Toskent viloyat davlat pedagogika instituti

 
Nazorat uchun savollar 
 
 1. Mamlakatning geografik o’rnida qanday qulayliklar mavjud? 
 2. Tabiiy boyliklarning asosiylarini qaysi tabiiy resurslar эgallaydi? 

 3. Mamlakat sanoatida qaysi tarmoqlar rivojlangan? 
 4. Yirik metallurgiya markazlari qaysi shaharlarida joylashgan? 
                        
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MAVZU: ROSSIYA FEDERATSIYASI 
 
 MAQSAD:  Rossiya  xududi,  chegaralari,  IGŎ,  Aholisining  soni, 
dinamikasi, sanoat va qishloq xŏjalik tarmoqlari, transport tarmoqlari, 
rekratsiya,  atrof  muhit,  tashqi  iqtisodiy  aloqalar  haqida  bilim  va 
malaka berish. 
 
 USLUBIY TA’MINOT: 
Dunyoning siyosiy kartasi, Ma’ruza matni, namunaviy dastur, 
ishchi dastur, soatlar taqsimoti. 
 
REJA: 
1.  Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari 
2.  Aholisi va mehnat resurslari 
3.  Davlat tuzimi va tuzilishi, tarixi 
4.  Xalq xŏjaligi 
5. Sanoati 
6. Qishloq xŏjaligi 
7. Transport va tashqi aloqalari 
8. Iqtisodiy rayonlari 
 
Rossiya Evropaning sharqiy qismi va Osiyoning shimoliy qismida  
joylashgan.  Poytaxti-Moskva.  Maydoni 17075,4  ming.kv.km.  Aholisi  
145,3  (1987).  Rossiya  Federatsiyasi  Evropa  qismi  teritoriyasining 
katta  qismi  Sharqiy  Evropa  tekisligida  joylashgan.  Janubida  Kavkaz 
tog’larining  shimoliy  yonbag’irlari,  shimoliy-g’arbida  Xibin  tog’lari 

bor.  Uraldan  sharqda  G’arbiy  Sibir  tekisligi  joylashgan  bŏlib,  u 
janubdan Janubiy Sibir tog’lari (Oloy, Sayag, Baykalbŏyi, Zabaykal’e 
tog’lari  va  boshqalar)  Enisey  va  Lena  daryolari,  oralig’ida  u  Sibir 
yassitog’ligi  joylashgan,  unga  janubdan  G’arbiy  va  Sharqiy  San 
tizmalari  tutashgan.  Lena  daryosi  va    bilan  Tinch  okean  oralig’i  esa 
Sharqiy-sharqiy  Osiyo  tizimlari  va  tog’liklardan  iborat.  Iqlim  chekka 
shim.  G’arbda  dengiz  iqlimdan  Sibirda  keskin  kontinental  va  U 
Sharqda  muasson  iqlimgacha  ŏzgarib  boradi.  Yanvarning  ŏrtacha 
temperaturasi  0  dan  -50
0
S  gacha,  iyulniki  1  dan  25
0
S  gacha.  Yillik 
yog’in  150  dan  2000mm.gacha.  Sibir  va    U  Sharqning    anchagina 
joylari –kŏp yillik muzliklar. Yirik daryolari-Volga, Shim.Dvina, Don, 
Pechora,  Ob’,  Irtish,  Enisey,  Angara,  Lena,  Amur;  eng  yirik  kŏllari-
Kaspiy  (dengiz),  Baykal,  Ladoga,  Onega,  Rossiya  federatsiyasi  
territoriyasida  (shimoldan  janubga  tomon)  Arktika  muz  sahrosi, 
ŏrmon-tundra,  ŏrmon,  ŏrmon-dasht,  dasht,  chalachŏl  (Kaspiy  bŏyi 
pasttekisligi) zonalari joylashgan. Neft’, tabiiy gaz, kŏmir, temir ruda, 
apatit,  kaliyli    tuzlar,  fosfort,  rangli  nodir  va  qimmatbaho  metal 
rudalari,  olmos  va  boshqa  konlar  bor.  140  dan  ziyod  qŏriqxona,  7 
qŏriqxona-ov xŏjaligi va 12 tabiiy milliy park bor. (1985) 
Rossiya  Federatsiyasi  territoriyasida  sinfiy  jamiyat  1  ming 
yillikning 2 yarmida vujudga kelgan. Feodal munosabatlarning tarkib 
topish  jarayoni  murakab  kechdi  va  uzoq  davom  etdi.  1X  asrda  ilk 
feodal  qadimiy  rus  davlati    -Kiev  Rusi  tashkil  topdi.  Uning 
territoriyasida yagona qadimiy rus elati shakllandi. Taxminan 988 yili 
Rusning  davlatini  sifatida  xristianlik  qabul  qilindi.  Feodal  tarqoqlik 
(12-14 asrlar) Novgorod feodal respublikasi, Vladimir-Sudal’, Galich-
Volin’  knyazliklari  va  boshqalar.  Knyazliklarning  vujudga  kelishiga 
sabab  bŏldi.  13  asr  ŏrtasida  (1237-42)  da  rus  xalqi  mŏg’ullar, 
shvedlar,nemislar  xujumiga    duchor  bŏlib,  mŏg’ul  zulmidan  qutilish 
uchun  deyarli  250  yil  kurash  olib  bord.  14-16  asrlarda  Moskva 
atrofida  barcha  shim-sharqiy  va  shim-g’arbiy  rus  erlarining 
birlashuvidan  markazlashtirilgan  Rus’  davlati  vujudga  keldi.  16  asr 
oxirida krepostnoy xuquq uzil kesil shakllandi. Rossiya 17 asr boshida 
Pol’sha Litva va Shvetsiya interventsiyasini qaytardi. 
 
AHOLISI VA MEHNAT RESURSLARI 

  Roassiya  Federatsiyasi  aholisi  soni  –  147,3  mln.  kishi.  Rossiya 
aholisi  100  dan  ortiq  xalqlardan  iborat.  Har  bir  xalq  turmushi,  urf-
odatlari,  an’analari  mehnat  malakalari  bilan  bir-biridan  farq  qiladi. 
Mamlakatning  butun  aholisi  4  ta  til  oilasiga  mansub.  Bular  hind-
evropa, oltoy, ural va hakoza oilalar. 
Ikkinchi jahon Urushi aholi soniga ta’sir kŏrsatdi. Urush yillarida 
mamlakatda millionlab kishi halok bŏldi. Rossiyada aholi punktlari 2 
tipna shahar tipi hamda qishloq tipiga bŏlinadi. Shaharliklar mamlakat 
aholisining  74%  tashkil  etadi.  Shahar  aholisining  85%  ni  ishchi 
xizmatchilar tashkil etadi. Rossiyada 1030 shahar 2178 shahar tipidagi 
posyolka  mavjud.  Mamlakat  xududida  aholi  juda  notekis  joylashgan. 
Sibir’, Uzoq sharqda ishchi kuchi etishmaydi. Buning uchun aholining 
rejali  migratsiyasi  amalga  oshirilmoqda.  Bu  erlarga  kŏproq  yoshlar 
kŏchib kelmoqda, shu sababli sharqiy rayonlarda mehnatga qobiliyatli 
yoshlar kadrlar kŏpchilikni tashkil qiladi. 
Davlat tuzumi  
Federativ  Respublika  bŏlib,  rossiya  Federatsiyasi  yirik  iqtisodiy 
rayon  (Shimoliy,  Shimoliy-Sharqiy,  markaziy,  Volga-Vyatka, 
Markaziy qoratuproq, Povol’je, shimoliy  Kavkaz, Ural, g’arbiy Sibir, 
sharqiy  Sibir’,  Uzoq  sharq)  ga  bŏlinadi.  Sanoati  1986  yili  sanoat 
mahsulotlari  hajmi  1980  yildagiga  nisbatan  24%  kŏpaydi.  1986  yili 
561 mln.t. neft’ 535 mlrd. kub.m. tabiiy gaz qazib oldi. 
XŎJALIGI.   Rossiyada xŏjalikning hamma tarmoqlari mavjud. 
Sanoati – mamlakat xŏjaligining etakchi tarmog’i. Mamlakatda barcha 
sanoat turlari mavjud. 
1.  Yoqilg’i sanoati. 
2.  Energetika sanoati.                                                                                                                                
3.  Mashinasozlik sanoati. 
4.  Qora metallurgiya sanoati. 
5.  Ximiya sanoati.  
6.  Ŏrmon sanoati. 
7.  Engil sanoat 
8.  Oziq-ovqat sanoati 
9.  Rangli metallurgiya 
       Yoqilg’i  sanoati  asosini  neft’  va  gaz  sanoati  tashkil  etadi. 
Mamlakatning  asosiy  neft’  bazalari  g’arbiy  Sibir’  va  Volga  Uraldir. 

Mamlakatda neft’ kŏp miqdorda qazib olinmoqda va chet elga eksport 
qilinmoqda.  Mamlakatning  gaz  qazib  chiqaradigan  asosiy  rayoni 
g’arbiy Sibir’. Kŏmir zahiralarini 90%ga yaqini Sibir’ va Uzoq sharq 
rayonlariga tŏg’ri keladi.   
   Asosiy  tarmoq  bŏlgan  yoqilg’i-energetika  majmui  dunyoda  etakchi 
ŏrinda turadi. Rossiyada 405 mln t. kŏmir (Kuznetsk, pechora, Kansk-
Achinsk,  Janubiy  Yoqutiston  xavzalari  va  boshqalar)  89  mln.t  temir 
ruda  (Kursk  magnit  anomaliyasi,  Ural,  G’arbiy  Sibir  va  boshqa 
konlarda) qazib olinadi. 
Yirik  qora  metallurgiya  (Magnitakorsk,  chelyabinsk,  nijniy  Tagil, 
Novokuznetsk,  Cheropovets,  Lipetsk  va  bosh)  va  rangli  metallurgiya 
(Noril’sk,  Krasnoyarsk  va  bosh)  rivojlangan.  Yoqutistonda  olmos 
qazib  olinmoqda.  Mashinasozlik  (og’ir,  umumiy,  ŏrta  mashinasozlik, 
priborsozlik,  aniq  mashinasozlik  hamda  asboblar  ishlab  chiqarish) 
ning  yirik  markazlari  Moskva,  Leningrad,  Uralda,  Volga  bŏyida, 
g’arbiy  Sibirda.  Kimyo  va  neft’  sanoati  (plastmassa, mineral  ŏg’itlar, 
kimyoviy  tola,  avtopokrishka  va  boshqalar  ishlab  chiqarish) 
rivojlanmoqda;  kimyo  sanoatining  muhim  rayonlari  Markaziy, 
shimoliy – g’arbiy, Volga bŏyi va Ural. Ŏrmon sanoati mamlakatning 
shimoliy  va  sharqiy  rayonlarida  rivojlangan.  Qurilish  materiallarini 
ishlab  chiqarish,  engil  va  oziq-ovqat  sanoatilari  g’oyat  rivojlangan. 
1986  yili  1001  mlrd.  kVt  elektr-energiyasi  hosil  qilingan.  Rossiya 
Federatsiyasi  xududida  mamlakatning  yagona  energetika  sistemasiga 
kiradigan  Markaziy,  shimoliy  g’arbiy,  Volga  bŏyi,  shimoliy  Kavkaz, 
Ural  va  Sibir  energetika  sastemalari  ishlab  turadi  (  Sibir  Yagona 
energetika  sistemasiga  kirmaydi)  kŏplab  TES  lar  qatori  Volga-Kama 
va  Angara-Enisey  yirik  gidroenergetika  kaskadlari  bor;  yirik  Sayan-
Shushensk GES, AES lar( Leningrad, Novovoronej va bosh) qurilgan.  
    Ŏrmon  sanoati  –  mamlakat  sanoati  keksa  tarmog’i  bŏlib,  ŏrmon 
ximiya  korxonalari  mamlakatning  Evropa  qismining  shimolida  va 
Uralda bor. 
     Ŏrmon  sanoati  negzida  mebel’  korxonalari  vujudga  kelgan.  Bu 
korxonalar  Rossiyaning  Evropa  qisimida  tŏplangan.  Tsellyuloza 
qog’oz  kombinatlari  Kareliyada  Volga  hamda  uning  irmog’i  Kama 
daryosi bŏyida joylashgan. 

     Oziq  ovqat  sanoati  Rossiya  xalq  xŏjaligining  hozirgi  zamon 
texnikasi bilan ta’minlangan, yuqori darajada rivojlangan tarmog’idir. 
Ayniqsa  un  tortish,  qandg’shakar  va  baliq  mahsulotlari  ishlab 
chiqarish  ajralib  turadi,  gŏsht,  sut,  kanditer,  konservalar,  margarin, 
vitaminlar ishlab chiqarish yŏlga qŏyilgan. 
 
QIShLOQ  XŎJALIGI          1986  yili  qishloq  xŏjaligining  yalpi 
mahsuloti  198  yilgiga  nisbatan  18%  ŏsdi.  Qishloq  xŏjaligiga  yaroqli 
erlar  218,5  mln.ga.  shu  jumladan  haydaladigan  erlar  134,0  mln.ga  ( 
60%  dan  ziyod)  pichanzorlar  23,7  mln.ga  yaylovlar  59,4  mln.ga. 
Haydalgan  erlarning  4\5qismi  Markaziy  va  Markaziy  qoratuproq 
rayonlariga.  Volga  bŏyi,  Shimoliy  Kavkaz,  Ural  va  G’arbiy  Sibirga 
tŏg’ri  keladi.  qishloq  xŏjaligi  yalpi  mahsulotining  39%  dan  ziyodini 
dehqonchilik.  Qariyib  61%  ni  chorvachilik  beradi.  1986  yili  qishloq 
xŏjalik ekinlari maydoni 119,2 mln.ga bŏlgan. Asosan qishloq xŏjalik 
ekinlari  g’alla,  qand  lavlagi,  kungaboqar.  Kartoshka,  zig’ir  Volga 
bŏyi,  Shimoliy  Kavkaz,  G’arbiy  Sibir’,  Ural  va  Markaziy  qoratuproq 
rayonida  bug’doy,  Markaziy  rayon  va  Shimoliy  G’arbiy  rayonda 
zig’ir,  va  Shimoliy  Kavkaz,  Volga  bŏyi,  markaziy  qoratuproq 
rayonida  kungaboqar,  markaziy  qoratuproq  rayoni  va  Shimoliy 
Kavkazda qand lavlagi etishtiriladi. 1986 yili  sug’oriladigan erlar 7,3 
mln.ga ni tashkil etgan.  
Chorvachiligi  gŏsht-sut  va  gŏsht-jun  etishtirishga  ixtisoslashgan. 
Mamlakatning Evropa qismida ŏrmon-ŏrmon dasht zonalarida hamda 
SIbirda  sersut  qoramollar  boqiladi.  Chŏchqachilik  dehqonchilikdan 
keladigan  em  xashak  va  oziq-ovqat  sanoati  chiqitlari  hisobiga 
rivojlangan.  Shu  sababli  chŏchqachilik  kartoshka,  qand  lavlagi  kŏp 
ekiladigan  rayonlarda  markaziy  qora  tuproqli  oblastlarda  va  yirik 
shahar 
atroflarida 
tŏplangan. 
Bug’uchilik 
chekka 
Shimolda 
rivojlangan. 
 
 
 
TRANSPORTI VA TAShQI ALOQALARI. 
      Temir  yŏllar  uzunligi  (1986)  85,3  ming  km,  avtomobil’  yŏllari 
461,* ming km, shu jumladan qattiq qoplamali yŏllar 370,9 ming km. 

Yirik  quvur  transporti  tarmoqlari  mavjud.  Suv  yŏllari  sistemasi  Oq 
dengiz Boltiq kanali, Moskva nomli kanal, Volga-Don kanali, Volga – 
Boltiq  suv  yŏli.  Timn  Pechora,  Kursk  magnit  anomaliyasi,  G’arbiy 
Sibir’  Kansk-Achinsk,  va  boshqalar.  Xududiy  ishlab  chiqarish 
majmualari  shakllanmoqda.  Rossiya  Federatsiyasi  noqoratuproq 
zonasi  xŏjaligini  rivojlantirishning  uzoq  muddatlt  rejasi  amalga 
oshirilmoqda. 
      Rossiya  federatsiyasida  kurortlar  kŏp.  Rossiya  Federatsiyasi 
chegarasining  kŏp  masofada  suvlikdan  ŏtganligi  kŏplab  davlatlar, 
qit’alar  bilan  savdo  aloqalarini  rivojlantirishga  qulay.  Dengiz 
transportining  geografiyasi  va  mamlakatni  14  dengiz  ŏrab  turganligi 
bilan belgilanadi. Rossiya dengiz floti yuk kŏtarish qobiliyati jihatidan 
faqat 6 davlatdan keyin turadi.  
1.  Liberiya  
2.  Yaponiya 
3.  Angliya 
4.  norvegiya 
5.  Gretsiya 
6.  Panama 
   Yuk  oborish  jihatidan  qora  dngiz  Azov  dengiz  portlari  1  ŏrinda 
turadi. 
Havo yŏllari uzunligi jihatidan dunyoda oldingi ŏrinlarda turadi.  
Rossiya  Federatsiyasi  tarkibiga  16  avtonom  respublika,  49  oblast’, 
1030 ta shahar va 2178 shahar tipidagi posyolka kiradi.  
Rossiya Federatsiyasi 10 ta iqtisodiy rayonga bŏlinadi. 
1.  Markaziy rayon 
2.  Markaziy  qoratuproq rayoni 
3.  Volga-Vyatka rayoni 
4.  Shimoliy g’arbiy rayon 
5.  Volga bŏyi rayoni 
6.  Shimoliy Kavkaz rayoni  
               7.Ural rayoni 
8.G’arbiy Sibir’ rayoni 
9.Shraqiy Sibir’ rayoni 
10.Uzoq Shark rayoni 
 

       Nazorat uchun savollar 
 1.Mamlakatning geografik ŏrniga qanday qulayliklar mavjud? 
  2. Tabiiy boyliklarni asoslarini qaysi tabiiy resurslar egallaydi? 
3.Mamlakatsanoatida qaysi tarmoqlar rivojlangan? 
 
MAVZU: MOLDOVA RESPUBLIKASI 
 
Maqsad: Moldova hududi, IGŎ xususiyatlari, tabiiy sharoiti, aholi 
soni, zichligi, urbanizatsiya jarayoni, xŏjaligi, rivojlanishi, 
ixtisoslashish jarayonlari bilan tanishtirish. Mamlakat sanoatining 
muhim tarmoqlari, qishloq xŏjaligi, ixtisoslashuvi, xilma-xilligi, 
transport turlari, iqtisodiy aloqalari haqida bilim berish. 
Uslubiy ta’minot: 
1.  Ekonomicheskaya i sotsial’naya geografiya. Pod.red. 
V.Ya.Roma. M. 1987 
2.  Saushkin A.A. Ekonomicheskaya otsenko estestvenn’x 
resursov. M. Misle 1973 
3.  Ma’ruza matni, ishchi dastur 
REJA: 
1.  IGŎ 
2.  Tabiiy resurslari 
3.  Aholisi va Davlat tuzumi 
4.  Xŏjaligining rivojlanishi a) sanoati, b) qishloq 
xŏjaligi 
5.  Transporti 
6.  Iqtisodiy aloqalari 
Asosiy qism: 
Moldova  Respublikasi  Ukrainaning  g’arbiy  qismida  joylashgan. 
Maydoni  –  33,7  ming.km,  aholisi-  4,3  mln.kishi.  Hududi  Dnestr  va 
Prut  daryolari  oralig’ida  ma’lum  qismi  Dnestr  daryosining  chap 
qirg’og’ida  joylashgan.  Hududi  shimoliy  janubga  350  km,  g’arbdan 
sharqga-150km  chŏzilgan.  G’arbiy  chegarasi  Prut  daryosidan  ŏtib 
Ruminiya  bilan  chegaradosh.  Shimoldan,  sharqdan  va  janubdan 
Ukraina  bilan  chegaradosh.  Respublika  hududidan  temir  yŏl  ŏtgan 
bŏlib  Kŏp  Respublikalar  bilan  tutashgan.  Janubiy  g’arb  hududida 
Dunay  orqali  Ruminiya  bilan  chegaradosh.  Moldova  IGŎ,  xŏjaligini 

shakllantirish  va  rivojlantirish  hamda  boshqa  rayonlar  bilan  aloqa 
qilishda muhim ahamiyatga ega. 
Xalqaro  mehnat  taqsimotida  meva,  uzum,  sabzavot,  kungaboqar, 
qand lavlagi, qishki bug’doy, makkajŏxori, shakar va efir yog’i (moyi) 
ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan.  Xŏjaligining  rivojlanishiga  kŏra 
industrial agror mamlakat. Sobiq SSSRda olinadigan uzumning 20%, 
15% meva, 10% konservalar tŏg’ri kelgan. 
Tabiiy resurslari 
Moldova  hududi  kichik  bŏlsa  ham  tabiiy  sharoiti  kŏp  tarmoqli 
qishloq  xŏjaligini  rivojlantirishda  muhim  ahamiyatga  ega.  Hududi 
dengiz  sathidan  ŏrtacha  150m  balandlikda  joylashgan.  Tepalik  va 
daryo terrasalari bog’dorchilik va uzumchilik bilan band. Dnestr, Prut, 
Rsuta,  Yalpuga  va  boshqa  daryolar  ŏzanlari  sabzavot  va  em-xashak 
ekinlari bilan band. Iqlimi ŏrtacha kontinental, yozi issiq, kuzi uzoq va 
issiq.  Qishining  iliqligi  qishloq  xŏjalik  ekinlaridan  mŏl  hosil  olishda 
alohida  ahamiyatga  ega.  Yog’ingarchilik  kam  400-500mm  shuning 
uchun  respublikada  sun’iy  sug’orish  katta  ahamiyatga  ega.  1600  dan 
ortiq sun’iy suv havzalari bŏlib ularning maydoni 20 ming.ga etadi. 
Yirik  suv  omboridan  Gidichev  Bik  (Buqa  daryosida),  Komrat  va 
Kongas  suv  omborlari  Yalpug  daryosida  qurilgan  hududining  80%i 
qora  tuproq  bilan  qoplangan.  Moldova  2ta  zonada  Ŏrmon,  dasht  va 
dashtda  joylashgan  ŏrmon  bilan  300  ming.ga  maydon  band.  Bu 
ŏrmonlar dengiz sathidan 300m balandlikda joylashgan.  
Qazilma  boyliklardan  qurilish  materiallari  ohaktosh,  oyna  qumi 
va boshqalar mavjud. 
Moldovada  er,  ŏrmon,  suv  va  qazilma  boyliklarning  konligi 
tabiatni  muhofaza  qilish  muammolarini  keltirib  chiqaradi.  Davlat 
tomonidan 31ta tabiat landshaftlari maydoni, 36ta qimmatbaho ŏrmon 
uchastkalari, ŏrmon qŏriqxonasi 6ta dasht uchastkasi qŏriqlanadi. 
Tarixiy geografik omillar 
X1U asrning boshlari 2-chi yarmida Moldova hududida Moldova 
feodal knyazligi XU1 asrda Turkiya Sultonligi qarshiligiga uchradi va 
300  yil  davom  etdi.  X1X  asrda  rus  harbiylari  g’alabasidan    sŏng 
Dnestr  va  Prut  daryolari  oralig’ida  Bessarabiya  deb  atalib  Rossiya 
tarkibida bŏldi. 

Bessarabiya  yirik  qishloq  xŏjalik  rayonlarga  aylandi  va  ichki 
bozorga  bog’dorchilik  va  uzumchilik  mahsulotlari,  tashqi  bozorga 
g’alla va chorva mahsulotlari etkazib berdi. 
U Oktyabr Sotsialistik Respublikasi Moldova xalqiga ozodlik olib 
keldi.  1  yanvar  1918  yil  Sovetlar  xokimiyati  paydo  bŏldi.  Ruminiya 
korolligi tez vaqtda Bessarabiyani bosib oldi. 12 oktyabr 1924yil chap 
qirg’oqda Moldova  Avtonom  Soset  Sotsialistik  Respublikasi  Ukraina 
tarkibida    bŏldi.  2  avgust  1940yil  Moldova  SSR  tashkil  topdi.  1941-
1944 yillari xŏjaligi vayronagarchilikka aylandi. 
Aholisi 
Aholisining  4,3  mln.kishi.  Aholisining  64%  moldovanlar. 
Respublikada  Ukrainlar,  ruslar,  gagauzlar,  bolgarlar,  beloruslar  va 
boshqalar yashaydilar. Ŏrmon zichligi 1 kv.km 121 kishi Aholisining 
zichligi  yuqori  hududlari  shimoliy  va  markaziy  rayonlar  va  Dnestr 
bŏylarining  quyi  qismida  joylashgan.    Shahar  aholisi  45%ni  tashkil 
etadi. 
Xŏjaligi  
Xŏjaligining  negizida  sanoat  egallaydi.  Sanoat  mahsuloti 
1940yilga  nisbatan  60  marotaba  ŏsdi.  Sanoatda  Energetika, 
mashinasozlik  va  metalga  ishlov  berish,  ximiya  sanoati  va  qurilish 
materiallari.  Elektroenergetikada  IESlari  asosan  chetdan  keltiriladi. 
(Ukrainadan)  kŏmirda ishlaydi.  Elektroenergiya  ishlab  chiqarish 16,8 
mlrd.kvt/s yirik GRES Moldova Tiraspol’ rayonida Dnestr qishlog’ida 
joylashgan.  Kishinev  va  Bel’tsaxda  TETs  (IEM),  Dnestr  daryosida 
Dubossar GESi qurilgan. 
Mashinasozlik  kompleksida  mehnatni  kŏp  talab  etuvchi  va 
metalni  kŏp  talab  etmaydigan  tarmoqlari  rivojlangan  xom-ashyoni 
chetdan keltiradi. 
Mashinasozlik  elektr  dvigetel’lar,  transformotorlar,  elektro 
apparatlar, (Kishinev, Tiraspol’, Bel’tsi, Bender) rivojlangan. 
Kishinevda  traktor,  xolodel’niklar,  oziq-ovqat  uchun  jihozlar, 
Tiraspol’da,  Beletsada,  Oknits-texnologik  jihozlar.  Ribnitsada  palos 
zavodlari mavjud. 
Sanoatning yangi tarmoqlaridan ximiya, rezinatexnika buyumlari, 
lak-buyoq  Kishinev,  Tiraspol’,  Bender,  Bel’tsi,  Ungen  shaharlarida 
ishlab chiqarishdi. 

Mahalliy  xom  ashyolar  mavjudligi qurilish  materialalri sanoatida 
200dan  ortiq  korxonalar  mavjud.  Bu  korxonalar    g’isht,  shifer, 
tsement,  ohak,  gips,  oyna,  asbest,  quvurlar  va  boshqalar  ishlab 
chiqadi.  Mahsulotlar  ishlab  chiqarish  markazlari:  Kiginev,    Bender, 
Bel’tsi, Tirospel’, Soraxi, Dubossar, Ribnitsa. 
Moldovada  rivojlangan  turli    qishloq  xŏjalik  tarmoqlari  mavjud. 
Qishloq  xŏjalikda    dehqonchilik  yalpi  mahsulotning  2/3  ni  tashkil 
etadi.  Qishloq  xŏjalikning  asosiy  tarmog’i  g’allachilik  xŏjaligi  720 
ming.  Ga  maydon  band.  Bug’doy  va  makkajŏxori  etishtirishda 
Rossiya va Ukrainadan keyin turadi. Texnik ekinlardan (400ming.ga) 
kungaboqar,  qand  lavlagi.  Moldova  Sobiq  SSSRda  bog’dorchilikda 
(200ming.ga)  uzumchilikda  (250ming.ga)  rivojlangan  respublika 
hisoblangan.  Sug’oriladigan  maydoni  350  ming.ga  tashkil  etadi. 
Janubiy 
rayonlarda 
sug’oriladigan 
Dunay 
daryosi 
suvidan 
foydalaniladi.  Janubda  Yalpug-  Tarakliya  magistral’  kanali  va  katta 
suv ombori qurilgan. 
Qishloq xŏjalik mahsulotining 30% chorvachilikka tashkil qiladi. 
Yirik  shoxli  qoramol,  chŏchqa,  qŏychilik,  parrandachilik  qishloq 
xŏjalik  xom  ashyosini  qayta  ishlovchi  tarmoq,  oziq-ovqat  sanoat 
tarmog’i  rivojlangan.  Oziq-ovqat  tarmoqlaridan  konserva,  yog’-moy, 
shakar, gŏsht, uchun va konditer tarmoqlari. Respublikada 30dan ortiq 
konserva zavodlari va ixtisoslashgan sovxozlar mavjud. 
Transporti  
Hamma  tarmoqlari  mavjud.  Mamlakat  ichkarisida  avtomobil 
boshqa respublikalar bilan temir yŏl tutashtirib turadi. 
Yirik  avtomobil  yŏllaridan  Odessa-Tiraspol’-Kishinev-Bel’tsi-
Oknitsa-Chernovtsi. Daryo transportida Dnestr daryosining roli katta. 
Xŏjalikni xududiy joylashtirishda 
1) Markaziy 
2) Shimoliy 
3) Janubiy, sharqiy 
4) Janubiy rayonlarga ajratiladi. 
1)  Markaziy rayon sanoati rivojlangan transportning hamma turlari 
bilan respublikaning boshqa hududilari bilan bog’langan. Rayon 
ulushiga  respublika  mashinasozlik  tarmoq  mahsulotining  teng 
yarmi  tashkil    qiladi.  Rayonda  Respublika  energetikasining 

deyarli hamma qismi joylashgan. Respublika poytaxti Kishinev 
(600ming  kishi)  mashinasozlik  markazi,  yirik  engil  sanoat 
markazi  va  ximiya  sanoati  rivojlangan.  Sanoat  mahsulotining 
25%  beradi.  Qishloq  xŏjalikda  bog’dorchilik  va  uzumchilikka 
ixtisoslashgan. 
2)  Dnestr va Prut daryolari oralig’i va Dnestrning chap qirg’og’ida 
shimoliy  rayon  joylashgan.  Respublika  mehnat  taqsimotida 
g’alla,  qand  lavlagi,  kungaboqar,  tamaki,  bog’dorchilik,  gŏsht-
sut chorvachiligiga ixtisoslashgan. Sanoatida asosiy ŏrinni oziq-
ovqat tarmog’i  egallaydi.  Deyarli  hamma qand  ishlab  chiqarish 
korxonalari  (Bel’tsi,  Ribnitsa,  Kalnnins,  Dondyushoni,  Frunza, 
Drokiya,  Faleshti,  Glodeni,  Briulntsa)  joylashgan.  Yirik 
shaharlari  Bel’tsi  oziq-ovqat  sanoati  rivojlangan.  Qishloq 
xŏjalik  mashinasozligi,  mebel’,  qurilish  materiallari,  engil 
sanoat. 
3)  Janubiy  sharq  rayon  Quyi  Dnestr  bŏyida  joylashgan.  Rayon 
bog’dorchilik va sabzovotchilik sanoat rayoni hisoblanadi. Yirik 
shahri  Tiraspol’  (170  ming.km)  mashinasozlik  “Elektromash” 
Elektro  apparatura,  avtopritsep,  oziq-ovqat  va  engil  sanoati 
rivojlangan 
4)  Janubiy  rayon  hududining  20%  egallaydi.  Yalpi  mahsulot 
jihatidan qishloq xŏjalik rivojlangan rayon hisoblanib sanoatdan 
ustun  turadi.  TIKda  uzumchilik,  bog’dorchilik,  g’allachilik 
texnik  ekinlar  etishtirishda  ixtisoslashgan.  Chorvachilikda 
qŏychilik engil sanoatda gilam tŏqish rivojlangan.