Тошкент давлат техника университети

Ярим боғлиқ назоратда техник назорат бўлими бошлиғи корхона 
раҳбарларига ѐки туман қишлоқ хўжалиги бошқармаси раҳбарларига қисман 
бўйсиниши мумкин. Жамоа ва давлат хўжаликлари марказий таъмирлаш 
устахоналарида мухандис- назоратчи хўжалик бошлиғига қисман бўйсунади.
Ярим боғлиқ назорат таъмир корхоналардаги асосий назорат тури 
бўлишига қарамай боғлиқ назоратни инкор этмайди. 
Мустақил назорат ишни бундай ташкил этиш шаклида ТНБ (ОТК) 
ишчилари юқори ташкилотларга бўйсунади ва назорат ўтказилиши таъмирлаш 
корхонаси 
назоратчиларига 
боғлиқ 
бўлмайди. 
Хўжалик 
таъмирлаш 
устахоналарида мустақил назорат ишлари туман агросаноати ташкилотлари 
томонидан доимо ўтказилиб турилади. Таъмирлаш корхоналарида эса вилоят, 
ўлка ѐки жумхурият агросаноат комплекси ѐки Ўзқишлоқтаъминоти таъмирлаш
бирлашма мутахассислари томонидан доимий ўтказилиб турилади.
Назорат саволлари? 
1. Ишлаб мосланиш жараѐнига қандай омиллар таъсир этади? 
2. Двигателлар чиниқтириш тартибларини айтиб беринг? 
3. Сиртларни бўяшда грунтлашдан мақсад нима? 
4. Терморадиацион қуритишдаги самарали томонлари нимада?
10-маъруза 
 
 МАШИНА ДЕТАЛЛАРИНИ ТИКЛАШ ТЕХНОЛОГИК 
ЖАРАЁНЛАРИ 
РЕЖА 
1. Асосий тушунчалар ва деталларни тиклашнинг хозирги усуллари. 
2. Деталларни гальваник ва кимиѐвий қопламалар билан тиклаш. 
3. Деталларни пластик деформациялаш усули билан тиклаш. 
4. +ўлда электрѐй билан пайвандлаш ва суюлтириб қоплаш. 
+ишлоқ 
хўжалик 
машиналарни 
таъмирлашнинг 
иқтисодий 
самарадорлигини оширишда деталларни қолдиқ иш муддатидан фойдалиниш 
катта аҳамиятга эга. Тракторлар ва қишлоқ хўжалик машиналарининг ҳамда 
улардаги агрегатларнинг асосий таъмиргача хизмат муддатини ўтаган 
деталларининг 60-65% қолдиқ иш муддатига эга бўлиб таъмирланмасдан ѐки оз 
миқдорда таъмирлаш ишларини бажаргандан кейин яна ишлатишга яроқли 
бўлади. 
Тракторлар ва қишлоқ хўжалик машиналарининг барча деталларнинг иш 
муддатларига қараб уч гуруҳга бўлинади:

---

1. Биринчи гуруҳга ўз иш муддатини тўлиқ ўтаган ва таъмирлаш пайтида 
янгиси билан алмаштирилиши лозим бўлган деталлар киради. Бундай деталлар 
нисбатан оз бўлиб, барча деталлар сонининг 25-30% ни ташкил этади. Бу гуруҳ 
деталларга поршенлар, поршень ҳалқалари, подшипникларнинг вкладишлари, 
турли втулкалар, думалаш подшипниклари, резина техник буюмлар ва бошқалар 
киради. 
2. Иккинчи гуруҳ деталларни (30-35%) таъмирламасдан яна ишлатиш 
мумкин. Бу гуруҳ деталларига иш сиртлари жоиз чегарада ейилган деталлар 
киради. 
3. Учинчи гуруҳ деталлари асосий (40-45%) қисми киради. Улар 
таъмирлангандан кейингина қайта фойдаланиш мумкин. Бу гуруҳга анча қиммат 
ва мураккаб замин деталлар, масалан, цилиндрлар блоки, тирсакли вал, узатмалар 
қутисининг картери, орқа кўприк, тақсимлаш вали киради. Бу деталларни тиклаш 
нархи уларни тайѐрлаш нархининг 10-50 % дан ошмайди. 
+ишлоқ хўжалик техникасини таъмирлаш иқтисодий самарадорлигини 
оширишнинг асосий манбаи иккинчи ва учинчи гуруҳ деталларини қолдиқ иш 
муддатидан фойдаланишдан иборат. 
Деталларни тиклаш халқ хўжалигида катта аҳамиятга эга. Деталларни 
тиклаш учун сарфланадиган маблағ уларни тайѐрлаш харажатларидан 2-3 марта 
кам бўлади. Чунки деталларни тиклашда ашѐлар, электр энергияси ва меҳнат 
ресурслари сарфи анча қисқаради. 
Деталларни тиклаш самарадорлиги ва сифати танланган усулга боғлиқ. 
Деталларни тиклашнинг куйидаги усуллари кенг кўламда қўлланилади:
механик ишлов бериш,
пайвандлаш ва суюлтириб қоплаш, 
пуркаб қоплаш,
гальваник ва кимѐвий ишлов бериш,
босим билан ишлов бериш, 
синтетик ашѐлардан фойдаланиш. 
Машиналар ва ускуналарни таъмирлаш технологик жараѐнида уларнинг 
деталлари тозаланади, яроқли-яроқсизларга сараланади ва ташхис қўйиш каби 
умумтаъмир ишлари бажарилади, шунингдек баъзи ҳолларда тегишли 
синовлардан ҳам ўтказилади. 
Деталнинг геометрик шаклини ѐки ашѐнинг ички холатини ўзгартириш 
билан боғлиқ бўлган технологик таъсир этиш ишлари тиклаш ишларига киради. 
Бунинг учун қуйидаги технологик жараѐнлар бажарилади: деталнинг ейилган 
сиртини тўлдириб қоплаш, иш вақтида эгилувчан дефомацияланган жойларни асл 
холатига келтириш ѐки ейилган жойларнинг ўлчамларини тиклаш мақсадида 
ашѐни қайта тақсимлаш учун пластик деформациялаш, деталнинг бир қисмини 
алмаштириш ва қўшимча элементлар ўрнатиш, деталларнинг сиртларига бирор 
усулда ишлов бериш металнинг бир қисмини олиб ташлаш.