Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

bolmak düýrlenmek, ýygrylmak, bir gysym bolmak. 
ÝUMALANMAK [ýumolonmok], işl. Ýumak 
ýaly togalanmak, togalanyp gitmek, tigirlenmek, 
agdarylyp gitmek. Ýumalanyp ýumak tapdym 
(Sanawaçdan). 
ÝUMJUK: ýumjugyňy ýummak geplemän 
oturmak (köplenç, aýallaryň dilinde ). Sen bir 
ýumjugyňy ýumup otursana. 
ÝUMJUK-ÝUMJUK: ýumjuk-ýumjuk etmek 
gözüňi açalak-ýumalak etmek. 
ÝUMJUKLATMAK 
[ýumjuklotmok], 
işl. 
Gözüňi 
tiz-tizden 
açyp-ýumup 
durmak, 
gyrpyldatmak. Ol jüýjerilip duran gözlerini 
ýumjuklatdy (K. Jumaýew). 
ÝUMLUGYŞ [ýumluğuş], iş ady. Ýumlukmak 
ýagdaýy.
ÝUMLUKMA [ýumlukmo], iş ady. Ýumlukmak 
ýagdaýy. Myhman gelende, bir ýerlere ýumlukmaň 
näme? 
ÝUMLUKMAK [ýumlukmok], işl. Yzyňa 
seretmän, çalt ýöräp gitmek, ýüzüň ugruna gitmek, 
sumat bolmak. Atbakar oglan sesini çykarman, 
buýrugy berjaý etmäge ýumlukdy (H. Derýaýew). 
ÝUMLUKMAKLYK [ýumlukmokluk], iş ady. 
Ýumlukmak ýagdaýy. 
ÝUMMA [ýummo], iş ady. Ýummak ýagdaýy. 
Gözüňi ýummaň näme? 
ÝUMMAK [ýummok], işl. Gabaklaryňy ýa-da 
dodaklaryňy biri-birine degirmek. Ýum gözüňi, gysyp 
gezgin dişiňi, Ýaza ýetseň, unutmagyn gyşyňy 
(Magtymguly). 
ÝUMMAKLYK [ýummokluk], iş ady. Ýummak 
ýagdaýy. 
ÝUMOR [ýu:mor], at. Çeper edebiýatda, 
sungatda: wakalary, gahrymanlary degişme äheňli, 
ýomak şekilli suratlandyrmaklyk. 
ÝUMORIST [ýumori:s], at. Degişme äheňli, 
ýomak şekilli çeper eser ýazýan ýazyjy. Ýumorist 
ýazyjy.
ÝUMORISTIK 
[ýumori:stik], syp., 
edeb. 
Degişme äheňli, ýomak şekilli (çeper eser hakynda). 
Ýumoristik hekaýa. 

---

507 
ÝUMRALMA [ýumrolmo], iş ady. Ýumralmak 
ýagdaýy. 
ÝUMRALMAK [ýumrolmok], işl. Ýumry bolup 
durmak, ýumry bolmak, pökgermek. Hatda taýlaryň-
da göwüsleri, butlarynyň iç ýüzleri çykyn-çykyn 
ýumralyp görünýärdi (B. Kerbabaýew). 
ÝUMRALMAKLYK [ýumrolmokluk], iş ady. 
Ýumralmak ýagdaýy.
ÝUMRALTMAK [ýumroltmok], işl. 1. Ýumry 
etmek. Döşüňi ýumraldyp nirä gelýärsiň? 2. 
Ýumralyp durar ýaly etmek, ýumry etmek. Ol 
keçäniň aşagyna bir zat salyp, ýumraldyp goýdy. 
ÝUMRALYŞ [ýumroluş], iş ady. Ýumralmak 
ýagdaýy. 
ÝUMRALYŞMAK [ýumroluşmok], işl. Ýumry 
bolup durmak, ýumry-ýumry görünmek (birnäçe zat 
hakynda). 
ÝUMRUK, at. Barmaklaryň ýumlan, düwlen 
görnüşi. Ýumrukdan symsyk ýaman (Nakyl). 
Gulakjynyny ýumrugyna geýdirip pyrlady (A. 
Nazarow).

Ýumruk iýmek biri tarapyndan horlanmak, 
urulmak, ýenjilmek. Ýumruk ýaly uly bolmadyk, 
kiçijik. Ýumruk ýaly çaga. Gyzyl ýumruga girmek
biri-biriňe ýumruk salyp uruşmak.
ÝUMRUKLAMA 
[ýumruklomo], 
iş 
ady. 
Ýumruklamak ýagdaýy. 
ÝUMRUKLAMAK [ýumruklomok], işl. Birini 
ýa-da bir zady ýumruk bilen urmak, ýençmek, 
kakmak. Kempir gapyny iki gaýta ýumruklady (B. 
Soltannyýazow). 
ÝUMRUKLAMAKLYK [ýumruklomokluk], iş 
ady. Ýumruklamak ýagdaýy. 
ÝUMRUKLANMAK [ýumruklonmok], işl. Biri 
tarapyndan ýumruk bilen urulmak. Aradan biraz 
wagt geçenden soň, ýene gapy ýumruklanyp 
başlandy. 
ÝUMRUKLAŞMAK [ýumrukloşmok], işl. Biri-
biriňi ýumruklamak. 
ÝUMRUKLATMAK [ýumruklotmok], işl. Birini
ýa-da bir zady ýumruk bilen urdurmak, ýençdirmek. 
ÝUMRULMAK [ýumrulmok], işl. Ýykylmak, 
kül-peýekun edilmek. 
ÝUMRULYK [ýumruluk], at. Ýumry halda 
bolmaklyk, ýumralyp, güberilip durmaklyk. 
ÝUMRY,syp. Togalagrak görnüşde, ýumralybrak 
duran, tümmerip, galyp duran. Göwsüňde goşa 
ýumrular, Almamydyr, nar, Hatyja (Seýdi). 

Ýumry ýuwutmak gysganman iýmek, gazanç 
etmän iýmek. Siziň bu ýumry ýuwduşyňyza hiç zat 
çydamaz. 
ÝUMRY-ÝUMŞAK 
[ýumru-ýumşok], 
syp. 
Hoşgylaw, buýrulan işe 

ýok

diýmeýän. Men bir 
ilgezik, ýumry-ýumşak oglan-da (

Edebiýat we 
sungat

). 
ÝUMŞADYLMAK [ýumşodulmok], işl. Ýumşak 
edilmek. Göreş meýdany ýumşadylyp taýýarlanypdy 
(Ç. Aşyrow). Gowaçalaryň hatar aralary oňat 
ýumşadylypdyr. 
ÝUMŞAK [ýumşok], syp. 1. Aňsatlyk bilen
basyp, gysyp, sykyp bolýan, gaty bolmadyk. Ýumşak 
baldakly ot. Ýumşak ýer. 2. göç.m. Ýakymly, 
mylaýym. Ol süýji dilli, diýseň ýumşak oglan eken (T. 
Taganow).  
ÝUMŞAKDAN-ÝUMŞAK 
[ýumşokdon-
ýumşok], syp. Örän ýumşak, gaty ýumşak. Ilkinji 
söýgüsi ýumşakdan-ýumşak Ilkinji gar bolup, inýärdi 
gökden (G. Ezizow). 
ÝUMŞAKLYK [ýumşokluk], at. 1. Ýumşak 
halda bolmaklyk, gaty dällik. Bu agajyň ýumşaklygy 
sebäpli, ondan nähili şekil ýasasyň gelse, ýasap 
oturmalydy. 2. göç.m. Ýakymlylyk, mylaýymlylyk. – 
Geçiň, oturyň, çekinmäň – diýip, ýumşaklyk bilen 
sypaýyçylyk etdi (H. Derýaýew). 3. göç.m. Howasy 
mylaýym.  
ÝUMŞAMA [ýumşomo], iş ady. Ýumşamak 
ýagdaýy. Agajyň ýumşamasy suwa-da, buga-da 
bagly. 
ÝUMŞAMAK [ıumşomok], işl. 1. Gatylykdan 
ýumşak hala geçmek, ýumşak bolmak. Ýumşan ýer. 2. 
göç.m.  Howasy mylaýym bolup ugramak, köşeşmek, 
gowşaşmak. Gijeki aýaz daňdanyň alagaraňkysynda 
biraz ýumşady (B. Kerbabaýew). 3. göç.m. Gahary 
ýatyşmak, ýüregi düşüşip başlamak.
ÝUMŞAMAKLYK [ýumşomokluk], iş ady. 
Ýumşamak ýagdaýy. 
ÝUMŞAŞMAK [ýumşoşmok], işl. 1. Kem-
kemden ýumşak hala öwrülip başlamak. Suwly bedrä 
atylan çörekler ýumşaşypdyr. 2. göç.m. Gowşaşmak, 
peselişmek, ýatyşmak. Şol gatysyna tutup duran 
howa Nowruz aýynyň ortalarynda badyny gowşadyp, 
ýumşaşyp ugrady (

Edebiýat we sungat

). 
ÝUMŞATMAK [ýumşotmok], işl. 1. Gaty zady 
ýumşak etmek. Olar gowaçalary ýekeleýärdiler, 
keşleriň arasyny kätmen bilen ýumşadýardylar (B. 
Kerbabaýew). 2. göç.m. Gaharyny ýatyrmak, 
köşeşdirmek. Ol äheňini birneme ýumşatdy. 
ÝUMŞAÝYŞ [ýumşoýuş], iş ady. Ýumşamak 
ýagdaýy. 
ÝUMUK,syp. Biri-birine degip duran, ýumlan, 
ýapyk, açylman duran. Gözleri ýumuk arslandan ýene 
ses çykmady (G. Gurbansähedow). 
ÝUMULMAK [ýumulmok], işl. Eliň barmaklary, 
gözüň gabaklary, agzyň dodaklary gysylmak, 
ýapylmak. Ýadawlykdan ýaňa gözlerim ýumlup 
barýar. 
ÝUMURMA [ýumurmo], iş ady. Ýumurmak 
ýagdaýy. 
ÝUMURMAK [ýumurmok], işl. Ýykmak, 
dargatmak, weýran etmek, harabaçylyga öwürmek. 
ÝUMURMAKLYK 
[ýumurmokluk], 
iş 
ady.Ýumurmak ýagdaýy. 
ÝUMURTDYRMAK [ýumurtdurmok], işl., ser. 
Ýumurtmak. 
ÝUMURTGA 
[ýumurtgo], 
at. 
Towugyň, 
guşlaryň, pyşdylyň we ş.m. guzlaýan daşy gabykly 
tohumy. 
ÝUMURTGALAMAK [ýumurtgolomok], işl. 
Ýumurtga guzlamak, ýumurtga bermek. Bu guş çölde 

---

508 
beýik bir agajyň başynda höwürtge ýasap 
ýumurtgalapdyr (

Türkmen halk ertekileri

). 
ÝUMURTGALAÝYŞ [ýumurtgoloýuş], iş ady. 
Ýumurtgalamak ýagdaýy.
ÝUMURTGALYK [ýumurtgoluk], at, lukmanç. 
Tohumlanýan jyns agzasy (aýallarda). 
ÝUMURTMAK [ýumurtmok], işl. Ýumurmak 
işini başga birine etdirmek, ýykdyrmak. 
ÝUMUŞ, at. 1. Birine tabşyrylan iş, ýerine 
ýetirmeklige niýetlenen iş, tabşyryk. Emma özüň 
erbet ýigit bolmanlygyň üçin, saňa bir ýumuş buýrup 
görmegi ýüregime düwdüm (B. Seýtäkow). 2. 
Okuwçylara berilýän tabşyryk, gönükme. Okuwçylar 
öýe berlen ýumuşlaryny doly ýerine ýetiripdirler. 

 Ýumuş oglany tabşyrygy ýerine ýetirýän oglan. 
Biz bir ýumuş oglany. Ýumuş bilmezlik iş hökmünde 
kyn görmezlik. Ýumuş bilmeseňiz, sarjak zatlarym 
bardy. 
ÝUMUŞDYRMAK [ýumuşdurmok], işl. Ýumup 
çykmak; ýuman bolmak, göwünli-göwünsiz ýummak. 
Bu gürrüňlerden soň, köşeşen Pökgen barmaklaryny 
ýumuşdyrdy, açyşdyrdy, hasaplady-da razylyk berdi 
(A. Gowşudow).
ÝUP-ownuk b. Başynda -ýu bogny bolan sözüň 
öňünden gelip, güýçlendiriji öwüşgin berýän bölek. 
Ýup-ýuka, ýup-ýuwan, ýup-ýuwaş we ş.m. 
ÝUP-ÝUKA [ýup-ýu:ko], syp. Örän ýuka. Ýup-
ýuka mata. 
ÝUP-ÝUMŞAK [ýup-ýumşok], syp. Örän 
ýumşak. Ýup-ýumşak oturgyç. 
ÝUP-ÝUWAN [ýup-ýumon], syp. Örän ýuwan. 
Ýup-ýuwan gatyk bar içseňiz. 
ÝURDAGAÝDAR [ýu:rdoğaýdar], at. Iner bilen 
kärderiden bolan düýe. 
ÝURIDIK [ýuridi:k], syp. Hukuga degişli, hukuk 
bilen baglanyşykly.

Ýuridik şahs eýeçiliginde aýrybaşga emlägi 
bolan we öz borçnamalary boýunça bu emläk bilen 
jogap berýän, öz adyndan emläk we emläkleýin däl 
şahsy hukuklary edinip hem-de amala aşyryp bilýän, 
borçlaryny çekip bilýän, kazyýetde hak isleýji we 
jogap beriji bolup bilýän gurama (ser. Şahs). 
ÝURIST [ýuri:st], at. Ýuridik bilimli adam, 
hukukçy, hukuk ugrundan tejribeli işgär. 
ÝURISTLIK [ýuri:slik], at. Ýuristiň kesp-käri. 
Ol bir edarada ýuristlik edýär.
ÝURT [ýu:rt], at. 1. Döwlet, belli bir araçägi 
bolan ýer giňişligi. 2. Ilatyň göçen ýa-da oturymly 
ýeri. 

Ýurdunda ýel ösdürmek hiç zatsyz galdyrmak, 
ýok etmek. Ýurduňda ýel öwüsmek nam-nyşan 
almazlyk, hiç zatsyz galmak, ýurduň tozmak. 
Ýurdunda ýumurtga togalabermeli etmek derbi-
dagyn etmek, ýumurmak. Ýurduny başgalamak
aradan çykmak, ölmek. Ýurdy baglamak baýlyk, 
mülk, güýç we ş. m. boýunça meşhur bolmak. 
Çerkeziň syratyna, güýjüne garanda, ýurdy baglan 
pälwan bolaýmalydy (B. Kerbabaýew). Ýurdy