Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

ÝÜKLEÝJI [ýüklöýjü], at. Ýük ýükleýän (adam, 
enjam). Ýene bir gowy zat – kärhanada ýük 
ýükleýjiler köp. 
ÝÜKLEÝIŞ [ýüklöýüş], iş ady. Ýüklemek 
ýagdaýy. 
ÝÜKLÄBERMEK [ýükllä:vermek], işl. Ýükläp 
başlamak; ýük urmagy dowam etdirmek. Şeýdiň-de 
hemmesinem ýükläberiň. 
ÝÜKLI [ýüklü], syp. 1. Üstüne ýük urlan, 
ýüklenen. Ýükli maşynlar geçişip dur. 2. Kynçylykly, 
aladaly. Ol günler geçdi, ýöne ýükli geçdi. 
ÝÜKSE [ýüksö]: ýükse bolmak ser. Ýük 
bolmak. 
ÝÜKSÜNIBERMEK [ýüksünüvermek], işl. 
Ýüksünip ugramak. 
ÝÜKSÜNME [ýüksünmö], iş ady. Ýüksünmek 
ýagdaýy. 
ÝÜKSÜNMEK [ýüksünmök], işl. Birini ýa-da 
bir zady ýük bilmek, agyr görmek, kyn görmek. 

Şony ýüksünmän, ynjytman saklaýyn diýse, bararyn

 
diýdi (

Nejep oglan

). Men seni ýüksündimmi? (B. 
Kerbabaýew).  
ÝÜKSÜNMEZLIK [ýüksünmözlük], iş ady. 
Ýüksünip durmazlyk. 
ÝÜLMEGRÄK [ýülmöğürä:k], syp. Öňküsinden 
ýa-da beýlekilere garanda birneme ýülmek. 
ÝÜLMEK [ýülmök], 1. syp. Sürlüp ýylmanak 
bolan, sürlüp ýukalan, ýylmanak. Ýülmek kenek. 
Ökjesi ýülmek ädik. 2. at. Öýleriň içinde diwarlara, 
ýere düşemek üçin ulanylýan gurluşyk serişdesi, 
kafel. Hammamyň içine ýülmek düşemek. 
ÝÜLMEME [ýülmömö], iş ady. Ýülmemek 
ýagdaýy. Aşyk ýülmeme. 
ÝÜLMEMEK 
[ýülmömök], 
işl. 
Ýüzüni, 
arkasyny gyryp, ýylmap ýukaltmak, sürüp ýylmanak 
etmek. Bir bölejik almazy ýülmäp otyr hemişe (A. 
Atajanow).
ÝÜLMEMEKLIK [ýülmömöklük], iş ady. 
Ýülmemek ýagdaýy. 
ÝÜLMENMEK [ýülmönmök], işl. Ýylmanyp 
tekizlenmek. Baş ujundaky adam boýundan belent 
haýbatly mermer daş sünnälenip ýülmenipdir 
(

Edebiýat we sungat

). 
ÝÜLMETDIRMEK [ýülmötdürmök], syp., ser. 
Ýülmetmek. 
ÝÜLMETMEK [ýülmötmök], işl. Ýülmemek 
işini başga birine etdirmek. 
ÝÜLÜK, at, ser. Ýilik.  
ÝÜŇ, at. Käbir haýwanlaryň bedenini örtýän 
ýumşak tüý örtügi. Düýäniň ýüňi. 

Ýüň darak goýun, düýe ýüňi ýaly zatlary 
daramak, darap arassalamak üçin, aşagy üçburç tagta 
stanokly, ýokarsy iki setir uzyn dişli enjam. Ýüňi 
ýetmek mazaly güýç-kuwwata gelmek, ýetişmek, 
ýigit ýetip gujurlanmak, daýawlanmak. Ýüňi ýeten 
goç ýigidiň ýanynda, Altmyş nedir, ýetmiş nedir, ýüz 
nedir (Magtymguly). 
ÝÜŇSAKGAL [ýüňsakgal/ýüňsakal]: ýüňsakgal 
bolmak biriniň öňünde ýalançy bolmak, sözüňde, 
lebziňde tapylyp bilmezlik, garaşylany çykmazlyk. 
Ýüňsakgal bolarys-a öýdemzok (

Edebiýat we 
sungat

). Ýüňsakgal etmek ýalançy etmek, biabraý 
etmek, masgara etmek. Özüni ýüňsakgal eder, 
Bozulan ile baş bolan (Magtymguly). 
ÝÜŇJÜMEK [ýüňjümök], syp. Tüýjerip duran, 
ýüň pisint, ýüň ýaly, ýüňleç. Ýüňjümek süýümli 
birýyllyk gowaça hem bolupdyr. 
ÝÜŇLEÇ [ýüňlöç], syp. Ýüňjümek.Ýüňleç 
sakgally Weldurdy aga berk garşylyk görkezdi (N. 
Pomma). 
ÝÜŇLEGRÄK [ýüňlögürä:k], syp. Birneme 
ýüňlek. 
ÝÜŇLEK [ýüňlök], syp. Gür ösgün ýüňli, köp 
ýüň berýän, ýüňli. Tamyň hemme ýerini ýüňlek, galyň 
pendi halylary tutup ýatyrdy (B. Seýtäkow). Saryja 
goýunlary örän ýüňlek bolýar. 
ÝÜŇLI [ýüňlü], syp. 1. Ýüňlek. 2. Içine ýüň 
salnan, ýüň dykylan. Içi ýüňli haltalaryň üstünde 
ýatyrdylar (B. Seýtäkow). 

Ýüňli ganar ýaly bolmak  gaty çişik bolmak 
(köplenç, kesel bilen baglanyşykly aýdylýar). 
ÝÜŇTÜÝLI [ýüňtüýlü], syp., gepl.d. 1. Dowaryň 
goýunugruna berilýän umumy at. Süriniň içinde 
ýüňtüýli dowar azlyk edýär. 2. gepl.d. Atly-abraýly, 
derejeli, aňyrly-asylly. 
ÝÜP, at. 1. Ýüňden, çöpürden, kendir 
süýüminden we ş.m. işilip, ýük, goş-golam, mal-gara 
daňmak üçin ulanylýan tanap, bag. Käse döwen käse 
berer, ýüp üzen – tanap (Nakyl). Gulaç ýetmese – 
ýüpden, garyş ýetmese – ýigitden (Nakyl). 2. Haly, 
palas dokamak üçin ýüňden egrilen argaçlyk, erişlik 
sapaklar. Halyçylaryň elini, ýüpleriň reňkini, çitimini, 
gyrymyny nazaryndan sypdyranok (

Edebiýat we 
sungat

). 

Ýüpsüz baglamak (daňmak) 1) bent etmek, 
bendiwan etmek, erkini almak. 2) bir zat wada edip, 
köp garaşdyrmak. Ýüp syrylyp, toýnukdan geçmek 

---

512 
iş-işden geçmek, boljak iş bolmak. Her kim öz 
bilenini orta atdy. Iň soňunda ýüp syrylyp, toýnukdan 
geçdi (

Görogly

). Ýüpüniň üstünde odun goýup 
bolmazlyk bil baglap bolmazlyk, ynanyp bolmazlyk, 
belli gepi bolmazlyk, ygtybarsyz, ygrarsyz bolmak. 

Bu adam hemişe sözüniň üstünde tapylýan adam 
däl, onuň ýüpüniň üstünde odun goýup bolmaz

 diýip, 
bütin oba gürrüň edýärdi (A. Gowşudow).