Toshkent davlat yuridik universiteti

Mol-mulkni ishonchli boshqarishning vujudga kelish asoslari. Ishonchli 
boshqarish institutining vujudga kelish asoslari bevosita FKda belgilab 
qo’yilganligi bilan ham ahamiyatlidir. Zero, qonun mazkur huquqiy institutni 
vujudga keltiruvchi asoslarni o’zida ifodalab beradi. FKda ko’zda tutilgan muassis 
va ishonchli boshqaruvchi o’rtasidagi shartnoma bilan birga sud qarori, vasiylik va 
homiylik organining vasiylikka olingan shaxsning mol-mulki ustidan vasiylik 
belgilash to’g’risidagi qarori, qonunda nazarda tutilgan hollarda boshqa yuridik 
faktlar asosida tuziladigan shartnoma mol-mulkni ishonchli boshqarish 
shartnomasining vujudga kelishiga ko’ra alohida turlari hisoblanadi. Chunki, FKda 
belgilangan barcha asoslarga ko’ra mol-mulkni ishonchli boshqarish shartnomasi 
tuziladi. Garchi, shartnoma ixtiyoriy kelishuv asosida emas, vakolatli davlat 
organining qarori yoxud vafot etayotgan shaxsning xohishi asosida vujudga 
kelayotgan bo’lsa-da, uning mazmuni-mohiyati, shartlari umumiy qoidaga 
bo’ysunadi hamda vujudga kelish asosidan qat’iy nazar, mol-mulkni ishonchli 
boshqarish shartnomasi hisoblanadi. 
Mol-mulkni ishonchli boshqarish vujudga kelishining shartnomadan boshqa 
asoslari uchun xos bo’lgan yana bir xususiyat – bu shartnoma bekor bo’lganda 

---

328 
mol-mulkning boshqaruv muassisiga qaytarilmasligidir. Mol-mulkni ishonchli 
boshqarish shartnomasi mulkdor – muassis va ishonchli boshqaruvchi o’rtasida 
tuzilganida shartnoma bekor bo’lgach, ishonchli boshqaruvga topshirilgan mol-
mulk mulkdor-muassisga qaytarilishi lozim bo’ladi, muassis – sud, notarius, 
vasiylik va homiylik organi bo’lgan holatlarda esa mol-mulk shartnoma bekor 
bo’lgach, ularga qaytarilmaydi. Zero, bu organlar mol-mulk mulkdori 
hisoblanmaydi. Faqatgina bu o’rinda mazkur organlar mol-mulkdan foyda oluvchi 
shaxsga qaytarilishini ta’minlaydilar, xolos. Zero, mol-mulkni shartnomadan 
tashqari asoslarda ishonchli boshqaruvga berishning asosiy maqsadi ham (mulkdor 
aniqlangunga (vasiyat ijrochisi tayinlangan vasiyatnomada), mulkdor topilgunga 
(fuqaro bedarak yo’qolganda sudning qarori bilan) qadar, ma’lum muddat o’tgach 
(vasiylik va homiylik ostidagi voyaga etmagan shaxsning 18 yoshga to’lishi yoki 
kasal fuqaroning sog’ayishi) mol-mulkni saqlash va ko’paytirish hisoblanadi. 
Mazkur qoida Germaniya fuqarolik qonunchiligida ham o’z ifodasini topgan
60
.
FKning 
850-moddasida 
mol-mulkni 
ishonchli 
boshqarish 
vujudga 
kelishining beshta asosi ko’rsatib o’tilgan. Mazkur asoslarning har biri alohida, 
mustaqil yuridik fakt (beshinchi asos sifatida qonun hujjatlarida ko’zda tutilgan 
hollarda boshqa yuridik faktlar belgilanganligi, sanab o’tilgan barcha asoslarning 
bir-biridan farq qiluvchi yuridik faktlar ekanligini anglatadi) sifatida FKda e’tirof 
etiladi. Biroq, mol-mulkni ishonchli boshqarish vujudga kelishi asoslarining 
bunday bo’linishi bir qator bahsli holatlarni yuzaga keltiradi. Birinchi navbatda 
FKning 850-moddasida ko’zda tutilgan birinchi va ikkinchi asoslarning bitim 
ekanligi, ikkinchidan esa, vasiylik va homiylik organining qaroridan tashqari 
davlat organlarinnig qarori ham mol-mulkni ishonchli boshqarishni vujudga 
keltirish asosi bo’lishi mumkinligi (biroq, bu asos FKning 850-moddasiga 
kiritilmagan), uchinchidan, asos sifatida umumiy va mavhum tarzda qonun 
hujjatlarida ko’zda tutilgan boshqa yuridik faktlarning belgilanishi mol-mulkni 
ishonchli boshqarishni vujudga keltiruvchi asoslarning o’ziga xos qat’iy tartibi 
mavjud emasligini anglatadi. Umumiy ma’noda, FKning 850-moddasida 
belgilangan mol-mulkni ishonchli boshqarishni vujudga keltirish asoslarini 
shartnomaviy va qonuniy asoslarga bo’lish mumkin. 
Umumiy qoidaga muvofiq, mol-mulkni ishonchli boshqarish majburiyatlari 
vujudga kelishi uchun murakkab yuridik tarkib talab etiladi. Bunday murakkab 
yuridik tarkib ikkita yuridik fakt: taraflar tomonidan imzolanadigan bitim va ushbu 
bitim obyekti hisoblangan mol-mulkni ishonchli boshqaruvchiga topshirishdan 
iborat bo’ladi. Masalan, taraflar yozma shaklda mol-mulkni ishonchli boshqarish 
shartnomasini imzolashadi va topshirish dalolatnomasi tuzib davlat organiga mol-
mulkni ishonchli boshqarish topshirilganligini ro’yxatdan o’tkazishni so’rab 
murojaat qilishadi.
Biroq, ba’zi holatlarda ushbu harakatlarning o’zi mol-mulkni ishonchli 
boshqarishning vujudga kelishi uchun yyetarli bo’lmaydi. Masalan, “Quyosh” 
mas’uliyati cheklangan jamiyat va “Nur” akstiyadorlik jamiyati o’rtasida 2004 yil 
60
Книпер Р. Назначение гражданского права: защита субъективных прав или инструмент товарооборота?// 
Актуальные проблемы и тенденции развития гражданского законодательства. Материалы международной 
научно-практической конференции.-Т.:2005.-104 с. 

---

329 
12 dekabrda noturar joy bino arendasi haqida shartnoma tuziladi. “Nur” AJ (ijaraga 
beruvchi) binoni ta’mirlab bo’lgandan so’ng “Quyosh” MChJga topshirish 
majburiyatini oladi. Biroq, ijaraga beruvchi o’zining ijara shartnomasi bo’yicha 
majburiyatlarini bajarmaydi. Ijaraga oluvchi esa, “Nur” AJni o’z majburiyatini 
natura holida bajarishini talab qilib sudga murojaat qiladi. Sudda aniqlanishicha, 
nizoli bino mol-mulkni ishonchli boshqarish shartnomasining predmeti hisoblanib, 
“Nur” AJ tomonidan (muassis) “Vakolat” firmasi (ishonchli boshqaruvchi)ga ular 
o’rtasidagi 2004 yil 19 dekabrdagi shartnomaga asosan ishonchli boshqarishga 
berilgan 
ekan. 
Ishonchli 
boshqaruvchining 
fikricha, 
binoni 
topshirish 
dalolatnomasi imzolanib ro’yxatdan o’tkazilgach, u binoga nisbatan huquq egasi 
hisoblanadi. Biroq, sudda aniqlanishicha, garchi taraflar o’rtasida 2005 yil 6 
yanvarda topshirish dalolatnomasi tuzilgan bo’lsa-da, amalda bino ishonchli 
boshqaruvchiga topshirilmagan va shartnoma davlat ro’yxatidan o’tkazilmagan 
ekan. Mazkur holatdan kelib chiqib, sud mol-mulkni ishonchli boshqarish 
shartnomasini tuzilmagan deb hisoblagan. 
Mol-mulkni ishonchli boshqarishning vujudga kelishida birinchi navbatda 
uni vujudga keltirish asoslarini to’g’ri va to’liq rasmiylashtirish talab etiladi.