Türkmenbaşy adyndaky türkmenistan milli golýazmalar instituty

 
SIRIŸÝaLY ILÇILER BAGDATDA 
Antakyýa haçparaz şazadasy Tankrediň harby 
hereketleriniň netijesinde haçparazlar Halap Seljukly 
topraklaryny gabadylar. Şeýlelikde, Halap Seljukly 
döwleti örän uly howpuň astyna düşüpdi. Bu sebäpli 
Ryzwan, döwlet ýolbaşçylary we halk gorky we 
umytsyzlyga düşdüler. Özlerine kömek etjek diňe bir 
döwlet bardy, ol hem Beýik Seljuk döwletidi. Ahyry 
Halapdaky maşgalasyndan biriniň ýolbaşçylygynda, 
şäher kethudalaryndan döredilen ilçi topary Bagdada 
Soltan Muhammet Tapara iberildi. Halap Seljukly 
topary we Siriýanyň beýleki emirliklerinden gelen 
toparlar, Bagdada — soltanyň metjidine baryp, juma 
namazynda, uly ses bilen perýat-pygan edip, 
Siriýadaky haçparazlaryň ýörişleriniň nädereje howply 
ýagdaýa salandygyny düşündirmäge başladylar. 
«Soltanyň we halypanyň bu ýagdaýa hiç üns 
bermeýändiklerini» aýtdylar. Tolgunşygyň artmagy 
bilen metjitde hutba okap oturan hatyp aşak indirilip, 
münberi parçalandy, juma namazy bolsa okalmady. 
Ýöne soltan tarapyndan iberilen bir hadym Soltanyň 
Siriýa ýardam etmäge haçparazlara garşy goşun 
iberjekdigini wada berendigini aýtdy. Şu sebäpli 
metjitdäki tolgunyşyklar soňlandy. Şeýle hem Siriýaly 
toparlar bir hepdeden soňra, ýene juma güni halypanyň 
metjidinde 
tolgunyşyklar 
edip, 
bulagaýçylykly 

---

162 
hereketleri döretdiler. Halypa Mustahzir Billahynyň 
muňa gahary gelip, topara goşulan adamlaryň zyndana 
taşlanmagy buýurdy. 
1111-NJI ÝYLDAKY ÝÖRIŞ 
Bu wakalardan habardar Muhammet Tapar 
Mosul häkimi Möwdudy serkerde belläp, haçparazlara 
garşy gazawat ýörişi üçin yslam älemindäki emirlere 
we hökümdarlara çapar ugratdy. Köp wagt geçmänkä, 
Ahlat emiri Sökmen, emir Porsuk, Hemedan 
emirlerinden Ilbeg we Zeňňi, Meraga seljukly häkimi 
Ahmedil, Erbil emiri Abylhoja, Ilgazyogly Aýaz we 
beýleki emirler güýçleri bilen şazada Mesgut we 
Möwdudyň güýçlerine goşulmak üçin ýurtlaryndan 
çykdylar. Goşunbaşy Möwdut güýçleri bilen bile 
seljukly goşunynyň ýygnanmaly ýeri — Harran 
düzlügine geldi, beýleki güýçler hem şolere gelip 
ýygnandylar. Şol pursatlarda seljukly dikmesi Şeýzar 
emiri Soltan goşunbaşy Möwduda bir hat iberip 
«Haçparazlaryň Şeýzary gabamaga başlandyklaryny, 
bu sebäpli seljukly goşunynyň derrew Siriýa 
gelmelidigini» habar berdi. Haçparazlar bilen göreş 
üçin bellenilen bir meýilnamanyň ýokdugy üçin 
seljukly goşuny, Ýewfrat derýasyny geçip, Josceliniň 
golastyndaky Telbaşyri gabadylar. San taýdan agdyk 
seljukly goşuny bilen söweşip bilmejekligine gözi 
ýeten Joscelin, seljukly emirlerinden Ahmede aşaklyk 

---

163 
bilen, para we gymmatbahaly sowgatlar iberdi. Oňa: 
«Seljukly goşunyndan çykyp özüne goşulmagyny, 
munuň ýerine isledik mukdarynda altyn berjegini» 
habar etdi. Ýagdaýy aňan seljukly emirleriniň 
ýazgarmaklary 
netijesinde 
Ahmet 
Josceline 
goşulmady. Köp wagt geçmänkä, esgerlerini alyp 
Meraga 
dolandy. 
Ondan 
başga-da, 
seljukly 
goşunyndaky 
beýleki 
emirleriň 
arasynda 
düşünişmezlikler ýüze çykdy. Bu sebäpli Telbaşyra 
hüjüm etmek goýbolsun edildi (1111-nji ýylyň Alp 
Arslan aýy). Şol wagtlar Ryzwan Möwduda we beýleki 
seljukly emirlerine hat iberip: «Hakykatdan-da örän 
kyn 
ýagdaýa düşdüm, Halaby taşlap gitmek 
islemeýärin. Maňa hökmany suratda kömek gerek» 
diýip, çykgynsyz ýagdaýy düşündirjek boldy. Şunluk 
bilen seljukly goşuny Halaba tarap ýöriş etdi. Halap 
sebitlerine gelip, karargäh guran seljukly goşuny 
halkyň mal-mülküni, hasylyny talady. Haçparazlara 
garşy söweşmek üçin kömege çagyran seljukly 
esgerleriniň bu hereketlerine gynanan Ryzwan öz 
çakylygyna puşman edýän ýalydy. Bu sebäpli ol 
ýardam üçin çagyran seljukly goşunynyň özüne howp 
saljakdygyndan gorkup, galanyň goragyny has-da 
güýçlendirdi. Şäher derwezelerini ykjam ýapdyryp, 
esgerlerini galanyň üstünde ýerleşdirdi. Aýratyn-da, 
gijelerine adamlaryna seljukly goşunynyň azyk we 
ýarag ammarlaryny talatdy. Şeýlelikde, Halapda daşky 
dünýä bilen on ýedi günlük üzňelikden soň, azyk 

---

164 
ýetmezçiligi ýüze çykdy. Beýleki tarapdan emir 
Sökmen syrkawlady we esgerlerini alyp, Ahlata 
dolandy. Şol wagtlar Damask emiri Tugtegin goşuny 
bilen gelip, seljukly goşunyna goşuldy. Onuň goşunyň 
Halabyň töwereginde gol gowşuryp boş oturanyndan 
Siriýa topraklarynda ýaýylyp, haçparazlar bilen 
söweşmegiň has dogry boljakdygy baradaky maslahaty 
bilen goşun günorta Magarratun-Nugmana ýörişe gitdi. 
Ryzwan bolsa Tugteginiň goşulmagyny hoş görmedi 
we bileleşigi bozmak maksady bilen käbir syýasy 
oýunlara baş goşdy. Ol seljukly goşunyndaky emirlere 
gizlin hatlary iberip, Tugteginden bihabar onuň 
elindäki Damask we başga ýerleri basyp almaklaryny 
maslahat berip, olary küşgürdi. Kyn ýagdaýa düşen 
Tugtegin goşunbaşy Möwdudyň hemaýaty bilen 
howpy başyndan sowdy. Seljukly goşunyna asudalyk 
aralaşdy. Agyr ýaralanan emir Porsuk esgerleri bilen 
goşundan aýrylmaga mejbur boldy. Möwdut bilen 
Tugteginden beýleki emirler hem ýeke-ýekeden 
ýurtlaryna dolandylar. Şeýlelikde, Siriýa topraklarynda 
agalyk sürýän haçparazlara hiç hili şowly garşylyk 
görkezip bilmedik seljuklylar dargadylar. Ryzwanyň 
golastyndaky Halap Seljukly döwleti hemme aladalary 
bilen başa-baş galdy.