Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

KÖWLEŞDIRMEK [köwlöşdürmök], işl. Bir 
ýanyndan köwläp çykmak. Itgyzganyň düýbüni 
köwleşdirmek. 
KÖWLEŞMEK 
[köwlöşmök], 
işl.
1. Köwlemäge kömekleşmek. Ol agasyna töňňe 
köwleşdi. 2. Bilelikde köwlemek. Oglanlar käşir 
köwleşip ýördüler.  
KÖWLETMEK [köwlötmök], işl. Köwlemek 
işini başga birine etdirmek. Agajyň düýbüni 
köwletmek. 
KÖWLEÝIŞ [köwlöýüş] I, II, iş ady. Köwlemek 
ýagdaýy. 
KÖWME [köwmö], iş ady. Köwmek ýagdaýy. 
KÖWMEK [köwmök], işl. Bir ýeri, bir zadyň 
ýüzüni ýa-da düýbüni, aşagyny oýmak, gazmak. 
Ahyrynda göterim edilen ýoluň dört-bäş metr 
möçberinde aşagyny köwdüler (B. Kerbabaýew).
KÖWMEKLIK [köwmöklük], iş ady. Köwmek 
ýagdaýy. 
KÖWMEZLIK [köwmözlük], iş ady.  Köwmek 
işini etmezlik. 
KÖWRE [köwrö], at. Siliň oýup giden ýeri. Ol 
köwre güzere nije düşüp sen (Magtymguly). 
KÖWREKAK [köwrökak], at. Guradylan gyr 
çomujy. Köwrekak iýeniň ygynda ýatma (Nakyl). 
KÖWREÝIK [köwröýük], at. Gumda, şorlukda, 
dagda gögerýän gaty baldakly, püri bogun-bogun köp 
ýyllyk ösümlik. Meýdan titir, köwreýik, şora, ýowşan 
bilen basyrylgy (

Edebiýat we sungat

). 
KÖWSAR [köwsa:r]: köwsar urmak. ser. 
Köwsarlamak. Köwsar urýan ýeller, suwly ýagyşlar, 
Çyn söýginiň odun söndürmeýärler (R. Seýidow).
KÖWSARLAMA 
[köwsa:rlama], 
iş 
ady. 
Köwsarlamak ýagdaýy. 
KÖWSARLAMAK 
[köwsa:rlamak], 
işl. 
Aýlanyp öwüsmek, aşyrym-aşyrym ösmek, belli bir 
tarapdan däl-de, dürli tarapdan öwüsmek (ýel, şemal 
hakynda). Heniz ugrukmadyk şemal köwsarlap, tezek 
ysyny, tüsse ysyny, düýeleriň gäwüş ysyny getirýärdi 
(B. Kerbabaýew). 
KÖWSARLAMAKLYK [köwsa:rlamaklyk], iş 
ady. Köwsarlamak ýagdaýy. 
KÖWSER [köwsör], at. Hyýaly jennet çeşmesi. 
Köwsere ýuwupdyr ýar syýa saçyn, Agyz diýen etmez, 
tilden uýalar (Mollanepes). 
KÖW-SÖW: köw-söw etmek bir ýerde aýlanyp, 
aýlanjyrap ýörmek, işli-işsiz gezelenç etmek. Ol 
ekiniň golaýynda köw-söw edip ýördi. 
KÖWÜK I, at. Ýabany pişige meňzeş ýyrtyjy 
haýwan. Gumuň käbir ýerlerinde köwükler we 
alajagözenler hem ýaşaýarlar. 
KÖWÜK II, syp. Köwek bolup duran, köwlen 
(ýer). Agajyň bir gapdaly adam giräýmeli köwükdi. 
KÖWÜLMEK [köwülmök], işl. Bir zadyň, jaýyň 
we ş.m. düýbi oýulmak, gazylmak. Köne jaýyň 
düýpleri köwlüp, üstüňe ýykyljak bolup dur. 
KÖWÜM-KÖWÜM, syp. Köp ýer köwlen. 
Alaňňyrtlar mal ýatagyň töweregini köwüm-köwüm 
edipdir. 
KÖWÜNMEK [köwünmök], işl. Özüň üçin 
köwmek, köwläp almak. Men gumda kösük 
köwündim. 
KÖWÜŞ I, at. Aýaga geýilýän gonçsuz 
aýakgaplaryň umumy ady. Ol mele mesisini taýly 
gezek sypalaşdyryp, köwüşlerini golaýyna getirip 
goýdy (B. Seýtäkow).
KÖWÜŞ II, iş ady. Köwmek ýagdaýy. 
KÖWÜŞÇI [köwüşşü], at. Köwüş tikýän, köwüş 
ýamaýan, aýakgap bejerýän ussa. Köwüşçä ädigimiň 
ökjesine nal kakdyrdym. 
KÖWÜŞDIRMEK [köwüşdürmök], işl. Birnäçe 
ýeri 
köwüp 
çykmak, 
köwüm-köwüm 
edip 
gazyşdyrmak. Elleri kiçijik pillije çagajyklar jaýyň 
töweregini köwüşdirip çykypdyr. 
KÖWÜŞLEMEK [köwüşlomok], işl., gepl. d. 
Kowuiş bilen urmak. Onuň agzyny köwüşlemeli 
bolupdyr. 
KÖWÜŞLIK [köwüşlük], syp. Köwüş tiker ýaly, 
köwüş tikmek üçin niýetlenen. Köwüşlik teletin. 
KÖWZEME [köwzömö], iş ady. Köwzemek 
ýagdaýy. 
KÖWZEMEK [köwzömök], işl. 1. Bugdaýyň, 
künjiniň we ş.m. dänelerini gaba salyp, silkeläp 
arassalamak. Ol bugdaýy köwzäp arassalady. 2. Soka 
salyp, gabygyny döwmek, aýyrmak. 
KÖWZELMEK [köwzölmök], işl. 1. Bugdaýyň, 
künjiniň we ş.m. däneleri gaba salnyp, silkelenip 
arassalanmak. 2. Soka salnyp, gabygy döwülmek, 
aýrylmak. 
KÖWZEMEKLIK [köwzömöklük], iş ady. 
Köwzemek ýagdaýy. 
KÖWZEŞDIRMEK 
[köwzöşdürmök], 
işl. 
Köwzäp çykmak, köwzäp arassalaşdyrmak. Ol 
bugdaýy, künjini köwzeşdirdi. 

---

54 
KÖWZEŞMEK 
[köwzöşmök], 
işl.
1. Köwzemäge kömekleşmek. Bugdaý köwzeşmek.
2. Bilelikde köwzemek. Aýallar bugdaý köwzeşip 
durdular.  
KÖWZETMEK [köwzötmök], işl. Köwzemek 
işini başga birine etdirmek. 
KÖWZEÝIŞ [köwzöýüş], iş ady. Köwzemek 
ýagdaýy. 
KÖÝ [kö:ý], at, Pikir-hyýal, oý; küý. Günde ýüz 
köý geler-geçer bu başa, Agyrtma, sözümi ýykmagyl, 
oglum (Magtymguly). Tapmadym, nädeýin, ýok eken 
öýde, Galdym şol wagtda tükenmez köýde (A. 
Kekilow). 
KÖÝDÜRIŞ [köýdürüş], iş ady. Köýdürmek 
ýagdaýy. 
KÖÝDÜRME [köýdürmö], iş ady. 1. Köýdürmek 
ýagdaýy. 2. at. Gyzgyn unaşyň, belkäniň üstüne 
agaran guýlup taýýarlanýan nahar. 
KÖÝDÜRMEK [köýdürmök], işl. 1. Bir zady 
otda öte gowurmak, ýakyp zaýalamak. Ol tamdyra 
ýapan çörekleriniň birnäçesini gülledipdir, ody köp 
salyp köýdüripdir. 2. göç. m. Biriniň janyny ýakmak,
çykgynsyz ýagdaýa salmak, bagryny ýakmak. Näz 
bilen köýdürme bizi, Gyz juwan, suw ber içeýli 
(

Görogly

). 3. göç. m. Puluň hümmetine görä 
düşýän harydy alman, ony biderek zada harç etmek, 
biderek zada sowmak, ýerliksiz harçlamak. Maňa bir 
eden zadyňam bolmaz-da, diňe şol puly köýdürersiň 
(B. Kerbabaýew). 4. göç.m. Pul çalşygynda bar bolan 
pullaryňy bellenen möhletde täze pula öwürmän, 
olaryň köýmegine sebäp bolmak, ýerine täze pul alyp 
bilmezlik. Şu aýyň içinde pullaryňy täze pula 
çalyşmasaň, hemmesini köýdürersiň.  
KÖÝLENMEK [kö:ýlönmök], işl. Bir zadyň 
pikir-hyýalyny etmek, oýa batmak. Ol näme 
oýlanýar, näme aýlanýar, Ol näme köýlenýär, näme 
küýlenýär? (N. Pomma).
KÖÝME [köýmö], iş ady. Köýmek ýagdaýy. 
KÖÝMEK [köýmök], işl. 1. Gyzgyn zadyň
täsiri netijesinde ýanmak, ýanyp bişmek. – Ah, 
elim köýdi, goýber! – diýdi (

Zöhre – Tahyr

). 2. Köp 
ulanylyp ýa-da gaty gyzyp zaýalanmak. Lampa 
köýüpdir. 3. göç. m. Bir zadyň ugrunda janyňy 
ýakmak, bagryňy ýakmak. 4. göç.m. Zähmetiň 
biderek gitmek, çeken azabyň reýgan bolmak, ýerine 
düşmezlik. 5. Pul çalşygynda çalşylmadyk pul 
dolanyşykdan galmak. 6. gepl.d. Puluň satyn alyş 
hümmeti örän aşak düşmek, peselmek.