Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

KÖKENLEÝIŞ 
[kökönlöýüş], 
iş 
ady. 
Kökenlemek ýagdaýy. 
KÖKENLI [kökönlü]: at. zergärç. s. kökenli 
ýüzük gyz-gelinleriň bäş barmagynyň bäşisine 
dakylýan, ýerligi kümüşden, ýüzüne gyzyl çaýylan, 
hakyk, pöwrize ýa-da aýna gaşlary oturdylan, 
kökenler arkaly birleşýän, ýokarsy goşara dakylýan 
inçejik bilekseli bezeg şaýy. Porhan oňa ýüzi gaşly 
kökenli ýüzügi çykaryp, barmaklaryna ötürdi (N. 
Pomma).
KÖKERILMEK [kökörülmök], işl. Owlak-
guzular we ş.m. kökene baglanmak. 
KÖKERIŞ [kökörüş], iş ady. Kökermek 
ýagdaýy. 

---

45 
KÖKERIŞDIRMEK 
[kökörüşdürmök], 
işl. 
Kökene düzüşdirmek, bir ýan ujundan kökermek. 
Goýunlary kökerişdirmek. 
KÖKERIŞMEK [kökörüşmök], işl. Kökene 
düzüşmek, baglaşmak. Owlak-guzy kökerişmek. 
KÖKERME [kökörmö], iş ady. Kökermek 
ýagdaýy. 
KÖKERMEK 
[kökörmök], 
işl. 
1. 
ser. 
Kökenlemek. Her kim ýerli-ýerden goýunlary 
kökerip sagmaga başladylar (H. Derýaýew). 2. 
göç.m. Bendi etmek, aýrylyp gitmez ýaly etmek, 
baglap goýmak. 
KÖKERMEKLIK [kökörmöklük], iş ady. 
Kökermek ýagdaýy. 
KÖKERMEZLIK [kökörmözlük], iş ady. 
Kökerme işi edilmezlik. Ol goýunlary henizem 
kökermändir. 
KÖKERTMEK 
[kökörtmök], 
işl.Owlak-
guzulary kökerip goýdurmak, baglatmak. 
KÖKLEME [köklömö] I, II, iş ady. Köklemek 
ýagdaýy. 
KÖKLEMEK [köklömök] I, işl. l. Biçilen 
geýim-gejimiň we ş.m. böleklerini iri-iri sanjyp, biri-
birine birikdirmek, kök atmak. 2. Öýüň tärim 
agaçlaryny deşiklerinden tasma geçirip birleşdirmek. 
Ol tärim agaçlaryny kökläp, bir ganat tärim 
taýýarlady. 
KÖKLEMEK [köklömök] II, işl. Bir zatdan 
lezzet alyp, keýpiňi götermek, keýpiňi çaglamak.Gök 
çaýdan keýpiňi köklemek. 
KÖKLEMEKLIK [köklömökluk] I, II, iş ady. 
Köklemek ýagdaýy. 
KÖKLENMEK [köklönmök] I, işl. l. Kök 
atylmak. Köýnek köklendi. 2. Tasma bilen 
birikdirilmek. Tärim köklendi. 
KÖKLENMEK [köklönmök] II, işl. Keýpiň 
kökelmek, keýplenmek. Çaýdan soň onuň keýpi has 
köklendi. 
KÖKLEŞMEK [köklöşmök], işl. 1. Tikilýän 
geýime kök atyşmak. Ýorgan kökleşmek. 2. 
Tärimleri tasma bilen berkidişmek. 
Tärim 
kökleşmek. 
KÖKLETMEK [köklötmök], işl. 1. Tikilýän 
geýime kök atdyrmak. Maşynda tikiljek eşikleri 
kökletmek. 2. Tasma (inçe uzyn edilip gyýlan gaýyş 
ham) bilen berkitdirmek. Tärimleri kökletmek. 
KÖKLEÝIŞ [köklöýüş] I, II, iş ady. Köklemek 
ýagdaýy. 
KÖKLÜK I, syp. 1. Kök atar ýaly, kök atmaga 
ýararly (sapak). Köklük sapak. 2. Tärimleri berkider 
ýaly çig hamdan uzyn edilip kesilen tasmasy (gaýyş, 
ham). Köklük tasma taýýarlamak. 
KÖKLÜK II, at. Wagty hoşluk, keýpi çaglyk. 
Keýpiniň köklüginden ýaňa ol aýdym hem aýtdy (A. 
Gowşudow).
KÖKÜŞ, at, kön. s. Hindi towugy. 
KÖL [kö:l], at. Bir çetinden akar suw gelip 
goşulýan, giň meýdany tutup ýatan suw.
KÖLÇE [kö:lçö], at. 1. Suw ýygnanan sähelçe 
ýer, içi suwly oý ýer, kiçijik köl. Howlynyň içinde, 
käbir ýerinde erän garyň suwundan kiçijik kölçe 
emele gelip, mal derisiniň zeňi çykan sary suwlar 
tegelenip ýatyrdy (A. Gowşudow). 2. gepl. d. Ekin 
ekilýän we daşyna pel çekilen oýtajyk ýer. 
KÖLE [kö:lö], at. Nikasyz doglan çaga, 
çöpdüýbi. Huda buýrugyndan aýrylan juwan, 
Oýnaşyndan haram köle getirmiş (Magtymguly). 
KÖLEG [kö:löğ], at. Deňizde kenar ýakasynda 
takmynan adam boýy beýiklikde bolýan tolkun. Pelek 
güýçli, aýrylmady daşymdan, Naw bozuldy, köleg 
aşdy başymdan (Hatam şahyr). 
KÖLEGE [kölöğö], at. 1. Ýagtylyk sebäpli her 
bir zadyň bir ýere düşýän saýasy, şekili. Mesenäniň 
üstüne bolsa gür söwüt kölege salýardy (B. 
Kerbabaýew). 2. Her bir zadyň Gün düşmeýän 
tarapyndaky saýaly ýeri, saýa. Gün batyp barýardy, 
kölege uzaýardy (

Edebiýat we sungat

). 

Kölege salmak bir alada, gam alamaty 
duýulmak, 
keşbinde, 
sypatynda 
tutuklyk 
bildirmek.Aýgülüň düşünjeli gözleri sahna garasa-
da, çala süýnmegräk dury ýüzüne nämäniňdir 
aladasy kölege salýardy (B. Kerbabaýew). Kölegesi 
ýaly (bolmak) elmydama biriniň ýanyndan 
aýrylmaýan, nirä gitse, şonuň bilen bile gidýän, bile 
bitişen ýaly (adam hakynda). Kölegäňçe görmezlik 
birini 
özüňden 
pes saýmak, 
adam 
hasap 
etmezlik,kemsitmek.
KÖLEGELEME 
[kölöğölömök] 
iş 
ady. 
Kölegelemek ýagdaýy. 
KÖLEGELEMEK [kölöğölömök], işl. 1. Saýa 
salmak, kölege düşmek. Öýlän jaý kölegelänsoň, 
kölegä düşek atyp geçeris. 1. Kölegede dynç almak, 
salkyn ýerde demiňi dürsemek, saýalamak. Ol 
kölegelemek üçin erigiň saýasyna sowuldy. 3. göç. m. 
Kölege salar ýaly derejede ýerden gögerip çykmak, 
ösmek (gawun, garpyz ýaly ekinler hakynda). Ekilen 
gawunlar kölegeläp otyr.