Toshkent davlat yuridik universiteti

Nazorat uchun savollar: 
1. Umrbod ta’minlash sharti bilan uy-joy (uyning bir qismi), kvartirani 
boshqa shaxsga berish shartnomasi va umrbod renta shartnomasi nisbati qanday? 
2. Umrbod ta’minlash sharti bilan uy-joy (uyning bir qismi), kvartirani 
boshqa shaxsga berish shartnomasida taraflarning huquq va majburiyatlarini 
ko`rsating. 
3. Fuqaro A. (beruvchi) fuqarolar – yosh-kelin kuyov D. va S. (oluvchilar) 
bilan 3 xonali kvartirani umrbod ta’minlash sharti bilan boshqa shaxsga berish 
shartnomasini tuzishdi. Ular har oyda 300 ming so`mlik xizmatlar ko`rsatishni 
(indeksastiya asosida) shartnoma predmeti bo`lishini nazarda tutishdi. Oradan 5 yil 
o`tgach, A. insult bo`lib yurolmay qoldi va unga maxsus qarovchi shaxsni yollash 
harajatlarini ham qo`shimcha to`lashni talab qildi. Bunga javoban D. va S. 
shartnomani bekor qilib, ilgari xizmatlar to`lovini qaytarishni talab qilib sudga 
murojaat qildi. Nizo qanday hal qilinadi? 
4. Fuqarolar R. va S. o`rtasida hovli joy evaziga umrbod ta’minlash sharti 
bilan boshqa shaxsga berish shartnomasini tuzishdi. Oradan 5 yil o`tgach tuman 
bosh rejasiga ko`ra, ushbu hovli joy buziladigan bo`ldi. Fuqaro S. hokimiyatdan R. 
uchun 1 xonali va o`zi uchun alohida 1 xonali kvartira berishni talab qildi.
Nizo yuzasidan maslahat bering. 
34-bob. Mulk ijarasi 
1-§. Mulk ijarasi tushunchasi va mohiyati 
 
Har bir subyekt o’zi uchun zarur bo’lgan barcha mol-mulklarga mulkdor 
sifatida ega bo’lish imkoniyatiga ega emas. Biroq, bunday mol-mulklardan o’z 
ehtiyojlari uchun qonuniy foydalanish bo’yicha yuridik vositalar tizimi mavjud. 
Ulardan biri mol-mulk ijarasi hisoblanadi. Mulk ijarasi shartnomasi bo’yicha 
ijaraga beruvchi ijaraga oluvchiga haq evaziga mol-mulkni vaqtincha egalik qilish 
va foydalanish yoki foydalanish uchun topshirish majburiyatini oladi. 
Mulk ijarasi shartnomasi mulkdor tomonidan mol-mulkni tasarruf etish 
usulini o’zida ifodalaydi. Mulk ijarasi shartnomasi mulkdorga mulkni ijaraga 
berish orqali muayyan daromad ko’rish imkoniyatini beradi. Mazkur shartnoma 
tadbirkorlik faoliyatida ham, boshqa, shu jumladan maishiy sohalarda ham keng 
qo’llaniladi. Bunda mulkdor o’zi tomonidan vaqtincha foydalanilmayotgan mol-
mulkini ijaraga beradi. 
Umumiy qoidaga ko’ra, mulk ijarasi shartnomasida mol-mulk ijaraga 
beruvchi tomonidan ijaraga oluvchiga egalik qilish va foydalanish uchun 
topshiriladi. Masalan, transport vositalari ijarasi shartnomasi, prokat shartnomasi 
(FK 558 va 564–moddalar). Shu bilan birga, alohida hollarda ijaraga mol-mulk 
faqat foydalanish uchun topshirilishi mumkin. Masalan, bino va inoshootlar 

---

105 
ijarasida obyekt ijaraga oluvchiga faqat foydalanishga topshirilishi mumkin (FK 
573–moddasi). 
Mol-mulkni topshirishga qaratilgan boshqa shartnomalardan (oldi-sotdi, 
ayirboshlash, hadya, qarz) farqli ravishda mulk ijarasi shartnomasi bo’yicha egalik 
qilish va foydalanish yoki faqat foydalanish vaqtinchalik bo’ladi. 
Mulk ijarasi shartnomasi haq evaziga tuziladi. Mulk ijarasi shartnomasi 
obyektlari ijaraga oluvchiga haq evaziga topshiriladi. Aks holda mol-mulkdan 
tekin foydalanish (FK 36-bobi) yuz beradi. 
Vaqtinchalik egalik qilish va foydalanish shartlari mulk ijarasi shartnomasi 
bilan belgilanadi. Agar shartnoma ijaraga oluvchi tomonidan tadbirkorlik 
faoliyatini amalga oshirish uchun tuzilgan bo’lsa, u holda ijaraga olingan mol-
mulkdan tegishli daromad olishni nazarda tutadi. Bunday daromad agar bu 
shartnomaga zid bo’lmasa, boshqa holatlarda ham olinishi mumkin. Umumiy qoida 
bo’yicha bunday hollarda olingan daromad, shu jumladan, mahsulot, hosil va 
mevalar ijaraga oluvchining mulki hisoblanadi. Shu bilan birga qonunda yoki mulk 
ijarasi shartnomasida ushbu mol-mulkni ijaraga olib foydalanishdan olinadigan 
daromadlarni kimga tegishli bo’lishi haqida boshqacha shartlar ham belgilanishi 
mumkin.
Mulk ijarasi shartnomasiga muvofiq mol-mulk vaqtinchalik egalik qilish va 
foydalanishga yoki faqat foydalanishga topshiriladi va ushbu muddat tugagandan 
so’ng mol-mulk qaytarilishi lozim. Bundan kelib chiqqan holda, qonun mulk 
ijarasi shartnomasi obyektlari jumlasiga iste’mol qilinmaydigan, ya’ni qayta-qayta 
foydalanishga mo’ljallangan, bunda o’zining dastlabki holatini uzoq vaqt 
davomida saqlab qoladigan hamda asta-sekin emirilib boradigan ashyolarni 
kiritadi. 
FKning 537–moddasida mulk ijarasi shartnomasi bo’yicha topshirilishi 
mumkin bo’lgan obyektlarning taxminiy ro’yxati keltirilgan. Jumladan, er 
uchastkalari, er osti boyliklari joylashgan uchastkalar va boshqa alohida tabiiy 
obyektlar, korxonalar va boshqa mulkiy komplekslar, binolar, inshootlar, 
uskunalar, transport vositalari. Demak, mulk ijarasi shartnomasining obyekti bo’lib 
ko’chmas mulk ham, ko’char mulk ham bo’lishi mumkin. 
Qonunchilikda mulk ijarasiga berilishi mumkin bo’lmagan yoki cheklangan 
mol-mulk turlari belgilab qo’yilishi mumkin. Bunday mol-mulklar jumlasiga 
avvalo, muomaladan chiqarilgan yoki muomalada bo’lishi cheklangan obyektlar 
kiradi. Masalan, tabiatdan maxsus yo’sinda foydalanish. Yuridik va jismoniy 
shaxslarga ishlab chiqarish va o’zga xil faoliyatni amalga oshirish uchun tabiiy 
resurslar haq olib ijaraga berilishi mumkin (O’zbekiston Respublikasining Tabiatni 
muhofaza qilish to’g’risidagi qonunning 6–moddasi). 
Mol-mulkini ijaraga berish huquqi shu mol-mulk egasiga tegishlidir. Qonun 
yoki mulkdor tomonidan mol-mulkni ijaraga berish vakolati berilgan boshqa 
shaxslar ham ijaraga beruvchi bo’lishlari mumkin(538–modda). 
FK 79, 214 va 215–moddalariga asosan, davlat nomidan mulk ijarasi 
munosabatlarida davlat hokimiyati organlari va boshqa maxsus vakolatli organlar 
ishtirok etadi. 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 8 apreldagi 102-

---

106 
sonli “Davlat mulkini ijaraga berish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari 
to’g’risida”gi qaroriga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi Xususiylashtirish, 
monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo’mitasining 
Qoraqalpog’iston Respublikasi Davlat mulki qo’mitasi, O’zbekiston Respublikasi 
Davlat mulki qo’mitasining viloyatlar va Toshkent shahridagi hududiy 
boshqarmalari huzurida davlat unitar korxonalari shaklida davlat mulkini ijaraga 
berish markazlari tashkil qilingan. Davlat mulki yuridik va jismoniy shaxslarga 
ijaraga ushbu markazlar tomonidan beriladi, ya’ni ular qonunda boshqacha hol 
nazarda tutilmagan bo’lsa, davlat mulkini ijaraga beruvchilar bo’lib hisoblanadi. 
Bu holatlar jumlasiga, uy joylar, er uchastkalari, er osti boyliklari kabilar kiritilgan. 
Er kodeksining 23–moddasiga ko’ra, shartnoma asosida er uchastkalari: 
O’zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslarga tuman va shahar 
hokimlari tomonidan; chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar, xalqaro 
tashkilot va birlashmalar, xorijiy yuridik va jismoniy shaxslarga O’zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan beriladi. 
Qonun yoki mulkdor tomonidan mol-mulkni ijaraga berish vakolatiga ega 
bo’lgan shaxslar jumlasiga xo’jalik yuritish huquqi yoki operativ boshqarish 
huquqiga ega bo’lgan subyektlar, unitar korxona (shu jumladan davlatga qarashli 
bo’lgan) va muassasalar kirishi mumkin. Xo’jalik yuritish huquqiga asoslangan 
unitar korxona o’ziga biriktirib berilgan ko’char mulkni mustaqil ravishda, 
ko’chmas mulkni esa mulkdorning roziligi bilan ijaraga berishga haqli. Operativ 
boshqaruv huquqiga asoslangan davlat unitar korxona o’ziga biriktirib berilgan 
ko’char va ko’chmas mulkni faqat mulkdorning roziligi bilan ijaraga berishi 
mumkin. Muassasa ta’sis hujjatlariga muvofiq, muassasaga daromad keltiradigan 
faoliyatdan olingan daromad hisobidan olingan mol-mulkni mustaqil ravishda 
ijaraga berishga haqli.