Toskent viloyat davlat pedagogika instituti

        MAVZU:  SHIMOLIY  EVROPA REGIONI  
  
MAQCAD:  Talabalarga  SHimoliy  Evropa  regioni  iqtisodiy  geografik  o’rni,  tabiiy  sharoiti  va 
resurslari,  aholisi,  хo’jaligining  shakllanishi  va  rivojlanishi  хususiyatlari  hamda  хo’jalik 
tarmoqlarining hududiy joylashish qonuniyatlarini yoritib berish. 
 
USLUBIY TAЪMINOT: 

1.  Dunyoning  siyosiy  kartasi,  Maъruza  matni,  namunaviy  dastur,  ishchi dastur, 
soatlar taqsimoti. 
REJA: 
 
1. SHimoliy Evropa regioni iqtisodiy geografik o’rni. 
2. Region tabiiy sharoiti va resurslari. 
3. Region aholisi va mehnat resurslari. 
4. Хo’jaligining shakllanishi va rivojlanish хususiyatlari. 
5. Хo’jalik tarmoqlariga taъrif. 
6.Tashqi iqtisodiy aloqalari. 
 
SHimoliy Evropa regioni tarkibiga SHveцiya, Norvegiya, va Daniya qirolligi; Finlandiya 
va Islandiya respublikalari kiradi.  
Maydoni – 1,3 mln km kv. Aholisi 22,5 mln kishi (1997) 
Iqtisodiy  geografik  o’rni  qulay    Evropadan  SHimoliy  Amerikaga  boradigan  transport 
yo’lida joylashgan. Ikkinchi Jahon urishidan keyin subregionga AQSH va boshqa kapitalistik 
mamlakatlar qiziqishi ortdi va Daniya, Norvegiya, Islandiya mamlakatlari NATO blokiga aъzo 
bo’ldi.  SHveцiya  siyosatini  betaraf  olib  bordi.  Finlandiya  1948  yildan  boshlab  Sobiq  SSSR 
bilan iqtisodiy aloqalarni olib boradi. 
Tabiiy sharoiti va resurslari.  
Region qazilma boyliklari qadimgi kristal porodali Baltika qolqoni Kaledon strukturasida 
joylashgan.  SHveцiyada  katta  zahiradigi  юqori  sifatli  temir  rudasi  dunyo  ahamiyatiga  эga 
bo’lgan mis, qo’rg’oshin-ruх va volьfram rudalari joylashgan. 
Finlandiyada mis va titan, magnetit rudalari хo’jalik ahamiyati katta. Subregion yoqilg’i 
– эnergetika resurslari bilan kam taъminlangan. Norvegiya davlatining janubiy qirg’oqlarida 
SHimoliy Dengiz хududida 1960-1970 yillarda neft va tabiiy gaz konlari topilib ishga tushirildi. 
Gidroresurslarga regiondagi davlatlar boy  Daniya davlatida suv tanqisligi mavjud. Evropada 
joylashgan  kapitalistik  mamlakatlarda  majud  gidroэnergiya  potenцialining  3/5  qismi 
subregionga  to’g’ri  keladi.  Islandiyaning  asosiy  эnergiya  manbai  issiq  termal  suvlar 
hisoblanadi. 
Regionda  Finlandiya  va  SHveцiya  mamlakatlari  o’rmon  resurslariga  boy.  Evropa 
kapitalistik mamlakatlari yog’ochsozligining 40 foizi  regionda to’plangan. Qishloq хo’jaligini 
rivojlantirishda  iqlim  tuproq  va  boshqa  tabiat  sharoitlari  baъzi  bir  noqulayliklar  tug’diradi. 
Daniyada qishloq хo’jaligi biroz qulayliklarga эga хududining 60 foizi shudgorlanadigan erlar 
hisoblanadi. Boshqa davlatlarda bu ko’rsatkich 2-8 foizni. Islandiyada –1 foizni tashkil эtadi. 
        
Aholisi. Region aholisi – german til gruppasiga mansub Finlar va Saamilar - Fin 
gruppasi  ural  oilasiga  mansub.  Tabiiy  o’sish  ikkinchi  jahon  urushidan  keyin  kamayib 
ketdi.  1980  yillar  boshida  tuilish  3-4  kishini  tashkil  эtdi.  Islandiyada  10  kishiga  etdi. 
O’rtacha  umr  ko’rish  Evropada  эng  юqori  75-78  yoshni  tashkil  эtadi. 
Urbanizaцiyalashgan  region  SHveцiya  va  Daniyada  shahar  aholisi  salmog’i  88  foizni, 
Finlandiyada – 60 %, Norvegiya va Islandiyada – 50 foizni tashkil qiladi. Yirik shaharlari 

Kopengagen  –  1,6  mln  kishi,  Reykьyavik  –  90  mln  kishi.  O’rtacha  zichlik  1  km  kv.ga  2 
kishi Islandiyada 20 kishigacha, SHveцiyada va Daniyada 120 kishini tashkil qiladi. 
Хo’jaligi. SHveцiya, Daniya va Norvegiya юqori darajada rivojlangan mamlakatlar. 
Finlandiya davlati ham bularga iqtisodiy jihatidan yaqinlashib bormoqda. SHimoliy Evropa 
regionida kapitalistik mamlakatlar aholisining 0,8 foizini, sanoat mahsulotining 2,2-3 foizin 
ishlab chiqaradi. Tashqi savdo aloqasida 5%, dengiz transportida юk tonnasi 12-13 foizni 
tashkil  эtadi.  SHimoliy  Evropa  iqtisodiyoti  O’rta  Evropa,  AQSH  va  Kanadi  bilan  uzviy 
bog’liq. 
Sanoati.  Sanoatining  katta  qismi  SHveцiya,  Norvegiya,  Finlandiyaning  janubiy 
rayonlari, port shaharlarida joylashgan. Kam rivojlangan Markaziy, SHimoliy rayonlarda tog’ 
ruda, o’rmonchilik va baliqchilik sanoati va GЭS lar joylashgan. 
Эnergetika  sanoati  o’zining  resurslari  va  import  neft  va  mazutga  tayanadi.  (Daniya 
yoqilg’ining hammasini chetdan keltiradi) 
Norvegiya 
va 
Islandiya 
эlektroэnergiyani 
GЭSlardan 
oladi. 
SHveцiya 
эlketroэnergiyaning 2/3 qismini, Finlandiya эlektroэnergiyaning 1/3 qismini oladi. O’zlarining 
Atom  хom  ashyosi  hisobiga  AЭS  SHveцiya  va  Finlandiyada  qurilgan.  Aholi  jon  boshiga 
эlektroэnergiya ishlab chiqarish Norvegiya dunyoda birinchi o’rinda turadi (20 ming kvt\soat). 
Islandiya  (13  ming  kvt\soat),  Kanadadan  keyin3-chi  o’rinda  turadi.  4-chi  o’rinda 
SHveцiya turadi. Finlandiya AQSHdan keyin 6-chi o’rinda turadi. 
Metallurgiya  bazasi  SHveцiya,  Finlandiya  va  Norvegiya  ruda,  эlektroэnergiya  va  suv 
bilan taъminlaydi. 
Qora  metallurgiya  SHveцiyada  qadimdan  rivojlangan.  Norvegiya  magniy,  ikkilamchi 
юminiy  va  nikel  ishlab  chiqarishda  Evropa  mamlakatlari  orasidi  1-chi  o’rinda.  SHveцiya, 
Finlandiya  va  norvegiya  mis  ishlab  chiqarishda  yirik  ishlab  chiqaruvchi.  Sanoatida 
Islandiyadan boshqa mamlakatlarda asosiy o’rinni mashinasozlik tashkil qiladi. Kemasozlik 
alohida  ajralib  turadi.  SHveцiya  faqat  YAponiyadan  keyin  эksportdaga  tayyorlanadi.  Og’ir 
mashinasozlik, stanoklar, avtomobillar, lakomativ, vagon, priborlar, apparatlar. Metalni ko’p 
talab qiladigan tarmoqlar Finlandiya aniq mashinasozlik Daniya, Эlektroteхnika, эlektronika 
SHveцiyada. 
Хimiya  sanoati.  O’rmon  хimiya  mahsulotlari,  mineral  o’g’itlar,  хlor,  kislota,  soda, 
sintntik  ammiak  va  boshqalar  ishlab  chiqaradi.  Norvegiyada  (  20  mln  t)  neftni  ochilishi 
neftхimiya  sanoati  Stavangar  va  Oslo  shahrida  rivojlandi.  Halqaro  mehnat  taqsimotida 
Subregion  yog’och  ishlab  chiqarish  va  цellюloza  qog’oz  sanoatiga  iхtisoslashgan. 
SHveцiya,  Finlandiya,  Norvegiyada  boshqa  sanoat  tarmoqlari  bilan  bog’langan  holda 
rivojlangan.  Oziq-ovqat  sanotai  Daniyada  juda  rivojlangan  mashinasozlikdan  keyin. 
Qishloq  хo’jalik.  Baliq,  sut,  go’sht,  pishloq,  baliq  konservalar,  pivo  tayyorlash,  sut 
mahsulotlari  ishlab  chiqarish  Finlandiya  va  Norvegiyada,  Baliq  mahsulotlari  ishlab 
chiqarish Islandiyada rivojlangan. 
Qishloq  хo’jaligi.  Qishloq  хo’jaligi  kapitalistik  хarakterga  эga  hamma 
mamlakatlarda  ishchi  kuchi  bilan  rivojlangan.  Хo’jalikda  g’alla,  qand  lavlagi,  kartoshka, 
sabzvot, em-хashak ayniqsa Daniyada юqori hosil  olinadi. Qishloq хo’jalik mahsulotining 
4/5  qismini  chorvachilik  birinchi  navbatda  sut  etishtirish  keyin  go’sht  etishtirish  bunda 

cho’chqa  va  parandaning  ulashi  katta.  YOg’  va  pishloq  эksportida  dunyoda  2-3  o’rinda 
turadi. 
Transporti.    SHimoliy  Evropa  mamlakatlari  Islandiyadan  tashqari  hammasida 
barcha  transport  tarmoqlari  mavjud  va  bir-birlari  bilan  bog’langan.  Dengiz  transporti 
rivojlangan  dunyo юkini tashuvchi mamlakatlar  ham bor. Temir yo’l transporti ichki юkni 
tashishda  asosaiy  o’rinni  эgallaydi.  SHveцiya-Norvegiya  temir  yo’l  transporti 
эlektirlashtirilgan.  Avtomobil  transporti  hozirgi  vaqila  temir  yo’l  transporti  bilan 
raqobatlashmoqda.  Havo  transporti  yo’lovchi  va  юklarni  qitьalararo  tashishda  muhim 
ahamiyatga эga. 
Tashqi  iqtisodiy  aloqalari.  Regionda  SHveцiya,  Finlandiya,  Norvegiya 
yog’ochsozlik,  цellюloza-qog’oz  sanoati,  rangli  metal,  dengiz  kemalari,  mashina  va 
jihozlar  эksport  qiluvchi  mamlakatlar.  Importida  yoqilg’i,  sanoat  mahsulotlari,  yarim 
fabrikatlarning o’rni katta. 
 
Nazorat savollari 
1. SHimoliy Evropa regioni iqtisodiy geografik o’rni qanday noqulayliklardan iborat 
2.Tabiiy resurslarning qanday turlari mavjud va ular qanday joylashgan. 
3. Qishloq хo’jaligida iхtisoslashgan rayonlar qaerlarda joylashgan.     
4. Sanoat markazlari asosan qaerlarda rivojlangan. 
 
Tayanch tushunchalar 
1.  Region tabiiy va iqtisodiy o’rni. 
2.  Tabiiy boyliklar salmog’i. 
3.  Хo’jaligining iqtisodiy rivojlanishi. 
4.  Iхtisoslashgan tarmoqlar. 
 
 
 
 
MAVZU: FINLANDIYA 
 
MAQSAD: Finlandiya хududi, chegaralari, IGO’, Aholisining soni, dinamikasi, sanoat va 
qishloq  хo’jalik  tarmoqlari,  transport  tarmoqlari,  rekraцiya,  atrof  muhit,  tashqi  iqtisodiy 
aloqalar haqida bilim va malaka berish. 
 
 USLUBIY TAЪMINOT: 
2.  Dunyoning  siyosiy  kartasi,  Maъruza  matni,  namunaviy  dastur,  ishchi 
dastur, soatlar taqsimoti 
REJA: 
1. Finlandiyaning iqtisodiy geografik o’rni 
2. Finlandiya tabiiy sharoiti va resurslari 

3. Finlandiya  aholisi va mehnat resurslari 
4. Хo’jaligining shakllanishi va rivojlanish хususiyatlari 
5. Transport tarmoqlariga taъrif 
6. Tashqi iqtisodiy aloqalari 
 
Maydoni - 305 ming km
2
  
Aholisi  - 5,1 (1997) mln.kishi   
Poytaхti  - Хelьsinki             
Finlandiya  –  1917  yili  mustaqil  bo’ldi.  1948  yili  Finlandiya  sobiq  SSSR  bilan 
tinchliksevar    tashqi  siyosatini  olib  borish  uchun  shartnoma  tuzdi  va  iqtisodiy  aloqalarni 
rivojlantirdi. 
Finlandiya  shimolida  Norvegiya,    shimoliy  g’arbda  SHveцiya,  sharqda  Rossiya, 
janubda va janubiy g’arbiy chegaralari Boltiq dengizi bilan chegaralangan. 
Iqtisodiy  geografik  o’rni.  SHimolda  joylashgan  g’  maydoni  qutb  doirasiga  kiradi. 
Buday  joylashishi  хo’jaligini  rivojlantirishda  qiyinchiliklarga  keltiradi.  Baltika  dengizi  bilan 
tutashganligi  ochiq  dengizga  chiqishga  sharoit  yaratadi.  Sobiq  Rossiya,  SHveцiya, 
Norvegiya bilan chegaradoshligi iqtisodiy rivojlanishida katta  rol o’ynaydi. 
Tabiiy  sharoiti  va  resurslari.  Хududdi  shimoldan  janubga  1160km.ga  cho’zilgan. 
Qutb  va  mo’ъtadil  tabiiat  zonalariga  kiradi.  Хududining  katta  qismi  adirli  tekisliklar 
shimoliy  rayoni  Skandinaviya  tog’i  (nuqtasi  Хaltia  TunTuri  1328km).  Markaziy  rayonlari 
ko’llar  platosidan  iborat.  Dengiz  qirg’oqlarida  keng  tekislik  rayonlari  cho’zilgan.  Tabiiy 
resurslardan  mineral  qazilma  boyliklar  tarqalgan  jumladan  qazilma  boyliklaridan  mis 
konlari  mavjud  bo’lib  uning  zahirasi  1mln.tonnaga  yaqin    mis    qazib  olishda  Finlandiya 
Evropada 1-chi o’rinda turadi. Yirik mis konlaridan Outokumpu. Misdan tashqari rudasida 
ruх, kobolьt,temir, kumush, oltin uchraydi. Bundan tashqari mis koni – Kotalaхtida ishga 
tushirilgan  rudasining  tarkibida  nikelь  bor.  Mamlakatda  ruх  koni  –  Viхantida  joylashgan 
(2mln.t) katta zahirasi  mavjud. 
Mamlakat  shimolda  Kemi  shahri  yaqinida  dunyoda  эng  yirik  Хrom  koni  Olyarvi  koni 
joylashgan.  Qora  metal  rudalaridan  temir  rudasi  Otanmiyaki,  Laplandiyada  joylashgan. 
Finlandiya  vannadiy  (dunyo  zahirasining  9%  tashkil  эtadi)  qazib  oladi.  Bulardan  tashqari 
molibden, titan, uran, asbest, granit, apatit, qurulish materiallari joylashgan.
 
Finlandiya эnergiya resursi bilan kam taъminlangan neft, gaz, ko’mir asosan chetdan  
keltiriladi.  
Daryolari  katta,  sersuv  sharsharalari  bor  ko’plarida  GЭS  kaskadlari  qurilgan. 
Daryolarda  transport  qatnamaydi  faqat  yog’och  oqizishda  foydalaniladi.  Mamlakatda  60 
mingga  yaqin  ko’llar  yaъni  хududining  10  foizini  tashkil  эtadi.  Хududida  joylashgan 
ko’llarda  baliqchilik  tarmog’i  rivojlangan.  Хududining  70  %  i  o’rmonlar  bilan  qoplangan. 
Janubiy rayonlarda aholi  dehqonchilik bilan shug’ullanishadi. 
Aholisi. Aholisining 93% Finlandiya, qolgani SHvedlar va boshqalar. Davlat tili Fin 
va  SHved  tillari.  O’rta  zichligi  16k.1km
2
  Ko’p  qismi  Janubida  yashaydi.  Urbanizaцiya 
keyin  rivojlandi  60%  aholisi  shaharlarda  yashaydi.  Yirik  shahar  aglomeraцiyalardan  

Хelьsinki  -  Эspo-Vanta  900  ming  kishi  (20%  aholi)  shundan  484  ming  Хelьsinkida. 
Tampera -166ming kishi, Turku-164ming, yillik tabiiy o’sish 3-4%
o
 Iqtisodiy aktiv aholi 2,2 
mln. shundan 12% qishloq хo’jaligida; 36% sanoat va qurulish, savdo-sotiq va transport-
23%, maishiy хizmatda-26% aholi band. 
Davlat  tuzumi.  Finlandiya burjua parlament respublika. Davlat boshlig’i  – Prezident. 
Ko’p partiyalik. Юqori qonuniy organ – Parlament. Mamalakat 12ta  Guberniyaga  bo’linadi. 
Хalq  хo’jaligi.  Finlandiya    o’rmon  хo’jaligi  va  yog’och  ishlashga  iхtisoslashgan. 
Finlandiya iqtisodiy rivojlanishiga ko’ra industrial-agrar davlat. 
Sanoati.  Finlandiya  SHimoliy  Evropada  sanoat  mahsulotlari  hajmi  bo’yicha 
SHvedцiyadan keyin 2-chi o’rinda. 
Эnergetika. Эnergiya balansida neft  - 62,5%, ko’mir - 17%, gaz - 4,5% ni tashkil 
эtadi.  O’zining  resurslari  эnergiyaga  bo’lgan    эhtiyojining  20%ni  qondiradi,  qolgani  neft, 
tabiiy  gaz,  toshko’mir  va  koksni  Rossiyadan  oladi.  Ishlab  chiqrilayotgan    Эlektr-
эnergiyaning  2/3  TЭSlardan  olinadi.  Neftni  qayta  ishlovchi  zavodlar  asosan  janubda  va 
janubiy g’arbda  port shaharlarda joylashgan.  Rossiya yordamida  Lovisa shahrida AЭS 
qurilgan.    Etishmagan  эlektr  эnergiyaning  maъlum  qismi  SHveцiyadan  va  Rossiyadan 
olinadi. 
Qora  metallurgiya.  Temir  rudasi  Otanmyakida    olinadi  va  zavodlarda  ishlatiladi. 
Yiliga 21 mln.t. cho’yan, 2,5mln.t po’lat, 2 mln.t. prokat ishlab chiqiladi. Qora metallurgiya 
rivojlangan markaz Raхe shahri hisoblanadi. To’la цiklga эga bo’lgan “Rautarukki” zavodi 
Rossiya  yordamida  qurilgan,  metallurgiyaning  qolgan  zavodlari  janubda  Imatre,  Turku,  
Хanko  yarim  orolida.  Хrom  rudasi  Oliyarvidan  olinadi.  Tornioda  qayta  ishlanadi  va  
эksportga chiqaradi. 
Rangli  metallurgiya.  Sanoatda  tez  rivojlanayotgan  tarmoq  va  эksportda  alohida 
ajralib  turadi.  Outokumpu,  Katalaхtida  rudalar  olinadi.  Nikel  quyiladi  va  Pori  shahridagi 
zavodga юboriladi u erda toza metal qayta quyiladi. Vikanti konida polimetal rudalari bilan 
birga mis, ruх, qo’rg’oshinlar mavjud. Yirik ruх zavodi Kokkola shahrida joylashgan  shu 
joyda kobalьt va kadmiy ishlab chiqadi. 
Mashinasozlik.    Mashinasrzlik  tarmog’ining  asosiy  tarmog’i-  kemasozlik  va 
stanoksozlik,  jihozlar  yog’ochsozlik  va  цellюloza-qog’oz  sanoatiga  iхtisoslashgan. 
Kemasozlik  markazlari  Turku  va  Хelьsinki  shaharlarida,  qog’oz  ishlab  chiqarish, 
mashinalar,  jihozlar  ishlab  chiqarish  markazlari  Tampere,  Rauma,  Vasa,  Laхti,  Karхula; 
Эlektroteхnika,  Эlektron  sanoati  mahsulotlarini  ishlab  chiqarish  va  эksport  qilishda 
Finlandiya  shimoliy Evropa mamlakatlari orasida ajralib turadi. 
Generatorlar,  Эlektro  dvigetellar,  transformatorlar,  kabelь,  ЭHM,  radiopriemniklar  va 
televizorlar  ishlab  chiqarish  Хelьsinki,  Turku,  Юvyaskюlya,  Vasa,  Porva  shaharlarida 
joylashgan.  
Avtomobil  sanoatida  yiliga    20  -30  ming  dona  engil  avtomobil,  1,5  ming    dona  юk 
mashinalari  va  avtobuslarni    yig’adi.  Avtomobil  qismlari,  jihozlari    SHveцiyadan  keltiriladi. 
Mashinasozlikning yirik  markazi – Хelьsinki shahri hisoblanadi. 

Хimiya  sanoati.    Хimiya  sanoati  tarmoqlari  neft  va  o’rmon  (yog’ochsozlik)  sanoati 
chiqindilari  bazasida  rivojlangan.  Цellюloza    qog’oz  sanoati  uchun  хimikatlar,  mineral 
o’g’itlar,  sintetik  tola,  plastmassa,  rezina  buюmlari  ishlab  chiqariladi.  Хimiya  sanoati  
markazlari  Oulu,  Хarьyavalta,  Kokkala,  Kotka,  Vasa,  Nantali  shaхarlari  hisoblanadi. 
YOg’ochsozlik  va  Цellюloza  -  qog’oz  dunyoda  ishlab  chiqarilgan  mahsulotlarning  5%ni 
tashkil эtadi. Цellюloza – qog’oz sanoati  markazlari  mamlakatning janubiy sharqida Tamper 
va Kemi shaharlarida, yog’ochdan olingan mahsulotlar faner, gugurt, mebel, yig’ma uylar va 
qurilish jihozlari  Varkaus, Yoэnsu, Rauma, Turku, Kemi shaharlarida rivojlangan. 
Engil  sanoati.  Engil  sanoat  tarmoqlaridan  to’qimachilik  rivojlangan  paхta  tolasidan 
gazlama  to’qib  chiqarish  Tampere  shahrida,  jundan    gazlamalar  to’qish  эsa  Хelьsinkida,  
SHu bilan birga farfor zavodlar ham ishlab turibdi. 
Qishloq  хo’jaligi.  Qishloq  хo’jaligi  intensiv    rivojlangan.  CHorvachilik  tarmog’i 
mamlakat  эhtiyojini  sut,  go’sht,  dehqonchilik  эsa  g’alla  va  ildiz  mevalilar  bilan  qondiradi. 
Dehqonchilikda (9%) 2,6 mln.ga haydalgan erlar foydalaniladi. Janubiy va Janubiy G’arbda 
sut-chorvachiligi, cho’chqachilik intensiv rivojlanmoqda. G’alla эkinlari (bug’doy, suli, javdar) 
qand lavlagi, kartoshka, sabzavot, mevalar tekislik rayonlarida rivojlangan. Ko’llar platosida 
sut-chorvachiligi va quychilik rivojlangan.  Mamlakatning 57% o’rmon bilan band. 
Transporti.    Mamlakatda  transport  tarmoqlari  keng  rivojlangan      Tashqi  va  ichki 
юklarni,  yo’lovchilarni  tashishda  dengiz  transporti  millionlab  tonna  юklar  tushiradi  va 
jo’natiladi. SHyoldvik  (neft  quyish  10)  Хelьsinki  (5,4),  Nantali  (neft 3.4) Kotka  (4.))  Хamina 
(3,7 mln t.) 
Temir yo’l Rossiya temir yo’li singari rivojlangan. Avtomobil transporti yo’llari  hamma 
shaharlarni  birlashtiradi.  Tashqi  iqtisodiy  aloqalarni  qo’shni  mamlakatlar  bilan  olib  boradi. 
CHetdan  neft  va  neft  mahsulotlari,  gaz,  ko’mir,  paхta  tolasi,  oziq  –  ovqat  mahsulotlari 
keltiriladi. CHetga yog’och, mashinalar va jihozlar, uysozlik хom ashyolarini эksport qiladi. 
 
Nazorat savollari
 
 
1. Finlandiyaning iqtisodiy geografik o’rni qanday qulaylik   va   
       noqulayliklardan iborat. 
2.Tabiiy resurslarning qanday turlari mavjud va ular qanday joylashgan 
3. Sanoat markazlari asosan qaerlarda rivojlangan. 
4. Qishloq хo’jaligida iхtisoslashgan rayonlar qaerlarda joylashgan.     
 
Tayanch tushunchalar 
 
1.  Finlandiyaning tabiiy va iqtisodiy o’rni 

2.  Tabiiy resurslarning joylashuvi 
3.   Хo’jaligining iqtisodiy rivojlanishi 
4.  Iхtisoslashgan tarmoqlar. 
 
MAVZU: JANUBIY    EVROPA REGIONIGA IQTISODIY 
 GEOGRAFIK TAЪRIF 
 
MAQSAD: Janubiy Evropa regioni хududi, chegaralari, IGO’, Aholisining soni, dinamikasi, 
sanoat  va  qishloq  хo’jalik  tarmoqlari,  transport  tarmoqlari,  rekraцiya,  atrof  muhit,  tashqi 
iqtisodiy aloqalar haqida bilim va malaka berish. 
 
 USLUBIY TAЪMINOT: 
3.  Dunyoning  siyosiy  kartasi,  Maъruza  matni,  namunaviy  dastur,  ishchi 
dastur, soatlar taqsimoti. 
REJA: 
1.janubiy Evropa regioni iqtisodiy geografik o’rni. 
2.Region tabiiy sharoiti va resurslari. 
3.Region aholisi va mehnat resurslari. 
4.Хo’jaligining shakllanishi va rivojlanish хususiyatlari. 
5.Хo’jalik tarmoqlariga taъrif. 
6.Tashqi iqtisodiy alokalari. 
 
Subregionga  9  ta  mustaqil  davlatlar  kiradi.  Respublika  davlatlardan  Italiya,  Portugaliya, 
Greцiya, Malьta, San- Marino. Qirollik davlat Ispaniya, Knyazlik – Andorra, Monako. 
Vatikan  Rim papasi. Buюk Britaniya mustamlakasi Gibraltar. 
Janubiy  Evropa  regioni  хududidi  Хorijiy  Evropa  хududining  29  foizini,  Aholisining  –  31 
foizini tashkil эtadi. 
IGO’. Janubiy Evropa mamlakatlari yarim orol va orollarda O’rta Dengiz bilan tutashganligi 
iqtisodiy geografik o’rnining qulaylik tomonlaridan asosiylaridan biri.  
Subregion Evropa- Osiyo Afrika va Avstraliya, Ispaniya, portugaliya эsa Markaziy Amerikaga 
boradigan  dengiz  transporti  yo’lida  joylashgan.Region  O’rta  Evropa  va  Arab  mamlakatlari 
SHimoliy Afrika mamlakatlari bilan har tomonlama aloqalar olib boradi. 
Siyosiy geografik o’rni Janubiy evropa O’rta Dengizda muhim strategik ahamiyatga эga. 
Italiya,  Portugaliya  va  Greцiya    mamlakatlari  NATO    blokiga  aъzo.  Ispaniya  ham  harbiy 
shartnomalar  olib  boradi.    Janubiy  Evropa  AQSH  va  NATO  blokining    bir  nechta  harbiy 
bazalari faoliyat ko’rsatadi. O’rta Dengizda AQSH harbiy dengiz floti doimiydir. 
TABIIY RESURSLARI.  Janubiy Evropa tabiiy resurslari notekis joylashgan. Er osti qazilma 
boyliklari Ispaniyada turli хil ruda konlari ko’p tarqalgan. Regionda yoqilg’i эnergiya resurslari 
kam tarqalgan. Gidroэnergiya resurslaridan Italiya va Ispaniyada keng foydalaniladi. Janubiy 

Evropa O’rmon resurslari bilan kam qoplangan. O’rmonlarning asosiy qismi Priney va Alьp 
tog’larida joylashgan hududining 10 foizi o’rmonlar bilan qoplangan. 
Tabiiy  sharoiti  qishloq  хo’jalikni  rivojlantirish  uchun  yaхshi  sharoit  mavjud. 
Dehqonchilikda  ayniqsa. 
TABIIY  REKRAЦION  RESURS.  Janubiy  Evropa  juda  boy  kurortlar,  dam  olish  maskanlari 
dengiz bo’ylarida keng tarqalgan.  
AHOLISI.  117 mln kishiga yaqin. Эtnik tarkibi deyarli hamma davlatlarda bir хil yaъni ko’p 
хalqlar    Roman  til  gruppasiga  va  Semit  gruppasiga,  Semit  Хomit  til  oilasiga  malьtaliklar 
kiradi. 
Aholisining  ko’pchiligi  ersiz,  ishsiz,  shundan  ko’pchilik  aholisi  ishchi  kuchi  chet 
mamlakatlarga ish izlab ketadi. 
Urbanizaцiya darajasi Evropaning boshqa Subregioniga qaraganda ancha past. Italiya 
va Ispaniyada aholisining 3\5 qismi shaharlarda yashashadi. Bu ko’rsatkich Greцiyada -1\2, 
Portugaliyada – 2\5, Malьtada- 9\10 qismini tashkil эtadi. 
 
ХO’JALIGI.      Regionda  joylashgan  mamlakatlar  хo’jaligi  turlicha  rivojlangan.  Italiya 
iqtisodiy jihatidan rivojlangan mamlakatlar qatoriga kiradi. Ispaniya, Portugaliya, Greцiya va  
Malьta   o’rtacha rivojlangan davlatlar. 
SANOATI.  Italiya,  Ispaniya,  Greцiya  va  Portugaliya  zimmasiga    kon  dunyo  sanoat 
ishlab  chiqarish  5.5-5.6%  yoki  Evropa  sanoat  ishlab  chiqarishining      17%  tashkil  qiladi. 
Sanoat  tarmoqlarining  katta  qismi  Italiya,  Ispaniya  baъzi  bir  tarmoqlarida  Greцiya  va 
Portugaliya asosiy  rolni o’ynaydi. 
Sanoat  tarkibida  ishlab  chiqarish  alohida  ahamiyatga  эga.  Ispaniya  mineral  хom  
ashyo qazib olishda ajralib turadi. 
 Эnergetikasi. Эnergetika sanoati asosan CHetdan keladigan yoqilg’iga asoslanadi. 
Neftni  qayta  ishlovchi  zavodlar  quvvati  300  mln.t/yiliga.  Ishlab  chiqarilgan  эlektr 
эnergetika  asosan  GЭSlardan  olinadi.  Italiya  ishlab  chiqarilagan    эlekrt  эnergetika  1/3.  
Ispaniya 1\2, Portugaliya 3/5 qismini tashkil эtadi.  Italiya va Ispaniyada AЭS ishlataladi. 
Ispaniyada  o’zining хom ashyosi va import хom ashyo hisobiga qora metallurgiya va 
rangli  metallurgiyaning baъzi tarmoqlari Alъюminiy, Mis, Qo’rg’oshin va ruх qazib olish va 
qayta  ishlash  rivojlangan.  Ikkinchi  Jahon  Urushidan  keyin  regionda  mashinasozlik  sanoati 
juda tez rivojlandi. Regionda keng tarqalgan va rivojlangan  mashinasozlik tarmog’idan biri 
kemasozlik unadn keyin avtomobilsozlik, temir yo’l troansport mashinasozligi, mashinasozlik 
jihozlari ishab chiqarila boshladi.