan mustaqilligidir.Davlat suvereniteti quyidagilarda ifodalanadi:
– ichki va tashqi siyosat masalalarida mustaqil qaror qabul qila olishi;
– davlat hokimiyatining mamlakat butun hududiga tatbiq etilishi va dav-
lat organlarining barcha aholi uchun umumiy majburiy qarorlar qabul qilishi;

---