Toshkent davlat yuridik universiteti

Sotib oluvchining huquq va majburiyatlari. Shartnomaga berilgan ta’rifni 
tahlil etib, sotib oluvchi unga yetkazib berilayotgan tovar tadbirkorlik faoliyatida 
foydalanish uchun mo’ljallangan bo’lishini talab etishga haqlidir. Bunday sotuvchi 
zimmasidagi majburiyat ushbu shartnomada mahsulot yetkazib beruvchi sifatida 
qatnashuvchi tarafning avvalo tadbirkorlik subyekti bo’lishi va ayniqsa ushbu 
faoliyat bilan shug’ullanish uchun vakolatli bo’lishi bilan izohlanadi. Tovarlar 
sotib oluvchiga vaqtida etkazilishi shart. Agar tovarning yetkazib berish muddati 
o’tkazib yuborilgan bo’lsa, sotib oluvchi ushbu tovarlarni qabul qilishni rad etishga 
haqli bo’ladi. Tovarlarni qabul qilishni rad etishning ham o’ziga xos tartibi 
mavjud. Rad etish bildirish xatini topshirish orqali amalga oshiriladi. Ya’ni sotib 
oluvchi tovar yetkazib beruvchini tovarlarni qabul qilmasligi haqida yozma holda 
xabardor qilishi talab etiladi. Bildirish xati ikki nusxada tuzilib, bittasi mahsulot 
yetkazib beruvchiga beriladi. Ikkinchisi esa ushbu bildirish xatini topshirilganligini 
tasdiqlash uchun sotib oluvchida saqlanadi. Mahsulot yetkazib beruvchi bildirish 
xati orqali xabardor qilinguniga qadar yetkazib bergan tovarlarini sotib oluvchi 
qabul qilishini va ularni haqini to’lashini talab qilish huquqiga ega. Yetkazib 
berilgan tovar haqini to’lashdan bosh tortishi yoki to’lashni kechiktirishiga qonun 
yo’l qo’yilmaydi. Bu borada ushbu norma dispozitivligini etiborda tutish lozim. 
Ya’ni shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilishi ham mumkin. Jumladan, 
shartnomada tovarlarni jo’natish raznoryadkasi bo’yicha shartnoma shartlarini aniq 
bajarilishi yuzasidan qat’iy shartlar belgilab qo’yilgan bo’lsa, tovarni qabul qilishni 
rad eta olmaydi. Rad etgan taqdirda mahsulot yetkazib beruvchi ko’rgan barcha 

---

37 
zararlarni qoplashi shart bo’ladi. 
Shu bois sotib oluvchi (oluvchi) shartnomaga muvofiq yetkazib berilgan 
tovarlarning qabul qilinishini ta’minlaydigan barcha zarur harakatlarni amalga 
oshirishi lozim. Jumladan yetkazib berilgan tovarlarni tez va sifatli qabul qilish 
uchun sharoitlarni yaratib qo’yishi. Tovarni turib qolmasligini ta’minlashi shart. 
Yetkazib berilgan tovarni tekshirib uning sifatini aniqlashni ham shu turdagi 
tovarlarni aniqlash va sifatini tekshirish uchun odatda ketadigan vaqtdan o’tib 
ketmasligini ta’minlashi kerak. Albatta bunday talablarni barchasini qonunda aks 
ettirilishi juda qiyin shu bois bunday talablar to’g’ri bajarilganini yoki 
bajarilmaganini aniqlash sotib oluvchi (oluvchi) tomonidan qabul qilingan (yoki 
qabul qilinishi kerak bo’lgan) tovarlarni qonun hujjatlarida (FKda, alohida qabul 
qilingan qonunlarda, VMning qarorlarida shuningdek turli nizomlarda), mahsulot 
yetkazib berish shartnomasida yoki ish muomalasi odatlarida belgilangan muddat 
(yoki maddatlar)da ko’zdan kechirishi talab etiladi. Ushbu ko’zdan kechirish 
natijasida tovarlar miqdori va sifati yuzasidan aniqlangan nomuvofiqliklari va 
kamchiliklari to’g’risida tovar yetkazib beruvchini darhol yozma ravishda xabardor 
qilishi lozim. Darhol degan so’zni izohlaganda shuni e’tiborga olish kerakki, sotib 
oluvchi o’zining maksimal imkoniyatlarini ishlatgan holda o’ta mas’uliyatlilik 
bilan bunga yondashib, imkoni boricha qisqa muddatda yozma (faks, internet, 
telegramma hamda pochta orqali) yoki zarurat taqazo etsa og’zaki (telefon orqali 
shuningdek modemogramma) shaklda zarur ma’lumotni taqdim etishi anglashiladi.
Yetkazib berilgan tovarlar transport tashkilotidan olingan taqdirda sotib 
oluvchi (oluvchi) tovarlarning transport va yuk hujjatlarida ko’rsatilgan 
ma’lumotlarga muvofiqligini tekshirishi, shuningdek bu tovarlarni transport 
tashkilotidan belgilangan qoidalarga rioya etgan holda qabul qilishi lozim. 
Transport tashkiloti yetkazib berilgan tovarga qo’yilgan talablar (tovar sifati, turi 
va assortimenti hamda ishlab chiqarish braki) uchun javob bermaganligi bois, sotib 
oluvchi mahsulot yetkazib berish shartnomasiga muvofiq mahsulot yetkazib 
beruvchi unga topshirish uchun yuborgan tovarlarni saqlash uchun mas’ul 
bo’lmaydi. Chunki uning majburiyati faqat tovarlarni unga qanday topshirilgan 
bo’lsa shunday topshirishdan iborat. Sotib oluvchi unga yetkazib berilgan 
tovarlarni qabul qilishni rad etgan taqdirda ushbu tovarlarning toki mahsulot 
yetkazib beruvchi olib ketmagunga (yoki olib ketish chorasini ko’rmagunga) qadar 
but saqlanishini ta’minlashi (mas’uliyatli saqlash) shart bo’ladi. Tovarlar yuzasidan 
e’tirozni va nima sababdan tovar rad etilayotganini darhol mahsulot yetkazib 
beruvchi xabardor bo’lishi yuzasidan barcha choralarni ko’rishi shart bo’ladi.