Toshkent davlat agrar universiteti X. Nomozov, M. Atabayev, Z. Asqarova, S. Asatova tuproq xossalari va o

Savollar
Tuproq bonitirovkasi qanday bosqichlardan iborat?

1. 
   Tayyorlov –kameral ishlarda qanday ma’lumotlar kerak bo‘ladi?
   
2. 
   Xo‘jalikning yillik hisobotlaridan qaysi ma’lumotlar olinadi?
   
3. 
   Tuproq bonitirovkasining dala bosqichida qanday ishlar bajariladi?
   
4. 
   Kameral tahlil bosqichida bajariladigan ishlarni sanab bering?
   
5. 
   Yerni baholash hujjatlari nechaga bo‘linadi?
   
6. 
   Yer baholash hujjatlari necha yilda yangilanadi?
   

11.3. Tuproq bonitetining o‘g‘itlar ta’sirida o‘zgarishini hisoblash usuli

Ma’lumki, tuproqqa mineral va mahalliy o‘g‘itlar kiritilishi natijasida tuproqdagi chirindi va boshqa elementlar miqdori sezilarli darajada oshadi. Bu esa tuproq bonitetining ko‘tarilishiga sabab bo‘ladi.

Misollar
O‘tloqi-voha (Xorazm vohasi) tuproqlari uchui Z_m gumus -15000 kg, N0₃ - 100kg /ga, P₂0₅ - 250 kg /ga, K₂0 - 2000 kg/ga
Z_m ning 100 ballga teng bo‘lgan ko‘rsatkichi turli xil tuproqlarda turlicha bo‘ladi. Kamuvvat tuproqlarda yuqorida keltirilgan sonlar 30 - 50 % ga kamaysa, u ko‘rsatkichlar unumdor tuproqlarda 30 - 50 % ga oshadi.
1. O‘g‘it ishlatilmagan sharoitda:
Gumus - 1,2%, N0₃ - 12,0 mg/kg, P₂0₅ - 27,0 mg/kg, K₂0 - 310 mg/kg, tuproq haydov qatlamining qalinligi (A) 0,40 m., hajm og‘irligi - (B) 1,34 g/sm³. Bunday tuproqning oziq elementlar bo‘yicha boniteti qancha?


Avvalo gumustning tonndagi miqdorini topamiz

A*1000*B*P 0,4*10000*1,34* 1,2

H gumus = --------- = -----------------------------= 64,3 tonna
100 100

Zf*100 64,3*100

Endi B gumus =-----------=------------------= 42, 8 ball
Z_m 150 t.
Harakatchan ozik elementlarning toniadagi miqdori quyidagicha topiladi;
S
M =--------- formulasi bo‘yicha
1000
M_N=0,012 kg, M_R= 0,027 kg, M_k = 0,31 kg
D_NO3 = A*1000*V*M = 0,4 *10000 *1,34* 0,012 = 64,3 kg
D_P205 = A*10000 *V*M = 0,4* 10000 *1,34* 0,027 = 144,7 kg
D_K20= A*1000*V*M =0,4 * 10000* 1,34 * 0,31 = 1240 kg
3_f* 100
Endi B = --------------formulasi bo‘yicha:
Z_m
64,3 * 100 144,7 * 100
D _NO3- -------- ⁼ 64,3 ball Dr₂₀₅ =-----------------⁼ 57,8 ball
100 250

1240 * 100

D_k20------------------------= 62,0 ball
2000
2. Mineral va mahalliy o‘g‘itlar itlatilgai sharoitda: Gumus - 1,8 %, NO₃ - 17,3 mg/kg, P₂0₅ - 38,3 mg/kg, K₂0 -360 mg/kg, tuproq haydov qatlamining qalinligi (A) 0,40 m., hajm og‘irligi - (B) 1,29 g/sm³. Bunday tuproqning oziq elementlar bo‘yicha boniteti qancha?
Avvalo gumusning tonnadagi miqdorini topamiz

A*10000* B*P 0,4*10000*1,29*1,8
H_gumus = ---------=------------------------- = 92,8 tonna
100 100

Z_f *100 92,8 * 100

Endi B_gumus =---------------= = 61,8 ball
Z_m 150 t.
Harakatchan oziq elementlarning tonnadagi miqdori, quyidagicha topiladi;
S
M=------ formulasi bo‘yicha
1000

M_N = 0,017 kg, M_R= 0,038 kg, M_k = 0,36 kg

D_NO3= A*1000*V*M = 0,4 * 10000* 1,29 *0,017 = 87,0 kg
D_P205= A*10000* V*M = 0,4 * 10000 *1,29* 0,038 =196,1 kg
D_k2o= A*10000*V*M =0,4*10000*1,29*0,36= 1857 kg
3_f*100
Endi B = ----- formulasi bo‘yicha:
3_m
87,0*100 196,1*100
D_{N O3}^{=-----------------} 87,0 ball D_P205^{=-------------=} 78,4 ball
100 250
1857 *100
D_{k20=-------------------------=} 92,8 ball
2000
Yuqoridagi hisob kitoblardan ma’lum bo‘ladiki, mineral va mahalliy o‘g‘itlarning qo‘llanilishi tuproq bonitetini:
Gumus bo‘yicha - 19 ballga
NO₃bo‘yicha - 22,7 ballga
P₂0₅ bo‘yicha - 20,6 ballga
K₂0 bo‘yicha - 30,8 ballga oshirar ekan.
Albatta bu kattalik (ko‘rsatkich) lar tuproq - iqlim sharoiti, solinadigan o‘g‘it turi va me’yori, ekiladigan ekin turi va agro-texnika kabi omillarga bog‘liq ravishda u yoki bu tomonga o‘zgarishi mumkin.