Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

SÖLPÜLDEŞMEK[sölpüllöşmök], işl. Birnäçe 
bolup, sölpüldäp ýörmek. 
SÖLPÜLDEÝIŞ 
[sölpüllöýüş], 
iş 
ady. 
Sölpüldemek ýagdaýy. 
SÖLPÜLDÄBERMEK [sölpüllä:vermek], işl. 
Belli bir işiň başyny tutman, bikär sölpüldäp gezip 
ýörmek. 
SÖLTÜK, syp. Daş görnüşi gowşak, nalajedeýin, 
sölpi. Garaýagyz, söltük görnüşli biri ileri omzady. 
SÖM [sö:m], hal, gepl.d. Dik, dim-dik, somalyp 
duran.
SÖMELIŞMEK 
[sömölüşmök] 
işl., 
ser. 
Somalyşmak. Näme beýdip sömelişip dursuňyz? 
SÖMELMEK [sömölmök], işl., ser Somalmak. 
Sömelmeli bolmak. Sömelip durmak. 
SÖMELTMEK 
[sömöltmök], 
işl., 
ser. 
Somaltmak. 
SÖMMEGRÄK 
[sömmöğürä:k], 
syp. 
Sömmeribräk duran, depesi çürüräk. 
SÖMMEK [sömmök], syp. Depesi dik, ýokarsy 
çüri, sömelip duran, zömmek. Sömmek ak keçe 
telpek. 
SÖMMERIŞ [sömmörüş], iş ady. Sömmermek 
ýagdaýy. 
SÖMMERME [sömmörmö], iş ady. Sömmermek 
ýagdaýy. 
SÖMMERMEK [sömmörmök], işl. Somalyp 
görünmek. Uzyn inçejik diň sömmerip durdy. 
SÖMMERTMEK [sömmörtmök], işl. Somalyp 
görner ýaly etmek. Köne telpegini sömmerdip 
sögünip otyr (

Görogly

). 
SÖMPI [sömpü], syp.,ser. Sölpi. Ol bir 
nalajedeýin sömpi bolsa nätjek. 
SÖMPÜLDEMEK [sömpüllömök], işl., ser. 
Sölpüldemek. Ýene sömpüldäp, boş baraýmalymy? 
SÖMPÜLDEŞMEK 
[sömpüllöşmök], 
işl. 
Birnäçe bolup sölpüldäp ýörmek. 
SÖNDÜRILMEK [sönnürülmök], işl. Öçürilip 
goýulmak. Ýangyn söndürildi. Ot söndürilmek. Çyra 
söndürildimikä? 
SÖNDÜRIŞDIRMEK [sönnürüşdirmök], işl. Bir 
ýan ujundan söndürip çykmak. Ojaklarda sönmedik 
ot bar bolsa, hemmesini söndürişdiriň. 
SÖNDÜRIŞMEK [sönnürüşmök], işl. 1. Ýanyp 
duran ody söndürmäge kömekleşmek. Ýangyny 
söndürişmek. 2. Birnäçe bolup, bilelikde söndürmek. 
Ýangyn söndürişip durmak.
SÖNDÜRMEK [sönnürmök], işl. Ýanyp duran 
ot, çyra we ş.m. zady öçürmek. Çyrany söndürmek. 
Işläp duran maşyny söndürmek. 
SÖNDÜRTMEK [sönnürtmök], işl. Söndürmek 
işini başga birine etdirmek, söndürmäge mejbur 
etmek.Ýangyn söndürijilere ody söndürtmek. 
SÖNEŇKIRLEMEK [sönöňkürlömök], işl. 
Sönüp barmak, sönmäge ýakynlamak, öçübermek. 
SÖNME [sönmö], iş ady. Sönmek ýagdaýy. 
SÖNMEK [sönmök], işl. 1. Ot, çyra we ş.m. zat 
ýanmagyny bes etmek, öçmek. Tamdyrlar eýýäm 
sowapdy, ojaklar sönüpdi (

Edebiýat we sungat

). 2. 
Bir zada bolan hyjuwyň, meýliň, arzuwyň öçmegi, 
sowamagy. 
SÖNMEKLIK [sönmöklük], iş ady. Sönmek 
ýagdaýy. 
SÖNMEZLIK [sönmözlük], iş ady. Sönmän 
durmak, öçmezlik. 
SÖNÜBERMEK [sönüvermek], işl. Kem-
kemden sönüp ugramak, öçübermek. 
SÖNÜŞ, iş ady. Sönmek ýagdaýy. 
SÖNÜŞMEK [sönüşmök], işl. Kem-kemden 
sönmek(köp zat hakynda). 
SÖP, at, haýwanat d. Süýnmek kelleli, ownuk 
torçly balyk. 
SÖRTÜK,at. Gündogar tarapdan öwüsýän 
ýakymsyz gyzgyn ýa-da sowuk şemal. Sörtük şemal 
ösýärdi. 
SÖW, at. Käriz guýularynyň suwunyň akyp 
geçýän ýoly. 
◊ Söw sürmek käriziň guýularyny birikdirmek 
üçin, olaryň arasyny keseligine gazmak. 
SÖWDA [söwda:] I, at. Almak we satmak 
esasynda geçirilýän haryt dolanyşygy.
◊ Söwda etmek her hili hojalyk harytlaryny 
satmak, sowda-satyk bilen meşgullanmak. Söwdany 
gyzdyrmak öňünden dilleşip, biriniň aljak bolýan 
zadyna ýalandan hyrydar bolmak, özüňi şol harydy 
aljak ýaly ýagdaýda görkezmek. 
SÖWDA [söwda:] II, Derdeserli waka, alada; 
söýgi, yşk. Ne hasap, ne hesip, ne belli san bar, Kişi 
bilmez, ne söwdaýa sataşdym (Magtymguly). Bilmen 
niçik gamdyr, bilmen ne söwda, Hazan urdy, bag-
bossanym gelmedi (Andalyp). 
SÖWDAGÄR [söwda:ğä:r / söwdöğä:r], at. Zat 
alyp, zat satýan, söwda bilen meşgul bolýan adam. 
SÖWDAGÄRÇILIK 
[söwda:ğä:rçilik 
/ 
söwdöğä:rçilik], at, ser. Söwdagärlik. Bütin ömrüni 
diýen ýaly söwdagärçilik edip geçiripdi. 
SÖWDAGÄRLIK 
[söwda:ğä:rlik 
/ 
söwdöğä:rlik], at. Hususy söwda bilen meşgullyk, 
alyp satyjylyk, söwda-satyk, alyş-çalyş edijilik. 
SÖWDALAŞDYRMAK [söwda:laşdyrmak], işl. 
Satýan bilen alýan adamyň harydyň nyrhy hakda 
ylalaşmagyny gazanmak. 
SÖWDALAŞMA 
[söwda:laşma], 
iş 
ady. 
Söwdalaşmak ýagdaýy. 
SÖWDALAŞMAK 
[söwda:laşmak], 
işl. 
Harydyň bahasy hakda gepleşip, belli bir nyrha 
gelmek. Satyjy bilen alyjy söwdalaşyp bilmediler. 
SÖWDALAŞMAKLYK [söwda:laşmaklyk], iş 
ady. Söwdalaşmak ýagdaýy. 
SÖWDALAŞMAZLYK [söwda:laşmazlyk], iş 
ady. Söwdalaşyp bilmezlik. 
SÖWDALAŞYBERMEK [söwda:laşyvermek], 
işl. Söwdalaşyp başlamak. 
SÖWDALAŞYLMAK [söwda:laşylmak], işl. 
Harydyň bahasy hakda gepleşilmek, belli bir nyrha 
gelinmek. 
SÖWDALAŞYŞ 
[söwda:laşyş], 
iş 
ady. 
Söwdalaşmak ýagdaýy. 

---

281 
SÖWDALY [söwda:ly], syp. Galmagally, aladaly. 
Men bilmenem ne söwdaly başyň bar, Ýyldyz dagy, 
neçün gitmez dumanyň (

Görogly

). 
SÖWDA-SATYK [söwda:-satyk], at. Zat alyp, 
zat satma, aluw-satuw. Söwda-satyk işi. 
SÖWDEK [söwdök], at. Gumda bitýän kiçijik 
baldakly ot. 
SÖWDÜGIM [söwdüğüm], at, gepl.d. Ezizim, 
söýenim, söýgülim. Söwdügim, takdyry-hakdyr 
aýyrgan bizden seni. Eý söwdügim, Soňudagy, 
dagdanlydyr biliň seniň (Magtymguly). 
SÖWEDEŇ [söwödöň], syp. Uzyn, tagaşyksyz, 
çemesiz (adam). Söwedeň pyýada. 
SÖWEDEŇLEME [söwödöňlömö], iş ady. 
Söwedeňlemek ýagdaýy. 
SÖWEDEŇLEMEK [söwödöňlömökj, işl. Söw-
söw edip ýörmek, boş aýlanyp ýörmek, işsiz ygyp 
ýörmek. Söwedeňläp ýörmek. 
SÖWEDEŇLEŞMEK [söwödöňlöşmök], işl. 
Birnäçe bolup söw-söw syryp ýörmek, boş aýlanyşyp 
ýörmek, işsiz ygyşyp ýörmek. Söwedeňleşip ýörmäň-
de, bir käriň başyny tutuň! 
SÖWEDEŇLEÝIŞ [söwödöňlöýüş], iş ady.
Söwedeňlemek hereketi. 
SÖWEDEŇLÄBERMEK [söwödöňlä:vermek], 
işl. Söw-söw edip başlamak. 
SÖWELIŞ [söwölüş], iş ady. Söwelmek ýagdaýy. 
SÖWELIŞMEK [söwölüşmök], işl. Dikelişip 
durmak, birnäçe bolup işsiz gezişip ýörmek. 
Söwelişip durmaň-da, işiňiz bilen boluň! 
SÖWELME [söwölmö], iş ady. Söwelmek 
ýagdaýy. 
SÖWELMEK [söwölmök], işl. Dikelip durmak. 
Näme söwelip dursuň? 
SÖWELMEKLIK [söwölmöklük], iş ady. 
Söwelmek ýagdaýy. 
SÖWELTMEK [söwöltmök] işl. Dik duruzmak. 
Men ony seniň öňünde söwelderin. 
SÖWER [söwör], syp. 1. Iň gowy görülýän, 
söýgüli, eziz. Aýyrdy söwer balamdan, Ýüregimni 
ýara kyldy (Magtymguly). 2. Gyza dakylýan at. 
SÖWEŞ [söwöş], at, harby. Biri-birine garşy iki 
tarapyň ýaragly çaknyşygy, uruş, jeň.
SÖWEŞDEŞ [söwöşdöş], syp. Bilelikde söweş 
eden, söweşde bile bolan. Söweşdeş ýoldaş. 
SÖWEŞIBERMEK [söwöşüvermek], işl. Söweş 
edibermek, söweş alyp barybermek, urşubermek. 
SÖWEŞILMEK [söwöşülmök], işl. Söweş alyp 
barylmak, söweş edilmek, urşulmak. 
SÖWEŞIŞ [söwöşüş], iş ady. Söweşmek 
ýagdaýy. 
SÖWEŞJEŇ [söwöşşöň], syp. 1. Bir zat ugrunda 
jan aýaman söweşýän, göreşýän, jan çekýän. Şol 
zamananyň söweşjeň ýigitleri kasam etdiler. 2. göç.m. 
Möhüm, wajyp ähmiýetli.
SÖWEŞJEŇLIK [söwöşşöňlük], syp. Söweşjeň 
bolmaklyk, göreşjeňlik. 
SÖWEŞME [söwöşmö], iş ady. Söweşmek 
ýagdaýy. 
SÖWEŞMEK [söwöşmök], işl. 1. Söweş etmek, 
söweş alyp barmak, uruşmak 2. göç.m. Durmuşda, 
işde bir zatdan üstün çykjak bolup çalyşmak, 
göreşmek. Gaý bilen söweşmek. 
SÖWEŞMEKLIK [söwöşmöklük] iş ady. 
Söweşmek ýagdaýy. 
SÖWEŞMEZLIK [söwöşmözlük], iş ady. Söweş 
alyp barmazlyk. 
SÖWEÝIN [söwöýün]: gözüňe söweýin bir zat 
gowy ýa-da erbet görlen wagtynda içki joşgunyňy 
ýüze çykarmak üçin aýdylýan aňlatma. 
SÖW-SÖW: söw-söw syryp ýörmek ser. 
Söwedeňlemek. Söw-söw syryp ýörmek saňa 
gelişýän zat däl. 
SÖWÜŞ, at. Gelen myhmanyň hatyrasy üçin 
soýulýan mal, edilýän hormat. Söwüş üçin baggoýun 
soýuldy. 
◊ Söwüş etmek mal soýup, hormat etmek. Maňa 
söwüş edermisiňiz! (

Myraly

). Söwüş goýny gelin 
edinýän adamyň toý üçin gyz öýüne eltip berýän 
goýny. 
SÖWÜŞLIK [söwüşlük], syp. Söwüş üçin 
niýetlenen (mal). Bazardan söwüşlik alyp geldik. 
SÖWÜT, at. Insiz süýri çal ýaprakly, çeýe şahaly 
agaç, tal.
SÖWÜTLIK [söwütlük], at. Söwüt agajynyň köp 
biten, gögerip oturan ýeri. Söwütlikde salkynja şemal 
öwüsýär.  
SÖÝ, at. 1. kön.s. Söz. Ýüzün sowup, gep alyşmaz 
çyn ärler, Bir söý bilen ýagşy dosty çep bolsa 
(Magtymguly). 2.Saý-sebäp, sebäp. Bir söý bilen 
bärik sowulmaly bolduk. 
SÖÝDÜRMEK [söýdürmök], işl. Birinde özüňe 
söýgi döretmek, özüňi halatmak. 
SÖÝE [söýö], at. 1. Gapynyň aşaky we ýokarky 
işiklerini (bosagalaryny) birikdirýän we gabsa 
berkidilýän iki dik agaç. Ol söýä ýaplanyp durdy. 2. 
göç.m. Daýanç, arkadaýanç, arka.
SÖÝEBAG [söýöva:ğ], at. Işigiň söýesi bilen 
tärimi birleşdirýän ýüp, bag. 
SÖÝEG [söýöğ], at. 1. Bir zady diräp saklamak 
üçin söýelip goýulýan direg, paýa. Söýeg bilen duran 
ýerleri ýan bermedi. 2. ser. Söýe 2. 3. Oglana 
dakylýan at.