Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

ÝUWMARLAÝYŞ [ýuwmorloýuş], iş ady. 
Ýuwmarlamak ýagdaýy. 
ÝUWMAZLYK [ýuwmozluk], iş ady. Ýuwup 
arassalamazlyk. Gök önümleri ýuwman iýmek
bolmaz. 
ÝUWNUKSYZ [ýuwnuksuz], işl. Gepi-sözi 
ýerliksiz, ýerliksiz hereket edýän, batnyksyz, kelpeň. 
Hoşgeldi, ýaňky biziň ýanymyzda oturan ýuwnuksyz 
adam kimdi (A. Gowşudow). 
ÝUWNUKSYZLYK 
[ýuwnuksuzluk], 
at. 
Ýuwnuksyz häsiýetlilik. 
ÝUWNUKSYZRAK [ýuwnuksuzura:k], syp. 
Birneme ýuwnuksyz. 
ÝUWUDYBERMEK 
[ýuwduvermek], 
işl. 
Ýuwudyp başlamak. 
ÝUWULMAK [ýuwulmok], işl. Suw bilen 
arassalanmak. Täze ýuwlan köýnek. 
ÝUWUNDY 
[ýuwunny], 
at. 
Gap-çanak 
ýuwlanda galýan hapa suw. Ýaz ýuwundysy gyşa 
gatyk (Nakyl). 
ÝUWUNDYRMAK [ýuwunnurmok], işl. Ýuwup 
arassa etmek, tämizlemek; suwa düşürmek. Çagany 
ýuwundyrmak. 
ÝUWUNMAK [ýuwunmok], işl. Suw bilen 
arassalanmak, suwa düşmek, endamyňy ýuwmak. 
Ýüzi gyrawlan bedreden suw alyp, içki köýnegini-de 
çykaryp, tä guşaklygyna çenli buz ýaly suwa ýuwundy 
(B. Seýtäkow). 
ÝUWUN-ÝUWUN, 
syp. 
Hapa 
degendir, 
ýokuşandyr öýdüp, elini, gap-gaçlaryny häli-şindi
ýuwup duran, gereginden artyk ýuwýan, ýuwunýan. 
ÝUWUP-ÝAÝMAK 
[ýuwup-ýa:ýmak], 
işl.  
Ýuwmarlamak. 
Ýuwup-ýaýanyň 
bilen 
onuň 
içigaralygyny ýaşyryp bilmersiň. 
ÝUWUSGA [ýuwusğo], at.1. Öli ýuwlan suw. 2. 
Öli ýuwlan suwuň dökülen ýerinde galdyrylan 
tümmek.
ÝUWUŞ I, iş ady. Ýuwmak ýagdaýy. 

 Ýuwuş suwy şorlan ýeriň duzuny azaltmak üçin 
tutulýan suw. 
ÝUWUŞ II,at. Çalt köpelýän, gamşa meňzeş 
köpýyllyk ot. 
ÝUWUŞDYRMAK [ýuwuşdurmok], işl. 1. 
Hemmesini, ählisini ýuwup çykmak. Aýallar toýuň 
gap-gaçlaryny, gazanlaryny ýuwuşdyrdylar. 2. 
Mümkinçilige görä, bolşuna görä ýuwmak. 
ÝUWUŞMAK [ýuwuşmok], işl. 1. Ýuwmaga 
kömek etmek. Olaryň kimsi şo gezek kir ýuwuşdy, 
kimsi içeriň arassaçylygy bilen gümra boldy 
(

Edebiýat we sungat

). 2. Bilelikde ýuwmak. Ýabyň 
başyndaky gelin-gyzlar kir ýuwşup otyrdy. 
ÝUWUTDYRMAK 
[ýuwtdurmok], 
işl. 
Ýuwutmaga 
mejbur 
etmek. 
Dermany 
çaga 
ýuwutdyrmak. 
ÝUWUTMA [ýuwtmo], iş ady. Ýuwutmak 
ýagdaýy. 
ÝUWUTMAK [ýuwtmok], işl. 1. Bogazyň beden 
muskullarynyň hereketi arkaly iýmiti gyzylödegiň 
üsti bilen iteklemek. Ol el ýaly çöregiň ýüzüne ýagy 
galyň çalyp, çeýnäp-çeýnemänkä ýuwutdy (B. 
Seýtäkow). 2. Demiňe dartmak, içiňe sormak. Dürli 
yslara gatyşan bahar howasyny çuňňurdan-çuňňur 
ýuwutdygyňça, ýuwudasyň gelýär (H. Derýaýew). 3. 
Sözüňi, ynamyňy ýele bermek, ygraryňy gidermek. 
Beren sözüňi ýuwutmak. 

Gaharyňy ýuwutmak gaharyň gelen-de bolsa, 
özüňe erk edip, saklanmagy başarmak. Gaharyny 
ýuwdan batyr (Nakyl). 
ÝUWUTMAKLYK [ýuwtmokluk], iş ady. 
Ýuwutmak ýagdaýy. Gussa ýuwutmaklyk seniň ýaly 
aňly-asylly ýigide uslybam däl. 
ÝUWUTMAZLYK [ýuwtmozluk], iş ady. 
Ýuwutman durmak, ýuwutmakdan saklanmak. Çilim 
çekýäniň ýanynda oturyp, tüsse ýuwutmazlyk mümkin 
däl. 
ÝÜK,at.1. Ulaga urmak, bir zada ýüklemek, 
ýanyň bilen götermek üçin taýýarlanan zat, haryt, 
goş. Hatarda ner bolsa, ýük ýerde galmaz (Nakyl). 2. 
Öýüň duluna galdyrylyp goýlan ýorgan-düşek. 
3.göç.m. Jebir, azap, dert, alada, azar. Ýöne Bibi 
ejäniň dertli janyna şol seýrek düşýän myhmanlar 
hem uly ýükdi (T. Gurbanow). 

Ýük bolmak birine azar bolmak, asgynjak 
bolmak. Ol ýolda öz başyny çarap bilmän, maňa ýük 
boldy. Ýük görmek kyn görmek, ünji, alada bilmek. 
Sen Mülkini ýük görseň, men ýük görmen (

Edebiýat 
we sungat

). Ýüki saman iş oňarmaýan, elinden iş 
gelmeýän, derde ýaramaýan, pöwhe, boş. Iş bilýän 
birini ibereweri, ýüki samanyň biri gelse, bu ýerde özi 
iş bolar. Ýüki ýeňlemek gaýgy-gamy azalmak, derdi-
aladasy egsilmek, işi ýeňlemek. Ýüki ýeňlän Aýjahan 
uludan dem aldy (B. Gulow). Ýüki ýetmek derdeseri 
artmak, alada-ünjüsi köpelmek; işi başyndan agmak. 
Sähetliniňem ýüki ýetýär, Baky jan (H. Garabaýew). 
Ýüküňi tutmak gerekli zatdan şaýyňy tutmak, alyp 
bileniňi almak. Seniň demiň içiňde bolaýsyn, 
matadan ýüküňi tutaryn (A. Durdyýew). Ýük 
ýazdyrmak ýolda düşläp, dem-dynç almak, 
düşlemek. Aňyrdan ýadap gelýän kerwenler şu ýerde 
ýüklerini ýazdyryp, üç günläp dynç almagy makul 
gördüler (

Türkmen halk ertekileri

). Bu dünýä göýä 
bir kerwensaraýdyr, Gelen ýük ýazdyryp geçip 
baradyr (Magtymguly). 
ÝÜKÇI [ýükçü], syp., at. 1. Ýük daşamaga 
gaýym, köp ýük göterýän, ýüke werdiş. Dogrudan 
hem ýükçi arwanalaryň ýük çekmekden ýaňa 
örküjiniň gapdallary ýara bolardy (A. Gowşudow).