Tuxtanazarova sarvinoz umidjon qizi

Bob bo‘yicha xulosa
1. To‘y/bayram konseptiga oid so‘zlar tub yoki yasama bo‘lib, tub so‘zlar turkiy qatlamnigina qamrab olmaydi, balki tojik va arab tilidan o‘zlashma so‘zlar ham lug‘at boyligining yetarlicha qismini tashkil etadi, shu bilan birga ingliz tilining lug‘at tarkibida xorijiy o‘zlashma so‘zlar mavjud. Prefiklar, infikslar, suffikslar orqali, so‘zlarni qo‘shish, juftlash, takrorlash orqali to‘y bayram konseptiga oid yangi so‘zlar yasash mumkun
2. O‘zbek va ingliz tillarida ko‘p ma’nolilik, omonimiya, sinonimiya, zid ma’nolilik hodisasi to‘y va marosim nomlari ichida uchratilib hududiy shevalarning ularning maydonini kengaytirib kelmoqda.
3. Frazeologik birliklar, shevalar, slenglarning nutqda ma’lim bir madaniyat vakili tomonidan ishlatilganda, o‘sha tilning rivojlanishi, tarixi, uning egalarining hayot tarzini namoyon etadi.
4. Paremeologik birliklar hisiblangan maqollarning to‘y/bayram konsepti bilan bog‘liq bo‘gan misollaridan ushbu konseptning inson hayotidagi ahamiyati, asrlar davomida shakllangan olamning lissoniy manzarasining ikki tildagi aksini ko‘ramiz.
5. So‘z birikmasi va gap xolatida to‘y konseptini ularning sintagmatik munosabatlarini tahlil etgan holda, ulardagi kollakatsiyalar, so‘zlovchining ifoda maqsadiga ko‘ra to‘y konseptini konteks orqali tahlil etildi.

UMUMIY XULOSA
Hozirgi vaqtda tilshunoslik va tilshunoslarning diqqat markazida bo‘lgan kognitiv tilshunoslik va lingvokultural tadqiqotlarning asosiy elementlaridan biri bo‘lgan kontseptsiya atamasi ko‘plab munozaralarga sabab bo‘ldi. Bizning tadqiqotimiz ingliz tilidagi to‘y konseptiga bag‘ishlangan bo‘lib, ushbu tushunchaning lingvistik maydondagi ahamiyati, kognitiv tilshunoslik va lingvokultural tadqiqotlarda ingliz va o‘zbek tillari o‘rtasidagi farq va o‘xshashliklar haqida kengroq ma’lumot beradi.
Yuqoridagilarni umumlashtirib, tadqiqot jarayonida kontsept tadqiqo-timizning kognitiv tilshunoslik, lingvokultural tadqiqotlar va to‘y/bayram konseptining ingliz va o‘zbek tillarida ifodalanishi kabi asosiy tushunchalarining mohiyatini belgilaydi. Jarayon quyidagi xulosalarni beradi:
1. “Kontsept” atamasi tilshunoslikning yangi yo‘nalishlari bo‘lgan kognitiv tilshunoslik va lingvokultural tadqiqotlar bilan chambarchas bog‘liq. Ular kontseptni kognitiv va lingvokultural nuqtai nazardan o‘rganadilar. Lingvokultural tadqiqotlar til tushunchalarini madaniyatga nisbatan o‘rganuvchi tilshunoslikning zamonaviy yo‘nalishi bo‘lib, u tilshunoslik va madaniyatning o‘zaro ta’siriga asoslangan murakkab fan sohasidir. Tushunchalarni kognitiv o‘rganish idrok va mantiqqa asoslanadi. Tasvir va lingvistik ma’no bilan umumlashtirilgan mantiqiy faoliyat natijasi bo‘lgan tushuncha kognitiv tilshunoslikning asosiy figurasi sifatida o‘rganilayotgan konseptningning paydo bo‘lishini ta’minlaydi.
2. Tadqiqotlarimiz va izlanishlarimizdan xulosa qilgan holda konsept atamasining asl ma’nosi va shakllari bugungi kunda ko‘plab olimlar tomonidan o‘rganilganligini ta’kidlab, unga quyidagicha ta’rif berdik. Konsept bu inson ongiga shakllanuvchi uning hayot tajribasiga asoslangan, idvidual, madaniy, sotsial dunyosini oʻzida aks ettiruvchi mental birlikdir.
3. Hayotimizdagi aksariyat mavhum tushunchalar, insonning aqliy mavjudligi va tasavvurlari haqidagi bilimlar to‘plami haqidagi umumiy taxminlar tilshunoslikda konsept sifatida o‘rganiladi. Shu nuqtayi nazardan, ushbu tadqiqotda ingliz tilidagi “to‘y/bayram” tushunchasi kognitiv, lingvokulturologik, semantik tahlillar asosida tadqiq qilindi. Kognitiv tahlil yordamida olib borilgan tadqiqotlar davomida “to‘y/bayram” tushunchasi nafaqat an’ana, quvonch, baxt, sevgi, yigin, bazm, diydorlashmoq kabi semalarni o‘ziga qamrab oladi.
4. Lingvokulturologik tahlil asosida to‘y konseptiga oid bo‘lgan marosimlar o‘rganilib, ularning farqli va mushtarak tomonlari aniqlanib, to‘y konsepti bilan bog‘liq etnografizmlar nomlari marosimlar, to‘y ishtirokchilari, to‘yga oid taom, kiyim-kechak, buyum nomlari va ularda diniy motivlarning aks etishi, kuy-qo‘shiq matnlarining tahlili asosida tadqiq etildi. Har bir madaniyat uchun to‘y marosimi maxsus an’anaviy marosimdir. Shunday qilib, tahlil qilinayotgan madaniyatlarning har birida “to‘y”ning lingvokulturologik tushunchasi falsafiy va diniy e’tiqodlar bilan shartlangan chuqur an’analar bilan ajralib turadigan o‘ziga xos milliy xususiyatlarga ega.
5. To‘y konseptiga oid so‘zlarning morfemik tahlil asosida asos va qo‘shimchalarga ajratilib, ularning xususiyatlari ikki til doirasida o‘rganilib, farqli va o‘xshsh tomonlari aniqlandi.
6.Tadqiqot davomida ingliz tilida to‘y konseptini ifodalovchi, leksik va frazeologik birliklar tahlil qilinib, mazmun mohiyati o‘zbek muqobillari asosida tushuntirildi. Yuqorida bayon etilgan ingliz va o‘zbek iboralari, maqollari tarkibida urf-odat, nikoh, turmush o‘rtoq, kelin, to‘y, marosim kabi to‘y konsepti o‘rganildi. Tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatadiki, ingliz va o‘zbek frazeologik birliklari va maqollarida topilgan bu leksemalar maqollarning so‘zma-so‘z va majoziy ma’nolariga ta’sir ko‘rsatish orqali “to‘y” konseptini to‘liq ifodalagan.
7. Qiyosiy-tipologik tahlilimiz asosida ingliz va o‘zbek tillarida “to‘y” tushunchasi til birliklarining quyidagi turlari orqali tizimli tarzda ifodalanishini aniqladik: 1) morfema; 2) leksema, frazema, maqollar; 3) sintaksema(so‘z birimasi, gap).
Bugungi tezkor dunyoda har bir millat va xalqning o‘ziga xos umumiy va o‘ziga xos tushuncha va tushunchalari borligi hammaga ma’lum bo‘lib, ular paydo bo‘lganidan beri takomillashib, kengayib bormoqda. Global til bo‘lgan ingliz tili bugungi kunda mamlakatimizda ayniqsa muhim ahamiyatga ega ekanligi tilshunoslik va tadqiqotchilarning ushbu tilda ma’lum va noma’lum tushunchalar ustida ishlash va uning mohiyatini ochishdagi ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Bunday jihatlarni o‘rganish orqali biz ingliz xalqining madaniyatini chuqurroq anglay olamiz, ma’naviy, madaniy va siyosiy yaqinlikka erishamiz va shu bilan birga ular bilan munosib munosabatlar o‘rnatamiz. Shuni yodda tutgan holda, kelajakda tushunchalarning asl mazmunini tushuntirib beradigan maqollar, iboralar va aforizmlarning kognitiv va lingvokultural lug‘atlarini tuzish muhimdir. Tadqiqot natijalaridan oliy o‘quv yurtlari tomonidan xorijiy filologiya, o‘zbek filologiyasi, kognitiv tilshunoslik, lingvokultural tadqiqotlar talabalari uchun maxsus kurslarni tashkil etish, darslik va o‘quv qo‘llanmalarini yaratishda foydalanish mumkin.